Rozwiązanie spółki cywilnej przesłanką umorzenia postępowania administracyjnego
W publikacji omawiającej rozwiązanie spółki cywilnej jako podstawę umorzenia postępowania administracyjnego, Naczelny Sąd Administracyjny analizuje konsekwencje ogłoszenia upadłości wspólnika spółki. NSA uznał, że spółka cywilna ulega rozwiązaniu z mocy prawa, co skutkuje brakiem strony postępowania administracyjnego i umorzeniem postępowania. Analiza przepisów prawa materialnego i proceduralnego pozwala NSA na oddalenie skargi kasacyjnej.
Tematyka: rozwiązanie spółki cywilnej, umorzenie postępowania administracyjnego, Naczelny Sąd Administracyjny, brak strony postępowania, bezprzedmiotowość postępowania, interes prawny, prawo materialne, prawo proceduralne
W publikacji omawiającej rozwiązanie spółki cywilnej jako podstawę umorzenia postępowania administracyjnego, Naczelny Sąd Administracyjny analizuje konsekwencje ogłoszenia upadłości wspólnika spółki. NSA uznał, że spółka cywilna ulega rozwiązaniu z mocy prawa, co skutkuje brakiem strony postępowania administracyjnego i umorzeniem postępowania. Analiza przepisów prawa materialnego i proceduralnego pozwala NSA na oddalenie skargi kasacyjnej.
W przypadku wystąpienia do organu z wnioskiem o przyznanie płatności bezpośrednich na rok 2009 przez spółkę cywilną, która w toku postępowania przed organem pierwszej instancji uległa rozwiązaniu z mocy prawa z uwagi na ogłoszenie upadłości jej wspólnika, tj. na podstawie art. 874 § 2 KC, organ prowadzący postępowanie miał wszelkie podstawy (faktyczne i prawne) do wydania decyzji o umorzeniu postępowania w sprawie z uwagi na brak strony tego postępowania, stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny (wyrok z 16.9.2020 r., I GSK 1678/18, ). Wyrok Sądu I instancji Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, wyrokiem z 26.4.2017 r., VIII SA/Wa 742/16, , oddalił skargę P. M. (dalej: Skarżący) na decyzję Dyrektora M. Oddziału Regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Warszawie z lipca 2016 r. w przedmiocie umorzenia postępowania w sprawie płatności OB za rok 2009. Zarzuty skargi kasacyjnej Od przedmiotowego wyroku Skarżący złożył skargę kasacyjną, zaskarżając powyższe rozstrzygnięcie w całości i zarzucił mu m.in.: • na podstawie art. 174 pkt 1 ustawy z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325, dalej: PostAdmU), mające wpływ na wynik sprawy naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.: art. 874 § 2 ustawy z 23.4.1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740, dalej: KC.) poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a także niewłaściwe uznanie, że formalne rozwiązanie spółki cywilnej stanowi przesłankę stosowania art. 22a ust. 1 ustawy z 26.1.2007 r. o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego (t.j. Dz.U. z 2007 r. nr 35, poz. 217, dalej: PłWspBezpU07). • na podstawie art. 174 pkt 2 PostAdmU, naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik sprawy, m.in.: art. 144 § 1 ustawy z 28.2.2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U z 2020 r. poz. 1228; dalej: PrUpad) w związku z art. 61 PrUpad i art. 62 PrUpad poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, co mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. W odpowiedzi na skargę kasacyjną organ wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego. Z uzasadnienia NSA NSA w pierwszej kolejności przypomniał, że zarówno tryb składania wniosków o przyznanie płatności, jak i warunki uzyskania płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego reguluje ustawa o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego. Następnie NSA wskazał, iż stosownie do uchwały siedmiu sędziów NSA z 30.5.2012 r., GPS 2/12 spółki cywilne w postępowaniach dotyczących przyznania płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego, płatności ONW i płatności rolnośrodowiskowych, zostały uznane za producenta rolnego, tj. podmiot – stronę postępowania administracyjnego, a tym samym mogą one składać wnioski o przyznanie płatności i w takim postępowaniu wyłącznie spółka cywilna jest stroną postępowania administracyjnego. Ponadto, jak przypomniał NSA, zgodnie z art. 874 § 2 KC, spółka (tu: spółka cywilna) ulega rozwiązaniu z dniem ogłoszenia upadłości wspólnika. Przepis ten ma charakter bezwzględnie obowiązujący (wyrok SN z 5.11.1998 r., I CKN 879/97, ). Przenosząc powyższe na grunt rozpatrywanej sprawy, NSA wskazał, że organ ustalił, iż Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie X Wydział Gospodarczy postanowieniem z czerwca 2015 r. ogłosił upadłość dłużnika R. M. i wyznaczył sędziego komisarza. Zatem spółka cywilna B. A. uległa rozwiązaniu z dniem ogłoszenia postanowienia o upadłości wspólnika, a zatem podmiot, z wniosku którego wszczęte zostało postępowanie w sprawie przyznania płatności nie istnieje. W stanie faktycznym niniejszej sprawy spółka cywilna wystąpiła do organu z wnioskiem o przyznanie płatności bezpośrednich na rok 2009. Jak już wskazano, w toku postępowania przed organem pierwszej instancji spółka ulegała rozwiązaniu z mocy prawa, na podstawie art. 874 § 2 KC. W związku z powyższym organ miał wszelkie podstawy (faktyczne i prawne) do wydania decyzji o umorzeniu postępowania w sprawie. Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego zajęte przez organ stanowisko znajduje oparcie w stanie prawnym i faktycznym sprawy, co również pozwala przyjąć, że zaskarżony wyrok odpowiada prawu. Nieistnienie strony postępowania administracyjnego przesłanką bezprzedmiotowości tego postępowania W orzecznictwie, jak i w piśmiennictwie przyjmuje się, że jedną z przesłanek bezprzedmiotowości postępowania jest brak (nieistnienie) strony postępowania administracyjnego. Zgodnie z art. 28 ustawy z 14.6.1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 256, dalej: KPA), stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek. Stworzona na potrzeby postępowania administracyjnego konstrukcja prawna strony wymaga więc wykazania przez podmiot istnienia po jego stronie tzw. interesu prawnego lub obowiązku. W prawie brak jest legalnej definicji interesu prawnego, co nakazuje odwołać się do poglądów doktryny i judykatury. Ich autorzy wskazują, że interes prawny powinien cechować obiektywizm, indywidualizm, konkretyzm, a jego istnienie powinno być prawnie chronione oraz powinno mieć potwierdzenie w okolicznościach faktycznych sprawy będących przesłankami stosowania danego prawa materialnego. Według obiektywnej koncepcji strony postępowania, co do której przychyla się skład orzekający w tej sprawie, o tym czy i kto posiada interes prawny można orzec wyłącznie na podstawie właściwych norm materialnoprawnych, które pozwalają na ustalenie podmiotu, którego uprawnienie bądź obowiązek podlega konkretyzacji w postępowaniu administracyjnym. W okolicznościach sprawy przedmiotem postępowania było przyznanie płatności bezpośrednich na rok 2009 dla spółki cywilnej. Spółka ta przed zakończeniem postępowania przez organ pierwszej instancji została rozwiązana z mocy prawa i żaden z byłych wspólników rozwiązanej spółki cywilnej nie wstąpił jako następca prawny do tego postępowania, gdyż rozwiązania takiego nie przewidywały przepisy prawa powszechnie obowiązującego. W tej sytuacji prawidłowo organ uznał, że jedyną stroną tego postępowania była spółka cywilna (do momentu jej rozwiązania), co z kolei obligowało organ pierwszej instancji do umorzenia postępowania w sprawie, na podstawie art. 105 § 1 KPA. Z tego względu byłemu wspólnikowi rozwiązanej spółki cywilnej, który nie złożył wniosku transferowego dla płatności bezpośrednich na rok 2009 nie przysługuje prawo wniesienia odwołania od decyzji umarzającej postępowanie w sprawie. Nie może on wykazać istnienia po jego stronie tzw. interesu prawnego. W tym postępowaniu były wspólnik zlikwidowanej spółki cywilnej może co najwyżej wykazać się posiadaniem interesu faktycznego, co jednak nie wyposaża go w przymiot strony postępowania. Uwzględniając powyższe rozważania, działając na podstawie art. 184 PostAdmU, NSA oddalił skargę kasacyjną, gdyż zaskarżone orzeczenie mimo częściowo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu. Na marginesie jedynie NSA wskazał, że stanowisko zawarte w skardze kasacyjnej o zastosowaniu w niniejszej sprawie przepisów dotyczących sukcesji generalnej, jest wadliwe. NSA przypomniał, że w prawie administracyjnym nie występuje generalna zasada następstwa prawnego w odniesieniu do praw i obowiązków regulowanych normami tego prawa. Oznacza to, że prawa i obowiązki o charakterze administracyjnoprawnym nie podlegają następstwu prawnemu, w tym np. dziedziczeniu na zasadach określonych w KC. Przejście tych praw i obowiązków na następców prawnych, którzy są jednocześnie następcami prawnymi, w tym dziedziczącymi spadkobiercami w rozumieniu prawa cywilnego mogą przewidywać wyłącznie przepisy szczególne z zakresu szeroko rozumianego prawa administracyjnego. Przykładem takiego rozwiązania, zawartego w prawie publicznym, jeżeli chodzi o spółkę cywilną, jest art. 133 § 2b ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1325), zgodnie z którym stroną w postępowaniu podatkowym w sprawie stwierdzenia nadpłaty w zakresie zobowiązań byłej spółki cywilnej może być osoba, która była wspólnikiem spółki cywilnej w chwili rozwiązania spółki. Komentarz NSA w komentowanym rozstrzygnięciu dokonał analizy zagadnienia, jakim są konsekwencje ogłoszenia upadłości wspólnika spółki cywilnej dla bytu prawnego tej spółki, a dalej - także dla toczącego się postępowania administracyjnego (tu: w przedmiocie przyznania płatności bezpośrednich na rok 2009). NSA, po dokonaniu analizy przepisów prawa znajdujących zastosowanie w sprawie ich wzajemnych relacji, tj. relacji m.in. KPA, KC i PrUpad, zaprezentował pogląd zgodnie z którym, z uwagi na ogłoszenie upadłości wspólnika spółki cywilnej spółka ta uległa rozwiązaniu z mocy prawa. W następstwie powyższego podmiot będący stroną postępowania administracyjnego utracił byt prawny, a samo postępowanie - z uwagi na brak strony tego postępowania - stało się bezprzedmiotowe i jako takie podlegało umorzeniu. wyrok NSA z 16.9.2020 r. I GSK 1678/18
Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że umorzenie postępowania administracyjnego w sprawie przyznania płatności bezpośrednich na rok 2009 dla spółki cywilnej było prawidłowe, gdyż brak istnienia strony postępowania stanowił przesłankę bezprzedmiotowości postępowania. NSA podkreślił, że prawa i obowiązki administracyjnoprawne nie podlegają generalnej zasadzie następstwa prawnego, a jedynie szczególne przepisy mogą przewidywać przeniesienie tych praw na następców prawnych.