Ograniczenie praw i wolności konstytucyjnych

Ograniczenie praw i wolności obywatelskich w rozporządzeniu powoduje niezgodność tego aktu z Konstytucją RP. Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny utrzymał w mocy karę pieniężną za nieprzestrzeganie zakazu przebywania na obszarze publicznym. Wojewódzki Sąd Administracyjny stwierdził nieważność decyzji organu. Zasada ochrony wolności jest podstawową wartością systemu prawa w Polsce.

Tematyka: Ograniczenie praw, wolności obywatelskie, Konstytucja RP, organy administracji publicznej, rozporządzenie, Trybunał Konstytucyjny, sąd administracyjny

Ograniczenie praw i wolności obywatelskich w rozporządzeniu powoduje niezgodność tego aktu
z Konstytucją RP - orzekł 26.1.2021 r. WSA w Warszawie, VII SA/Wa 1479/20,
.
Opis stanu faktycznego
Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny (dalej: PWIS) po rozpatrzeniu odwołania A. W. od decyzji Państwowego
Powiatowego Inspektora Sanitarnego w M. (dalej: PPIS) wymierzającej A. W. karę pieniężną w kwocie 5.000,00 zł za
nieprzestrzeganie zakazu przebywania na obszarze publicznym, tj. zakazu przemieszczania się na obszarze
Rzeczypospolitej Polskiej poza miejscem zamieszkania – utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję organu i instancji.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie rozpoznając sprawę ze skargi A. W. na decyzję Państwowego
Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w przedmiocie wymierzenia kary pieniężnej za naruszenie obowiązku
przemieszczania stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji i poprzedzającej jej decyzji organu pierwszej instancji.
Z uzasadnienia Sądu
Zasada ochrony wolności wyraża ogólną zasadę ustrojową, w myśl której wolność jest podstawową wartością, na
której opiera się system prawa Rzeczypospolitej Polskiej. Jest zasadą ustrojową o istotnym znaczeniu dla
charakterystyki państwa oraz stanowionego w nim prawa. Wolność oznacza swobodę podejmowania aktów woli i ich
wyboru, inaczej mówiąc, oznacza swobodę decydowania o własnym postępowaniu. Jak podkreśla się
w piśmiennictwie, art. 31 ust. 3 Konstytucji RP ma podstawowe znaczenie dla dopuszczalności ograniczania
wszystkich konstytucyjnych wolności i praw. Dotyczy również przepisów, które formułują szczegółowe klauzule
limitacyjne, np. art. 53 ust. 5 Konstytucji RP, oraz przepisów, które stanowią, że zakres i formy danego prawa określa
ustawa, np. art. 67 ust. 1 Konstytucji RP. Komentowany przepis adresowany jest nie tylko do ustawodawcy, ale też
do wszystkich organów stanowiących i stosujących prawo, o ile podejmują rozstrzygnięcia ograniczające wolności
i prawa konstytucyjne. Odnosi się on do wszystkich rodzajów i form ich ograniczania.
Warunkiem formalnym zgodnego z Konstytucją RP ograniczania praw obywateli jest ustanawianie ich tylko w ustawie
– konstytucyjna zasada, że wszelkie istotne kwestie związane z ograniczeniem praw powinny być rozstrzygnięte
w ustawie. Przez ustawę należy też rozumieć rozporządzenie z mocą ustawy, chociaż w myśl art. 234 ust. 1
Konstytucji RP może ono regulować materię praw konstytucyjnych w ograniczonym zakresie. Dopuszczalne jest
delegowanie na mocy art. 92 ust. 1 Konstytucji RP pewnych materii do rozporządzeń wykonawczych. Prawa
obywatelskie, jako prawa podmiotowe, nie mając charakteru absolutnego, podlegają proporcjonalnym ograniczeniom
przewidzianym przez ustawę (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP). Przepisy ograniczające takie prawa powinny być jednak
traktowane, jako wyjątki od reguły, a co za tym idzie - interpretowane ściśle i literalnie. Same prawa wyborcze
powinny zaś być interpretowane rozszerzająco, w sposób możliwie korzystny dla obywateli. Zgodnie zaś z art. 37 ust.
1 Konstytucji RP każdy, kto znajduje się pod władzą Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności i praw
zapewnionych w Konstytucji RP. Oznacza to zapewnienie każdemu obywatelowi prawa do nieskrępowanego
korzystania z przyznanych mu praw i wolności, jeżeli w sposób zgodny z prawem to korzystanie nie zostało
ograniczone. Zasada wyrażona w tym przepisie ustawy zasadniczej jest bezwzględnie obowiązująca. Art. 37 ust. 1
Konstytucji RP należy interpretować na tle całokształtu konstytucyjnego uregulowania statusu jednostki, jego praw
i wolności. Zasada powszechności korzystania z praw konstytucyjnych nie ma charakteru samoistnego. O możliwości
korzystania z poszczególnych wolności i praw decyduje przede wszystkim ich zakres podmiotowy. Rolą art. 37 ust. 1
Konstytucji RP jest podkreślenie powszechności ochrony gwarantowanej przez prawo konstytucyjne, rozstrzyganie
wątpliwości dotyczących zakresu ochrony na rzecz jego rozszerzania. Zgodnie z art. 52 ust. 1 Konstytucji RP,
każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca
zamieszkania i pobytu. Jest to tzw. zasada wolności przemieszczania się. Wolność przemieszczania się mogą
podlegać ograniczeniom, ale wyłącznie określonym w ustawie (art. 52 ust. 3 Konstytucji). Jak podkreśla się
w literaturze swoboda przemieszczania się jest tradycyjną, klasyczną wolnością jednostki, jako przejaw jej ogólnie
wolnościowego statusu i "możności czynienia wszystkiego, co nie szkodzi drugiemu".
Zasada swobody przemieszczania dotyczy wolności poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w sposób
swobodny i nieograniczony, wolności wyboru miejsca zamieszkania, wolności wyboru miejsca pobytu i wolności
opuszczenia jej terytorium. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 27.5.2002 r., K 20/01 stwierdził, że znaczenie zasady
proporcjonalności polega nie tylko na określeniu zakresu dopuszczalnych ograniczeń w korzystaniu
z konstytucyjnych wolności i praw, zawartym w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, dopuszczającym jedynie takie
ograniczenia, które są konieczne dla realizacji wymienionych w tym przepisie celów. Zasada ta, stanowiąca zgodnie

