Wykładnia literalna przepisów a cele systemu oświaty

Zorganizowanie nauczania wszystkich dzieci od klasy „0” do klasy „VIII” w ramach jednej grupy międzyklasowej naruszyło przepisy prawa oświatowego. Sprawa dotyczyła skargi Parafii na czynność Wójta Gminy w przedmiocie ustalenia wymiaru nauczania lekcji religii prawosławnej. WSA oddalił skargę, a NSA uchylił wyrok i czynność Wójta, wskazując na konieczność zorganizowania lekcji religii zgodnie z przepisami prawa.

Tematyka: nauka religii, lekcje religii, system oświaty, prawo dzieci, wymiar nauczania, organizacja zajęć, NSA, WSA, wykładnia przepisów, cele systemu oświaty

Zorganizowanie nauczania wszystkich dzieci od klasy „0” do klasy „VIII” w ramach jednej grupy
międzyklasowej naruszyło przepisy art. 1 pkt 1 i 5 ustawy z 14.12.2016 r. Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2020 r.
poz. 910; dalej: PrOśw) oraz przepis § 2 ust. 1 zd. 2 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 14.4.1992
r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (t.j.
Dz.U. z 2020 r. poz. 983; dalej: ReligiaSzkolR) interpretowany w zgodzie z celami tej ustawy przez
bezpodstawne uznanie, że nauka lekcji religii winna być organizowana w grupie miedzyklasowej bez
uwzględnienia dojrzałości i rozwoju dziecka, co jest sprzeczne z realizacją celu systemu oświatowego
polegającego na zapewnieniu prawa dzieci i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku
i osiągniętego rozwoju, a także dostosowania treści, metod i organizacji nauczania do możliwości
psychofizycznych uczniów.
Stan faktyczny
Sprawa dotyczyła skargi Parafii (...) w K. na czynność Wójta Gminy R. w przedmiocie ustalenia wymiaru nauczania
lekcji religii prawosławnej. Proboszcz Parafii wystąpił do Wójta jako organu prowadzącego Szkołę Podstawową
o podjęcie czynności polegającej na zobowiązaniu dyrektora tej szkoły do zorganizowania na jej terenie nauczania
lekcji religii prawosławnej oraz ustalenie wymiaru godzin nauczania w wymiarze 12 godzin tygodniowo. Wójt
poinformował, że jeżeli w przedszkolu lub szkole na naukę religii danego wyznania lub wyznań wspólnie
nauczających zgłosi się mniej niż 7 uczniów, organ prowadzący przedszkole lub szkołę organizuje naukę religii
w grupie międzyszkolnej lub w pozaszkolnym punkcie katechetycznym. Nauka religii w przedszkolach i szkołach
publicznych wszystkich typów odbywa się w wymiarze dwóch zajęć przedszkolnych lub dwóch godzin lekcyjnych
tygodniowo. W przypadku, gdy przykładowo na zajęcia religii zgłosiło się 11 dzieci łącznie ze wszystkich klas
i w żadnym oddziale nie zgłosiło się co najmniej 7 dzieci, zgodnie z obowiązującymi przepisami zajęcia dla tych
dzieci prowadzi się w grupie międzyklasowej w wymiarze 2 godzin tygodniowo i brak jest podstaw prawnych do
zwiększenia wymiaru zajęć do 12 godzin tygodniowo.
Stanowisko WSA
Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę Parafii. Jeżeli na zajęcia religii prawosławnej w Szkole Podstawowej
w N. ze wszystkich klas (oddziałów) zgłoszonych zostało łącznie 11 dzieci (wraz z oddziałem przedszkolnym), przy
czym w żadnym oddziale nie zgłosiło się co najmniej 7 dzieci, to zajęcia dla wszystkich dzieci prowadzi się
w jednej grupie międzyklasowej w wymiarze 2 godzin tygodniowo. Zdaniem WSA, mając na uwadze treść przepisów
i okoliczności faktyczne sprawy, Wójt trafnie uznał wymóg zorganizowania nauczania religii prawosławnej w obrębie
jednej grupy międzyklasowej i w odpowiadającym temu wymiarze 2 godzin lekcyjnych.
Stanowisko NSA
Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżony wyrok oraz zaskarżoną czynność Wójta. Wskazał, że adekwatne
dla sprawy przepisy prawa przewidują następujące rozwiązania:
1. zorganizowanie lekcji religii dla grupy nie mniejszej niż 7 uczniów danej klasy lub oddziału (wychowanków grupy
przedszkolnej) w ramach oddziału (do którego zainteresowane dzieci uczęszczają) lub danej klasy (tj. w grupie
międzyoddziałowej),
2. dla mniejszej liczby uczniów w klasie lub oddziale niż 7 lekcje religii powinny być organizowane: w grupie
międzyoddziałowej lub międzyklasowej szkoły lub przedszkola albo w grupie międzyszkolnej lub
w pozaszkolnym punkcie katechetycznym, co następuje w drodze porozumienia organu prowadzącego
przedszkole lub szkołę z właściwym kościołem lub związkiem wyznaniowym.
Powyższe przepisy mają charakter zadaniowy i są adresowane do administracji, nakładając na nią
zróżnicowane obowiązki w zakresie organizacji lekcji religii w publicznym przedszkolu lub publicznej szkole.
Źródłem zróżnicowania obowiązku organu jest liczba uczniów biorących udział w lekcji religii określonego wyznania.
Jest to konsekwencją przyjętych rozwiązań konstytucyjnych, zapewniających wolność religijną oraz prawo rodziców
do wychowania dzieci według własnych przekonań. Wynika z nich brak obowiązku uczestnictwa w lekcji religii dzieci,
jeśli życzenia takiego nie zgłoszą ich rodzice. Liczba uczniów ma wpływ na formę organizacji zajęć, a nie na sam
obowiązek ich zorganizowania. Prawodawca będąc świadomy bogactwa różnych przypadków, które mogą
wystąpić w praktyce wskazał tylko przykładowo potencjalne rozwiązania powyższych sytuacji (tj. zgłoszenia
chęci uczenia się religii danego wyznania przez mniej niż 7 osób). Katalog potencjalnych rozwiązań prawnych
w zakresie realizacji obowiązku nauczania religii nie został wyczerpująco określony w przepisach.

