Wpis części nieruchomości do rejestru zabytków
Zgodnie z decyzją Naczelnego Sądu Administracyjnego, część nieruchomości może być uznana za zabytek, co otwiera możliwość wpisu do rejestru zabytków nawet w przypadku zespołu budynków. Wartość zabytkową obiektu określa m.in. zachowana struktura oraz historyczne elementy architektoniczne. Decyzja o wpisie do rejestru wymaga precyzyjnego określenia zakresu ochrony oraz przeprowadzenia odpowiednich czynności dowodowych.
Tematyka: wpis do rejestru zabytków, część nieruchomości, zabytek, decyzja NSA, ochrona zabytków
Zgodnie z decyzją Naczelnego Sądu Administracyjnego, część nieruchomości może być uznana za zabytek, co otwiera możliwość wpisu do rejestru zabytków nawet w przypadku zespołu budynków. Wartość zabytkową obiektu określa m.in. zachowana struktura oraz historyczne elementy architektoniczne. Decyzja o wpisie do rejestru wymaga precyzyjnego określenia zakresu ochrony oraz przeprowadzenia odpowiednich czynności dowodowych.
Za dzieło architektury i budownictwa określone w art. 6 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy z 23.7.2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 282; dalej: OchrZabU) można uznać nieruchomość składającą się z kilku połączonych ze sobą budynków, przy czym organ może również wpisać do rejestru zabytków jedynie część tej nieruchomości – uznał Naczelny Sąd Administracyjny. Wpis do rejestru zabytków zespołu budynków Stowarzyszenie " P." wystąpiło do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w L. o podjęcie z urzędu postępowania w sprawie wpisu do rejestru zabytków zespołu budynków składającego się z pawilonu wystawowego, budynku głównego, łącznika pomiędzy tymi budynkami oraz bezpośredniego otoczenia tych budynków wraz ze znajdującymi się na nimi basenami oraz elementami małej architektury. We wniosku wskazano, że jest to jeden z ostatnich reprezentujących architektoniczny styl modernizmu budynków w mieście P. zachowanych w niezmienionym stanie, zaś objęcie go opieką konserwatorską jest o tyle istotne, że planowana przez władze miasta przebudowa oznacza w istocie zniszczenie pierwotnej architektury budynku, a przede wszystkim jego niezwykle wartościowych wnętrz. Wszczęcie postępowania przedłużało się a w tym czasie Miasto P. przeprowadziło część prac. Wojewódzki Konserwator Zabytków w L. uznał, że obiekt ten nie posiada już cech i wartości ponadprzeciętnych i wyróżniających, kwalifikujących go do indywidualnego wpisu do rejestru zabytków jako dzieło architektury i budownictwa. W uzasadnieniu decyzji podkreślono, że na ocenę wartości zespołu istotny wpływ miały skutki przebudowy trwającej do czasu wszczęcia postępowania, które spowodowały decydujące zmiany w architekturze budynku. Budynek główny aktualnie nie istnieje w pełnej formie architektonicznej, a cały zespół uległ przekształceniom w znaczącym stopniu. Utrata walorów zabytkowych Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję wskazując, że duża wartość zespołu, w wyniku przeprowadzonych robót budowlanych przy budynku głównym została w znaczącej części utracona. Rozebranie części budynku głównego i niemal całkowite ogołocenie jego elewacji z okładzin ścian, wyburzenie i demontaż wewnętrznej struktury doprowadziły do zniszczenia rozwiązań architektonicznych, wykończenia wnętrz oraz elewacji z czasu jego wznoszenia. W rezultacie utracone zostały walory zabytkowe, naukowe i artystyczne, umożliwiające objęcie obiektu prawną ochroną konserwatorską poprzez wpis do rejestru zabytków. