Transfuzja krwi wbrew woli pacjenta narusza jego prawa

Świadczenia medyczne nie mogą być narzucane wbrew woli pacjenta, nawet w przypadku zagrożenia życia. W przypadku E.R., który wyraźnie odmówił transfuzji krwi, lekarze zdecydowali się na działanie sprzeczne z prawem. Sprawa ta podnosi istotne kwestie dotyczące prawa pacjenta do samostanowienia i zgody na leczenie.

Tematyka: transfuzja krwi, prawo pacjenta, zgoda na leczenie, naruszenie praw pacjenta, decyzja sądu, Naczelny Sąd Administracyjny

Świadczenia medycznego nie można narzucić wbrew woli pacjenta, dlatego przeprowadzenie transfuzji krwi,
nawet w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia, w sytuacji gdy pacjent ten złożył pisemne
oświadczenie, iż nie wyraża zgody na przetoczenie krwi, jest działaniem sprzecznym z prawem i narusza
prawa pacjenta - wynika z wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Stan faktyczny
E.R. wielokrotnie informował lekarzy, iż nie wyraża zgody na transfuzję krwi, nawet jeśli jest to konieczne dla
ratowania życia. Złożył również oświadczenie takiej treści na piśmie potwierdzając, że jest świadomy zagrożeń
związanych z odmową takiego typu leczenia. Po przeprowadzonej operacji, wobec stanu bezpośredniego zagrożenia
życia E.R., Ordynator Oddziału Chirurgii podjął decyzję o przetoczeniu krwi, na skutek czego uzyskano stabilizację
stanu zdrowia E.R. O przeprowadzonej transfuzji lekarze nie poinformowali pacjenta, który o tym fakcie dowiedział
się od swoich bliskich. E.R. wniósł skargę do Rzecznika Praw Pacjenta (dalej jako: RPP).
Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z 6.11.2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz.
849; dalej: PrPacjRPPU), pacjent ma prawo do informacji o swoim stanie zdrowia, w tym do uzyskania od osoby
wykonującej zawód medyczny przystępnej informacji o rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach
diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach
leczenia oraz rokowaniu, w zakresie udzielanych przez tę osobę świadczeń zdrowotnych oraz zgodnie z posiadanymi
przez nią uprawnieniami. Na podstawie art. 16 PrPacjRPPU, pacjentowi przysługuje prawo do wyrażenia zgody na
udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub odmowy takiej zgody, po uzyskaniu informacji w zakresie
określonym w art. 9 PrPacjRPPU. Wymóg uzyskania zgody w przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania
metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, do których należy również
przetaczanie krwi pełnej i jej frakcji, wynika również z art. 17 i 18 PrPacjRPPU oraz art. 34 ustawy z 5.12.1996 r.
o zawodzie lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 514; dalej: ZawLekU). Zdaniem RPP podmiot leczniczy
naruszył prawo pacjenta do wyrażenia zgody na udzielanie świadczeń zdrowotnych, o którym mowa w art. 16
PrPacjRPPU. W sytuacji, gdy pacjent został poinformowany przez lekarza o wszystkich okolicznościach związanych
z danym zbiegiem i świadomie odmówił poddania się procedurze medycznej, to oznacza, że zaakceptował ryzyko
z tym związane i jego decyzja powinna być uszanowana. Wprawdzie lekarz może udzielić świadczeń zdrowotnych
bez zgody pacjenta, niemniej muszą w tym przypadku zaistnieć konkretne przesłanki określone w przepisach. Nie
obejmuje to przypadków, w których lekarz został uprzednio przez pacjenta wyraźnie poinformowany, co do
akceptowanych przez niego granic podejmowanego zabiegu operacyjnego czy innej czynności medycznej.
RPP w kolejnym rozstrzygnięciu nie stwierdził naruszenia przez Szpital w G. prawa pacjenta do świadczeń
zdrowotnych, o którym mowa w art. 8 PrPacjRPPU. Zgodnie z tym przepisem, pacjent ma prawo do świadczeń
zdrowotnych udzielanych z należytą starannością przez podmioty udzielające świadczeń zdrowotnych w warunkach
odpowiadających określonym w odrębnych przepisach wymaganiom fachowym i sanitarnym. RPP wskazał, że
uwzględnienie sprzeciwu pacjenta wobec leczenia preparatami krwiopochodnymi doprowadziłoby do nieuchronnego
zgonu, zatem podjęto jedyną słuszną decyzję. Pacjentowi udzielono świadczeń medycznych zgodnie z aktualną
wiedzą medyczną oraz z dołożeniem należytej staranności.
E.R. zaskarżył drugie z rozstrzygnięć RPP dowodząc, że pacjent nie może być zmuszany do zaakceptowania metody
leczenia niezgodnej z jego przekonaniami, wierzeniami i wartościami, które wynikają z prawa do samostanowienia
i wolności religii. W jego ocenie wymuszenie metody leczenia wbrew woli dorosłego, świadomego pacjenta, jest
niewłaściwe, nieludzkie i poniżające.
WSA uchyla rozstrzygnięcie
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchylił zaskarżone rozstrzygnięcie. Jak wyjaśniono, po
przeprowadzeniu postępowania wszczętego zawiadomieniem E.R., RPP wydał w tym samym dniu i w odniesieniu do
tego samego stanu faktycznego dwa rozstrzygnięcia. W pierwszym organ stwierdził naruszenie prawa pacjenta do
wyrażenia zgody na udzielenie świadczenia zdrowotnego, o którym mowa w art. 16 PrPacjRPPU. W drugim uznał, że
w sprawie nie doszło do naruszenia prawa pacjenta do świadczeń zdrowotnych, o którym mowa w art. 8
PrPacjRPPU, jednak w żaden sposób nie odniósł się do praw pacjenta wynikających z art. 16 i 18 PrPacjRPPU.
W uzasadnieniu wyroku podkreślono, że w tej sprawie nie było możliwe rozdzielenie oceny uprawnienia pacjenta do
udzielania świadczeń zdrowotnych z należytą starannością, od udzielenia świadczeń z poszanowaniem praw
przysługujących pacjentowi i wymogu uzyskania jego zgody. Sąd stwierdził, że z art. 16 PrPacjRPPU wynika, iż co
do zasady świadczenia medycznego nie można narzucić wbrew woli pacjenta. Konieczność uzyskania zgody
wynika z konstytucyjnego prawa jednostki do samostanowienia oraz ochrony integralności. Organ dokonał