Prawodawca na potrzeby załatwienia szczególnie uzasadnionych przypadków przyznał organowi
prowadzącemu przedszkole lub szkołę szerszy zakres władztwa dyskrecjonalnego, upoważniając go do
zorganizowania nauczania religii danego wyznania w sposób odmienny niż określono w ReligiaSzkolR.
Mając powyższe na uwadze, NSA podkreślił jednak, że we wszystkich rozwiązaniach prawnych, organ musi mieć
na względzie, iż edukacja w każdym zakresie, w tym również w zakresie religii pozostaje w związku
z rozwojem psychofizycznym dziecka i wzrostem jego dojrzałości, a nauczanie musi być dostosowane do
cech dzieci, przekazywanych im treści, czy posiadanej już przez nie wiedzy. W rozpoznawanej sprawie na
zajęcia religii prawosławnej ze wszystkich klas (oddziałów) zgłoszonych zostało łącznie 11 dzieci, w tym 1
wychowanek z klasy 0 (z oddziału przedszkolnego), 1 z klasy I, 2 z klasy II, 2 z klasy III, 1 z klasy IV, 3 z klasy V i 1
z klasy VIII. Organ nie miał więc obowiązku organizować lekcji religii odrębnie dla każdej klasy, gdyż w żadnej
klasie nie zgłosiło się co najmniej 7 dzieci. Jednocześnie jednak uznać należy, iż zorganizowanie nauczania
wszystkich dzieci od klasy „0” do klasy „VIII” w ramach jednej grupy międzyklasowej naruszyło art. 1 pkt 1
i 5 PrOśw oraz przepis zawarty w zdaniu drugim § 2 ust. 1 ReligiaSzkolR interpretowany w zgodzie z celami
tej ustawy przez bezpodstawne uznanie, że nauka lekcji religii winna być organizowana w grupie
międzyklasowej bez uwzględnienia dojrzałości i rozwoju dziecka, co jest sprzeczne z realizacją celu systemu
oświatowego polegającego na zapewnieniu prawa dzieci i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednich do
wieku i osiągniętego rozwoju, a także dostosowania treści, metod i organizacji nauczania do możliwości
psychofizycznych uczniów. Naruszenie tych zasad w rozpoznawanej sprawie jest oczywiste.

Komentarz
W zaistniałej sytuacji interpretacja przepisów rozporządzenia w związku z normami rangi ustawowej dokonana przez
organ oraz WSA była błędna. Wykładnia literalna w ocenie NSA była bowiem niewystarczająca. Konieczne było
uwzględnienie podstawowych założeń interpretacji funkcjonalnej oraz systemowej. Jak słusznie wskazał Naczelny
Sąd Administracyjny, rozporządzenie nie jest jedynie luźnym zbiorem przepisów, których znaczenia można
doszukiwać się w oderwaniu od całokształtu rozwiązań prawnych przyjętych w danej dziedzinie. Jakkolwiek bowiem
rozumienie przepisów dokonane przez Sąd I instancji zgodne było ze znaczeniem językowym
interpretowanych wyrażeń językowych, to pozostawało w sprzeczności z innymi przepisami systemu prawa
oświatowego, prowadząc w ten sposób do ich naruszenia. Już choćby z art. 1 PrOśw, wskazującego cele
systemu oświaty, wynika prawo dzieci i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku i osiągniętego
rozwoju. Na organizatorów systemu nauczania nałożono zaś wyraźny obowiązek dostosowania się do możliwości
psychofizycznych uczniów. Dokonując zatem konkretnych rozstrzygnięć, należy stosownie do indywidualnego stanu
faktycznego porównać wynik wykładni celowościowej w zestawieniu z językowym brzmieniem przepisów.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 15.1.2021 r., III OSK 2907/21,

Wyrok NSA podkreślił konieczność uwzględniania rozwoju psychofizycznego dzieci przy organizacji nauki religii. Interpretacja przepisów przez organ i WSA była błędna, naruszając cele systemu oświaty. NSA wskazał na konieczność uwzględnienia wykładni funkcjonalnej i systemowej przy interpretacji przepisów oświatowych.