Uchodźca przebywający nielegalnie na terytorium innego państwa członkowskiego
Gdy państwo członkowskie nie może wydać decyzji nakazującej powrót obywatela państwa trzeciego przebywającego nielegalnie na jego terytorium, ewentualna decyzja o przymusowym przekazaniu go do państwa członkowskiego, które przyznało mu status uchodźcy, nie podlega dyrektywie 2008/115/WE. Trybunał Europejski stwierdził, że obywatele państw trzecich nielegalnie przebywający na terytorium UE, nie spełniający warunków pobytu, są traktowani jako nielegalni. Decyzję nakazującą powrót należy wydać po stwierdzeniu nielegalnego pobytu, chyba że obywatel ma zezwolenie na pobyt w innym państwie członkowskim.
Tematyka: państwo członkowskie, obywatel państwa trzeciego, status uchodźcy, nielegalny pobyt, decyzja nakazująca powrót, TSUE, dyrektywa 2008/115/WE
Gdy państwo członkowskie nie może wydać decyzji nakazującej powrót obywatela państwa trzeciego przebywającego nielegalnie na jego terytorium, ewentualna decyzja o przymusowym przekazaniu go do państwa członkowskiego, które przyznało mu status uchodźcy, nie podlega dyrektywie 2008/115/WE. Trybunał Europejski stwierdził, że obywatele państw trzecich nielegalnie przebywający na terytorium UE, nie spełniający warunków pobytu, są traktowani jako nielegalni. Decyzję nakazującą powrót należy wydać po stwierdzeniu nielegalnego pobytu, chyba że obywatel ma zezwolenie na pobyt w innym państwie członkowskim.
Gdy państwo członkowskie nie można wydać decyzji nakazującej powrót wobec obywatela państwa trzeciego nielegalnie przebywającego na jego terytorium, to ewentualna decyzja tego państwa o przymusowym przekazaniu takiego obywatela do państwa członkowskiego, które przyznało mu status uchodźcy, nie jest objęta zakresem stosowania dyrektywy 2008/115/WE. Zdaniem Trybunału taka decyzja podlega ocenie wyłącznie w świetle prawa krajowego. Stan faktyczny Niderlandzki sekretarz stanu ds. sprawiedliwości odrzucił jako niedopuszczalne wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej złożone w Niderlandach przez M, A i T, uzasadniając to tym, że te osoby, będące obywatelami państw trzecich, posiadały już status uchodźcy w innym państwie członkowskim, a mianowicie, odpowiednio, w Bułgarii, Hiszpanii i RFN. Ponadto, nakazał tym osobom udanie się niezwłocznie na terytorium państwa członkowskiego, które przyznało im taki status. Ponieważ żadna z tych osób nie zastosowała się do tego nakazu, sekretarz stanu zdecydował o umieszczeniu ich w ośrodku detencyjnym w celu przymusowego przekazania ich do tych trzech państw członkowskich. Następnie M, A i T zostali przymusowo odesłani do tych państw członkowskich, które wyraziły zgodę na ich readmisję na swoje terytorium. M, A i T wnieśli skargi podnosząc zasadniczo, że ich umieszczenie w ośrodku detencyjnym powinno było zostać poprzedzone wydaniem decyzji nakazującej powrót zgodnie z niderlandzkim prawem, w którym transponowano art. 6 ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/115/WE z 16.12.2008 r. w sprawie wspólnych norm i procedur stosowanych przez państwa członkowskie w odniesieniu do powrotów nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich (Dz.Urz. UE L z 2008 r. Nr 348, s. 98; dalej: dyrektywa 2008/115/WE). Stanowisko TS Trybunał przypomniał, że z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w art. 2 ust. 2 dyrektywa 2008/115/WE jest stosowana do wszystkich obywateli państw trzecich nielegalnie przebywających na terytorium jednego z państw członkowskich (wyrok TSUE z 19.3.2019 r., C-444/17 Arib i in.). Pojęcie „nielegalnego pobytu” zostało zdefiniowane w art. 3 pkt 2 dyrektywy 2008/115/WE jako „obecność na terytorium państwa członkowskiego obywatela państwa trzeciego, który nie spełnia lub przestał spełniać warunki wjazdu do państwa członkowskiego, […] pobytu lub zamieszkania w tym państwie członkowskim”. Trybunał stwierdził, że z definicji tej wynika, że każdy