Zakaz wydobywania węgla w kopalni Turów

Tematyka: TSUE, kopalnia Turów, wydobycie węgla, środowisko naturalne, zdrowie publiczne, Polska, Republika Czeska, koncesja, środki tymczasowe, fumus boni iuris, dyrektywa 2011/92/UE, interesy społeczno-gospodarcze

Na Polskę został nałożony obowiązek natychmiastowego zaprzestania, do chwili ogłoszenia przez TSUE
wyroku kończącego sprawę C-121/21, wydobycia węgla brunatnego w kopalni Turów. Zdaniem wiceprezes
Trybunału podnoszone przez Polskę zagrożenie bezpieczeństwa energetycznego nie zostało dostatecznie
uzasadnione, a ponadto nie może ono przeważyć nad czeskimi argumentami związanymi ze środowiskiem
naturalnym i zdrowiem ludzkim.
Stan faktyczny
Kopalnia odkrywkowa węgla brunatnego Turów znajduje się w pobliżu granicy z Republiką Czeską (dalej: RC) i RFN.
W 1994 r. PGE Elektrowni Bełchatów S.A., została udzielona koncesja na prowadzenie działalności wydobywczej
w tej kopalni na okres 26 lat.
W 2020 r. polski minister klimatu na podstawie art. 72 ust. 2 ustawy z 3.10.2008 r. o udostępnianiu informacji
o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na
środowisko (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 247; dalej: ŚrodInf), udzielił koncesji na wydobywanie węgla brunatnego do 2026
r. Uznając, że udzielając tej koncesji, Rzeczypospolita Polska (dalej: RP) dopuściła się szeregu naruszeń prawa Unii,
RC wniosła skargę o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego.
We wniosku o zastosowanie środka tymczasowego RC wniosła do Trybunału o nakazanie RP, aby ta niezwłocznie
zaprzestała wydobywania węgla brunatnego w kopalni Turów do czasu wydania przez TSUE wyroku
rozstrzygającego sprawę co do istoty.
Stanowisko TSUE
Stosowanie środków tymczasowych
Zgodnie z art. 160 § 3 Regulaminu postępowania przed Trybunałem we wnioskach o zastosowanie środków
tymczasowych należy określić „przedmiot sporu, okoliczności niecierpiące zwłoki, a także uprawdopodobnić
z faktycznego i prawnego punktu widzenia konieczność zastosowania środka”.
Fumus boni iuris
Sporna koncesja została wydana na podstawie art. 72 ust. 2 ŚrodInf. Zgodnie z tym przepisem jednokrotne
wydłużenie do sześciu lat terminu obowiązywania koncesji na wydobywanie węgla brunatnego nie jest uzależnione
od przeprowadzenia uprzedniej oceny oddziaływania na środowisko, jeżeli wydłużenie to jest uzasadnione racjonalną
gospodarką złożem oraz nie wiąże się to z rozszerzeniem zakresu koncesji. Zdaniem wiceprezes TSUE (dalej: WTS)
prima facie nie można wykluczyć, że art. 72 ust. 2 ŚrodInf narusza wymogi wynikające z art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy
Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/92/UE z 13.12.2011 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre
przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko (Dz.Urz. UE L z 2012 r. Nr 26, s. 1 ze zm.; dalej: dyrektywa
2011/92/UE). Zgodnie z tymi wymogami rozbudowa przedsięwzięcia dotyczącego kopalni odkrywkowej powinna być
przedmiotem oceny oddziaływania na środowisko lub przynajmniej uprzedniego sprawdzenia, czy przeprowadzenie
takiej oceny jest konieczne. W konsekwencji WTS stwierdziła, że argumenty podniesione przez RC dotyczące
naruszenia art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy 2011/92/UE, wydają się prima facie niepozbawione poważnej podstawy
(postanowienie TSUE z 8.4.2020 r., C-791/19 R, Komisja/Polska,
, a zatem przesłanka fumus boni iuris jest
spełniona.
Pilny charakter
W ocenie WTS szkody związane z obniżaniem się poziomu lustra wód podziemnych oraz z zagrożeniem dla
zaopatrzenia w wodę pitną społeczności zależnych od tych części wód mogą stanowić poważną i nieodwracalną
szkodę dla środowiska i zdrowia ludzkiego. To, że kontynuacja tej działalności wiąże się z prawdopodobieństwem
nadmiernego odpływu wód podziemnych z terytorium czeskiego, znajduje ponadto potwierdzenie w okoliczności, że
RP przyjęła zaplanowany na wielką skalę środek zaradczy polegający na budowie ekranu przeciwfiltracyjnego,
mającego w szczególności zapobiec negatywnym skutkom środowiskowym tej działalności wydobywczej. Jednakże
z stanowiska RP wynika, że budowa takiego ekranu zostanie ukończona dopiero w 2023 r.
WTS podkreśliła, że szkoda dla środowiska naturalnego i zdrowia ludzkiego ma, co do zasady, nieodwracalny
charakter, ponieważ najczęściej naruszeń takich interesów nie można, ze względu na ich charakter, usunąć ze
skutkiem wstecznym (postanowienie prezesa TS z 2.10.2003 r., C-320/03 R, Komisja/Austria, EU:C:2003:543, pkt
92). Zdaniem WTS wydaje się, że jest tak w niniejszej sprawie, ponieważ w przypadku, gdy do nich dojdzie,