z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego element państwa prawnego, ma znaczenie szersze, odnosi
się bowiem do ogółu sytuacji, w których państwo za pomocą stanowionego przez siebie prawa oddziałuje na pozycję
osoby pozostającej pod jego władzą. Zatem także przepisy określające zakres obowiązków ciążących na takich
osobach podlegają ocenie z punktu widzenia zgodności z zasadą proporcjonalności, której podstawę w tej sferze
stanowi ogólna zasada państwa prawnego (art. 2 Konstytucji).
Zgodnie z ust. 3 art. 52 Konstytucji RP, wolność przemieszczania się może być ograniczona wyłącznie w ustawie.
Nakaz konstytucyjny dotyczący tego, że ta wolność obywatelska może doznać ograniczeń, ale wyłącznie aktem
prawnym rangi ustawowej, wiąże w sposób szczególny władzę ustawodawczą. Stanowiąc bowiem konstytucyjną
gwarancję wolności przemieszczenia się, równocześnie przewiduje dopuszczalność jej ograniczenia, zawężając
prawodawcy prawny sposób wprowadzenia ograniczenia.
Niezastosowanie się prawodawcy do dyspozycji art. 52 ust. 3 Konstytucji RP i dopuszczenie (przez ustawodawcę)
oraz wprowadzenie (przez Radę Ministrów) ograniczenia wolności przemieszczania się aktem podustawowym jest
więc niedopuszczalne konstytucyjnie i prowadzi w rzeczywistości do samodzielnego uregulowania w rozporządzeniu
całego kompleksu zagadnień; do tego takich, co do których w tekście ustawy nie ma żadnych bezpośrednich
unormowań czy wskazówek.
W konsekwencji, naruszenie przez prawodawcę ww. przepisu i ograniczenie praw i wolności obywatelskich,
gwarantowanych art. 52 ust. 1 Konstytucji RP, nie w ustawie, ale w rozporządzeniu powoduje niezgodność takiego
aktu prawnego z Konstytucją RP, co wprost prowadzi do wniosku, że rozporządzenie takie w zakresie, w jakim
ogranicza prawa i wolności konstytucyjne, nie może być uznane przez sąd za skuteczną i poprawną podstawę
prawną decyzji władczej organu administracji publicznej.

Komentarz
W analizowanym orzeczeniu, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie niezwykle wyraźnie wypowiedział tezę,
że ograniczenie praw i wolności obywatelskich w rozporządzeniu powoduje niezgodność takiego aktu prawnego
z Konstytucją RP. Wynika to z faktu, że prawa i wolności obywatelskie zawarte w Konstytucji RP (w tym między
innymi wolność przemieszczania się) mogą być ograniczane wyłącznie przepisami rangi ustawowej.
Niedopuszczalne prawnie jest przeniesienie przez ustawodawcę na organ stanowienia przepisów, ograniczających
wolności i prawa obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, gwarantowanych ustawą zasadniczą. Jak wynika
z ugruntowanego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, wyłącznie ustawa może określać podstawowe elementy
ograniczenia danego prawa i wolności. Tym samym, tylko unormowania, które nie stanowią podstawowych
elementów składających się na ograniczenie konstytucyjnych praw i wolności mogą być treścią rozporządzenia.
W rozporządzeniu powinny być zamieszczane jedynie przepisy o charakterze technicznym, niemające zasadniczego
znaczenia z punktu widzenia praw lub wolności jednostki.
Jednocześnie przypomnieć trzeba, że organy administracji publicznej nie są upoważnione do dokonywania oceny
legalności i zgodności aktu prawnego niższej rangi niż ustawa z Konstytucją RP. W kompetencji organów
administracji publicznej nie leży więc badanie tego, czy decyzja jaka ma zostać wydana ma ważną i skuteczną
podstawę prawną. Powoduje to, że organy administracji publicznej są związane treścią wydanego rozporządzenia.
Natomiast oceny podstaw legalności aktu rangi podustawowej może w ramach swojej kognicji dokonać np. sąd
administracyjny. W ramach sądowej kognicji mieści się bowiem również ocena konstytucyjności i legalności
rozporządzenia, jako aktu podstawowego, dokonana przez sąd rozpatrujący sprawy indywidualne, w których przepis
taki mógłby być zastosowany.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 26.1.2021 r., VII SA/Wa 1479/20,

Ograniczenie praw obywateli powinno być ustanawiane jedynie w ustawie zgodnie z Konstytucją RP. Niedopuszczalne jest wprowadzanie ograniczeń wolności przemieszczania się poprzez rozporządzenia. Organizacje administracji publicznej nie mogą samodzielnie oceniać legalności aktów prawa niższej rangi.