wadliwej wykładni art. 8 PrPacjRPPU poprzez błędne uznanie, że udzielono świadczeń zdrowotnych zgodnie
z przepisami prawa, podczas, gdy pacjent nie wyraził zgody na transfuzję krwi, która była wymagana na
gruncie przepisów PrPacjRPPU i ZawLekU. Przede wszystkim jednak organ nie uwzględnił własnego stanowiska
wyrażonego w pierwszym rozstrzygnięciu, nie rozpatrzył całego materiału dowodowego, gdyż nie odniósł się do
okoliczności, które zadecydowały o stwierdzeniu naruszenia art. 16 PrPacjRPPU i wpływu tego naruszenia na prawo
pacjenta wynikające z art. 8 PrPacjRPPU.
Uzasadnienie
Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną Szpitala w G., w której głównie zarzucano przekroczenie
granic sprawy objętej decyzją organu podkreślając, że stan faktyczny przyjęty za podstawę wyrokowania w sprawie
nie został skutecznie zakwestionowany. W uzasadnieniu wyroku wyjaśniono, że zakres postępowania
wyjaśniającego w sprawie i koniecznych do przeprowadzenia w nim ustaleń oraz dowodów wyznaczają
normy prawa materialnego. Jeżeli zaś istota rozpatrywanej sprawy dotyczyła kwestii prawa pacjenta,
o których mowa w art. 8 PrPacjRPPU, to okoliczności, które stanowiąc podstawę stwierdzenia naruszenia art.
16 PrPacjRPPU nie mogły pozostawać bez wpływu na ocenę co do naruszenia art. 8 PrPacjRPPU. Naczelny
Sąd Administracyjny podkreślił, że art. 8 PrPacjRPPU nie funkcjonuje w próżni prawnej, co nie jest bez znaczenia dla
rekonstrukcji jego normatywnej treści, która – aby jej rezultat mógł być uznany za prawidłowy – nie może przecież
pomijać kontekstu natury systemowej, funkcjonalnej, celowościowej, czy też aksjologicznej. W rezultacie
kwestionując prawidłowość podejścia organu administracji do rozumienia art. 8 PrPacjRPPU oraz do jego
zastosowania w rozpatrywanej sprawie, Sąd I instancji zasadnie odwołał się również do art. 16, art. 17 i art. 18
PrPacjRPPU.
Wyrok NSA z 19.3.2021 r., II GSK 59/21,

Decyzja o transfuzji krwi wbrew woli pacjenta została uchylona przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego podkreślił konieczność szanowania decyzji pacjenta oraz uzyskania zgody na świadczenia zdrowotne z należytą starannością.