obywatel państwa trzeciego, który przebywa na terytorium państwa członkowskiego i nie spełnia warunków wjazdu, pobytu lub zamieszkania w tym państwie członkowskim, już z tego względu przebywa w nim nielegalnie (wyrok TSUE z 7.6.2016 r., C-47/15 Affum, EU:C:2016:408, pkt 48). Może być tak, nawet jeżeli – tak jak w niniejszym przypadku – ten obywatel posiada ważne zezwolenie na pobyt w innym państwie członkowskim ze względu na to, że to państwo przyznało mu status uchodźcy. Trybunał stwierdził, że z art. 6 ust. 1 dyrektywy 2008/115/WE wynika, iż po stwierdzeniu nielegalnego charakteru pobytu wobec każdego obywatela państwa trzeciego – z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ust. 2–5 tego artykułu i przy ścisłym przestrzeganiu wymogów określonych w art. 5 dyrektywy 2008/115/WE – należy wydać decyzję nakazującą powrót. Zgodnie z art. 3 pkt 3 dyrektywy 2008/115/WE taki powrót oznacza powrót do państwa pochodzenia tego obywatela, kraju tranzytu lub innego państwa trzeciego, do którego dany obywatel zdecyduje się dobrowolnie powrócić i które jest gotowe przyjąć go na swoje terytorium. W drodze odstępstwa od art. 6 ust. 1 dyrektywy 2008/115/WE w ust. 2 tego artykułu przewidziano, że jeżeli obywatel państwa trzeciego nielegalnie przebywający na terytorium jednego z państw członkowskich posiada zezwolenie na pobyt w innym państwie członkowskim, powinien on natychmiast powrócić na terytorium tego innego państwa. Jednakże zgodnie z tym przepisem, jeżeli obywatel ten nie zastosuje się do tego obowiązku lub gdy jego natychmiastowy wyjazd jest konieczny ze względów porządku publicznego lub bezpieczeństwa narodowego, państwo członkowskie, w którym przebywa nielegalnie, wydaje wobec niego decyzję nakazującą powrót. W ocenie TSUE z art. 6 ust. 2 dyrektywy 2008/115/WE wynika zatem, że obywatelowi państwa trzeciego przebywającemu nielegalnie na terytorium jednego z państw członkowskich, który posiada prawo pobytu w innym państwie członkowskim, należy raczej umożliwić wyjazd do tego innego państwa członkowskiego, niż od razu wydać w stosunku do niego decyzję nakazującą powrót, chyba że wymagają tego względy porządku publicznego lub bezpieczeństwa narodowego (wyrok TSUE z 16.1.2018 r., C-240/17 E, EU:C:2018:8, pkt 46). Trybunał stwierdził, że M, A i T korzystają ze statusu uchodźcy w państwie członkowskim innym niż Niderlandy. Nie mogą oni zatem zostać odesłani do ich państwa pochodzenia, gdyż w przeciwnym przypadku doszłoby do naruszenia zasady non-refoulement, która jest zagwarantowana w art. 18 i art. 19 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (2012/C 326/02) z 26.10.2012 r. (Dz.Urz. UE C z 2012 r. Nr 326, s. 391; dalej: KPP). Powinna być ona przestrzegana przez państwa członkowskie przy wprowadzaniu tej dyrektywy, a zatem, w szczególności, gdy zamierzają one wydać decyzję nakazującą powrót (wyrok TS z 19.6.2018 r., C-181/16, Gnandi, EU:C:2018:465, pkt 53). Ponadto, M, A i T nie mogą również zostać odesłani do kraju tranzytu lub do państwa trzeciego, do którego zdecydowaliby się dobrowolnie powrócić i przez które zostaliby przyjęci na swoim terytorium w rozumieniu art. 3 pkt 3 dyrektywy 2008/115. W tych okolicznościach żadne z państw wskazanych w art. 3 pkt 3 dyrektywy 2008/115/WE nie może stanowić miejsca powrotu. Trybunał stwierdził, że Niderlandy są w sytuacji prawnej niemożności wykonania nałożonego na nie w art. 6 ust. 2 dyrektywy 2008/115/WE obowiązku wydania decyzji nakazującej powrót wobec obywatela państwa trzeciego nielegalnie przebywającego na jego terytorium, który odmawia natychmiastowego udania się do państwa członkowskiego, w którym posiada zezwolenie na pobyt. Trybunał przypomniał, że dyrektywa 2008/115 nie ma na celu harmonizacji ogółu norm państw członkowskich dotyczących pobytu cudzoziemców (wyrok TSUE z 6.12.2011 r., C-329/11 Achughbabian, EU:C:2011:807, pkt 28). Wspólne normy i procedury wprowadzone mocą tej dyrektywy