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchylił zaskarżoną decyzję. W uzasadnieniu wskazano, że choć w okresie od chwili złożenia wniosku o wszczęcie postępowania do chwili jego rzeczywistego wszczęcia przeprowadzono wiele prac rozbiórkowych to budynek pawilonu wystawowego nie został objęty robotami budowlanymi. Kwestia ta jednak nie została przez organ odwoławczy wyjaśniona w kontekście wartości reprezentowanych przez ten budynek i ewentualnej konieczności jego ochrony poprzez indywidualny wpis do rejestru zabytków. Jak podkreślono, w sporządzonej na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w L. opinii Narodowego Instytutu Dziedzictwa Narodowego sprzed wykonania robót rozbiórkowych stwierdzono, że zespół posiada wartości zabytkowe: historyczne, naukowe i artystyczne umożliwiającego objecie go prawna ochroną konserwatorską poprzez wpis do rejestru zabytków, zaś pawilon wystawowy pozostał praktycznie w stanie niezmienionym od daty wydania tej opinii. Sąd uznał, że choć organy ochrony zabytków są władne do dokonywania oceny obiektu pod względem posiadanych przez niego wartości artystycznych, historycznych i naukowych, to w sytuacji gdy organ konserwatorski zdecydował o skorzystaniu z profesjonalnej opinii, organ odwoławczy w uzasadnieniu swojego rozstrzygnięcia powinien się do niej odnieść. Skarga kasacyjna Miasto P. w skardze kasacyjnej dowodziło, że organ nie miał obowiązku szczegółowego zbadania wartości zabytkowej budynku pawilonu wystawowego, bowiem zależy ona od oceny wartości zabytkowej całego zespołu, a w szczególności budynku głównego. Prowadzone postępowanie nie miało charakteru indywidualnego i nie zmierzało do objęcia ochroną pojedynczych obiektów, lecz miało charakter obszarowy i dotyczyło zespołu budynków, jako specyficznej formy zabytku nieruchomego określonego w art. 6 ust. 1 pkt 1 lit. c OchrZabU. Zabytkiem może być część nieruchomości Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną. W uzasadnieniu wskazano, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt OchrZabU, ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania zabytki nieruchome, będące między innymi: układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi lub dziełami architektury i budownictwa, przy czym przepisy OchrZabU nie precyzują czym są dzieła architektury i budownictwa, nie wynika też z nich czy mogą się one składać się z więcej niż z jednego budynku. Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego nie ma przeszkód by nieruchomość zabytkowa o charakterze indywidualnym, określona w art. 6 ust. 1 pkt 1 lit. c OchrZabU stanowiła kompleks budynków. Jak wskazano, z definicji nieruchomości zabytkowej określonej w art. 3 pkt 1 i 2 OchrZabU wynika, że zabytkiem może być również część danej nieruchomości. W rezultacie, jeśli nieruchomość składa się z dwóch połączonych ze sobą budynków oraz otoczenia, za część nieruchomości może być uznany jeden dający się wyodrębnić budynek. Sąd wyjaśnił, że wpis do rejestru zabytków o charakterze przestrzennym (historycznego układu urbanistycznego, ruralistycznego lub historycznego zespołu budowlanego) nie wyłącza możliwości wydania decyzji o wpisie do rejestru wchodzących w skład tych układów lub zespołu zabytków nieruchomych. Co oznacza, że organ może jedną decyzją administracyjną objąć ochroną rejestrową zarówno historyczny zespół budowlany, jak i indywidualną nieruchomość będącą częścią danego zespołu. W takim przypadku organ ma obowiązek precyzyjnie określić zakres ochrony w odniesieniu do danej nieruchomości zabytkowej, a w przypadku podjęcia podstępowania również w sprawie indywidualnej nieruchomości podjąć czynności dowodowe właściwe dla danego postępowania. W tej sprawie organ odwoławczy nie uzasadnił w sposób wyczerpujący przyczyn odmowy wpisu do rejestru zabytków budynku pawilonu wystawowego, zaś ze zgromadzonej dokumentacji fotograficznej wynika, że budynek pawilonu wystawowego zasadniczo zachował w całości swoją oryginalną strukturę oraz oryginalne zewnętrzne okładziny elewacyjne, w postępowaniu dowodowym nie ustalono jednak wpływu zmian układu przestrzennego wnętrza pawilonu wystawowego na ocenę jego wartości zabytkowej. Wyrok NSA z 16.2.2021 r., II OSK 2291/19,
W wyroku NSA z dnia 16.02.2021 r. podkreślono, że organy ochrony zabytków mogą objąć ochroną zarówno historyczny zespół budowlany, jak i poszczególne nieruchomości będące jego częścią. Istotne jest uzasadnienie decyzji o wpisie do rejestru zabytków oraz przeprowadzenie szczegółowych analiz dotyczących wartości zabytkowej obiektów.