Gminny program opieki nad zabytkami
Na podstawie przepisów prawa gminy są zobowiązane do opracowywania programów opieki nad zabytkami, które mają na celu ochronę dziedzictwa kulturowego. W niniejszej publikacji omawiane są cele programów opieki nad zabytkami oraz konsekwencje prawne związane z uchylaniem programów bez jednoczesnego przyjęcia nowych. Ponadto przedstawione są stanowiska sądów administracyjnych w sprawie tego zagadnienia, wskazujące na konieczność przestrzegania procedur określonych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Tematyka: ochrona zabytków, opieka nad zabytkami, program opieki nad zabytkami, uchylanie programu, opinia konserwatora, sąd administracyjny, dziedzictwo kulturowe
Na podstawie przepisów prawa gminy są zobowiązane do opracowywania programów opieki nad zabytkami, które mają na celu ochronę dziedzictwa kulturowego. W niniejszej publikacji omawiane są cele programów opieki nad zabytkami oraz konsekwencje prawne związane z uchylaniem programów bez jednoczesnego przyjęcia nowych. Ponadto przedstawione są stanowiska sądów administracyjnych w sprawie tego zagadnienia, wskazujące na konieczność przestrzegania procedur określonych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.
Na podstawie art. 87 ust. 1 i ust. 3 ustawy z 23.7.2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 282; dalej: OchrZabU) rada gminy nie może uchylić obowiązującego programu opieki nad zabytkami bez jednoczesnego przyjęcia nowego programu – stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny. Cele programu opieki nad zabytkami Uchwałą z 2017 r. Rada Miasta M. uchyliła uchwałę w sprawie przyjęcia programu opieki nad zabytkami Miasta M. na lata 2016-2019. W uzasadnieniu stwierdzono, że głównym celem programu powinno być zdiagnozowanie stanu zabytków i określenie zadań, jakie powinny być realizowane, przy uwzględnieniu planów i możliwości organizacyjno- finansowych ich właścicieli. Program nie może jednak zamykać drogi rozwoju miasta, dlatego każdy obszar, zabytek ruchomy, czy nieruchomy powinny zostać starannie zdiagnozowane i po analizie wpisane do rejestru zabytków. Brak w treści uchwały załączników graficznych, które byłyby czytelnymi wskazówkami do występowania o pozwolenie na budowę, rozbiórkę, remont czy zmianę sposobu użytkowania zabytku, utrudnia właścicielom i wspólnotom właściwe postępowanie. W ocenie Rady Miasta M. uzupełnienie uchwały o czytelne mapy oraz gminny rejestr zabytków usprawni mieszkańcom podejmowanie decyzji w zakresie zakupu, remontu, itp. a odpowiednim urzędom wydawanie decyzji administracyjnych, przy czym podjęcie kolejnej uchwały zostanie poprzedzone konsultacjami społecznymi. Uchylenie programu opieki Wojewoda wniósł skargę twierdząc, że zaskarżona uchwała została podjęta z istotnym naruszeniem prawa - art. 87 ust. 1 i 3 OchrZabU. Rada Miasta M. uchyliła program opieki nad zabytkami przed upływem okresu, na który go uprzednio przyjęła, nie przyjęła w jego miejsce innego programu, który wypełniłby normę art. 87 OchrZabU, zaś uchwałę uchylającą program opieki nad zabytkami podjęła bez uzyskania opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku stwierdził nieważność zaskarżonej uchwały podkreślając, że zachowanie zasad i trybu uchwalenia gminnego programu opieki nad zabytkami określonych w OchrZabU ze względu na wagę ochrony zabytków i opieki nad zabytkami jako zadania własnego gminy, ma niezwykle istotne znaczenie dla prawidłowości realizacji tych zadań. Zgodnie z art. 87 OchrZabU, gminny program opieki nad zabytkami sporządza wójt (burmistrz, prezydent miasta) na okres 4 lat, po czym rada gminy podejmuje uchwałę o przyjęciu programu po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. W uzasadnieniu wyroku stwierdzono, że nie ma podstaw prawnych do podejmowania uchwały o uchyleniu gminnego programu opieki nad zabytkami w okresie jego obowiązywania bez przyjęcia nowego programu. Prowadzi to bowiem do sytuacji, w której na obszarze danej gminy nie obowiązuje program, który jest podstawowym narzędziem realizacji jej zadań własnych. Sąd stwierdził, że ustawodawca nadał opinii organu wyspecjalizowanego z zakresu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami szczególne znaczenie dla treści programu oraz sposobu realizacji zadań gminy z tego zakresu. W konsekwencji zasięgnięcie opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków jest wymagane nie tylko przy przyjmowaniu przez radę programu opieki nad zabytkami, ale również w przypadku podejmowania uchwał zmieniających oraz uchylających taki program. W szczególności w sytuacji, w której podjęta została zaskarżona uchwała, gdy rada gminy dokonała uchylenia dotychczas obowiązującego programu opieki nad zabytkami, nie przyjmując w jego miejsce nowego programu, wojewódzki konserwator zabytków powinien mieć możliwość zaopiniowania dopuszczalności tego rodzaju projektu uchwały, na skutek której na obszarze gminy nie będzie obowiązywał program opieki nad zabytkami. Stanowisko NSA Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną podzielając stanowisko Sądu I instancji, że nie ma podstaw prawnych do podejmowania uchwały o uchyleniu gminnego programu opieki nad zabytkami w okresie jego obowiązywania bez przyjęcia nowego programu. Przyjęcie dopuszczalności podjęcia uchwały o takiej treści oznaczałoby akceptację sytuacji, w której na obszarze danej gminy nie obowiązuje program będący podstawowym narzędziem realizacji ustawowych zadań gminy. Dodatkowo wskazano, że opinia wojewódzkiego konserwatora zabytków jest niezbędna w każdym przypadku: uchwalenia nowego programu, jego zmiany oraz uchylenia dotychczas obowiązującego i jednoczesnego przyjęcia nowego programu. Nie można bowiem uznać, że rada gminy przy uchyleniu dotychczas obowiązującego programu opieki nad zabytkami i jednoczesnym przyjęciu nowego programu lub przy zmianie programu opieki nad zabytkami ma szersze kompetencje niż przy jego uchwalaniu. Zarówno zmiana programu opieki nad zabytkami, jak i uchylenie obowiązującego programu opieki nad zabytkami i jednoczesne przyjęcie nowego programu powinny nastąpić w takim trybie, w jakim jest on uchwalany. Sąd podkreślił, że konieczność zasięgnięcia opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków wynika również z tego, że ustalenia programu uwzględnia się w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy i miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Wyrok NSA z 16.2.2021 r., II OSK 1968/18
Sąd Administracyjny podkreślił, że uchylanie programów opieki nad zabytkami bez jednoczesnego przyjęcia nowych narusza przepisy prawa. Konieczne jest uzyskanie opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków zarówno przy uchwalaniu nowego programu, jego zmianie, jak i uchyleniu programu obowiązującego. Decyzje w tej sprawie mają kluczowe znaczenie dla zachowania dziedzictwa kulturowego gminy.