dotyczą bowiem jedynie wydawania decyzji nakazujących powrót oraz wykonywania tych decyzji [wyrok TSUE z 8.5.2018 r., C-82/16, K.A. i in. (łączenie rodzin w Belgii), EU:C:2018:308, pkt 44]. Dyrektywa 2008/115/WE nie ma na celu określenia skutków nielegalnego pobytu na terytorium jednego z państw członkowskich obywateli państw trzecich, wobec których nie można wydać decyzji nakazującej powrót (wyrok TSUE z 5.6.2014 r., C‑ 146/14, Mahdi, PPU, EU:C:2014:1320, pkt 87). Trybunał uznał, że jest tak również w przypadku, gdy – jak w niniejszej sprawie – ta niemożność wynika w szczególności z zastosowania zasady non-refoulement. Wynika z tego, że w analizowanej sytuacji, gdy nie można wydać decyzji nakazującej powrót, decyzja państwa członkowskiego o przymusowym przekazaniu obywatela państwa trzeciego nielegalnie przebywającego na jego terytorium do państwa członkowskiego, które przyznało mu status uchodźcy, zdaniem TSUE, nie podlega wspólnym normom i procedurom ustanowionym w dyrektywie 2008/115/WE. W konsekwencji to samo dotyczy umieszczenia takiego obywatela w ośrodku detencyjnym w celu zapewnienia przekazania go do państwa członkowskiego, w którym posiada on status uchodźcy. W szczególności ani art. 6 ust. 2 dyrektywy 2008/115/WE, ani żaden inny przepis tej dyrektywy nie stoi na przeszkodzie temu, aby w okolicznościach takich jak te rozpatrywane w postępowaniu głównym państwo członkowskie umieściło obywatela państwa trzeciego nielegalnie przebywającego na jego terytorium w ośrodku detencyjnym w celu przekazania go do innego państwa członkowskiego, w którym obywatel ten posiada zezwolenie na pobyt, bez uprzedniego wydania wobec niego decyzji nakazującej powrót, przy założeniu, że taka decyzja nie może zostać wydana. Reasumując TSUE orzekł, że art. 3, 4, 6 i 15 dyrektywy 2008/115/WE należy interpretować w ten sposób, iż nie stoją one na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie umieściło w ośrodku detencyjnym obywatela państwa trzeciego nielegalnie przebywającego na jego terytorium w celu przymusowego przekazania tego obywatela do innego państwa członkowskiego, w którym posiada on status uchodźcy, w sytuacji gdy ów obywatel odmówił zastosowania się do nałożonego na niego nakazu udania się do tego innego państwa członkowskiego, a nie istnieje możliwość wydania wobec niego decyzji nakazującej powrót. Komentarz Rozpatrywany w niniejszej sprawie stan faktyczny dotyczył umieszczenia obywateli państw trzecich nielegalnie przebywających w państwie członkowskim w ośrodku detencyjnym w celu przekazania ich do innych państw członkowskich, w których ci obywatele korzystają z ochrony międzynarodowej. Trybunał szczegółowo wyjaśnił niemożność wydania w takiej sytuacji przez państwo członkowskie, zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 2008/115/WE, decyzji nakazującej powrót. Uzasadniając miedzy innymi, że wydanie takiej decyzji naruszyłoby zasadę non- refoulement. Tym samym trafnie TSUE przyjął, że żadna norma ani żadna procedura przewidziana w dyrektywie 2008/115/WE nie pozwalają na wydalenie takich obywateli państw trzecich, mimo że przebywają oni na terytorium jednego z państw członkowskich nielegalnie. W konsekwencji taki przypadek nie jest objęty zakresem stosowania dyrektywy 2008/115/WE, lecz stanowi wyłączną kompetencję państwa członkowskiego w dziedzinie nielegalnej imigracji (por. m.in. art. 299 i 302 ustawy z 12.12.2013 r o cudzoziemcach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 35; dalej: CudzU). Wyrok TSUE z 24.2.2021 r., C-673/19, M i in. Transfer do państwa członkowskiego
TSUE orzekł, że państwo członkowskie może przymusowo przekazać obywatela państwa trzeciego do innego państwa członkowskiego, gdzie ma status uchodźcy, gdy ten odmawia powrotu i nie można wydać decyzji nakazującej powrót. Decyzja o przymusowym przekazaniu obywatela nielegalnie przebywającego na terytorium nie podlega dyrektywie 2008/115/WE.