pogorszenia się stanu wód podziemnych oraz szeregu konsekwencji braku zaopatrzenia dotkniętej tym zjawiskiem
ludności w wodę pitną nie będzie można później naprawić, również w przypadku uwzględnienia wniesionej przez RC
skargi.
WTS wskazała również, że należy uwzględnić zasadę ostrożności, będącą jedną z podstaw polityki UE w dziedzinie
środowiska stawiającej sobie za cel wysoki poziom ochrony zgodnie z art. 191 ust. 2 akapit pierwszy TFUE, w świetle
której należy interpretować prawo UE w zakresie ochrony środowiska (postanowienie TSUE z 20.11.2017 r., C-
441/17 R, Komisja/Polska,, EU:C:2017:877, pkt 42).
Wyważenie interesów
WTS wskazała, że RP ogranicza się do twierdzenia w sposób ogólny, iż zaprzestanie tego wydobycia pociągnie za
sobą szkody dla „stanu równowagi środowiskowej” tej kopalni. Ponadto, choć podnoszona przez to państwo szkoda
dla środowiska naturalnego ma wynikać, w razie zaprzestania tego wydobycia, z niemożności zabezpieczenia
wyrobiska i przygotowania go do ostatecznej likwidacji, WTS stwierdziła, że zarządzenie wnioskowanego środka
tymczasowego nie pociągnęłoby za sobą ostatecznej likwidacji kopalni Turów czy też zawieszenia prac
zabezpieczających, lecz jedynie tymczasowe zaprzestanie wydobywania węgla brunatnego w tej kopalni do czasu
ogłoszenia ostatecznego wyroku Trybunału.
Co do polskich argumentów dotyczących zagrożenia dla polskiego bezpieczeństwa energetycznego, zaopatrzenia
polskich odbiorców w energię oraz dla transgranicznych przesyłów energii elektrycznej, WTS stwierdziła, po
pierwsze, że RP nie poparło dowodami twierdzenia, zgodnie z którym zastosowanie wnioskowanego środka
tymczasowego pociągnęłoby za sobą, ze względu na układ technologiczny elektrowni Turów, nieodwracalne
zatrzymanie tej elektrowni. Ponadto, nawet jeśli nagła niedostępność danej elektrowni może powodować negatywne
skutki, operatorzy systemu elektroenergetycznego są w stanie zrównoważyć sieć elektroenergetyczną, aby
zrekompensować taką niedostępność. W ocenie WTS strona polska nie wykazała w wystarczający sposób, że
zaprzestanie wydobycia węgla brunatnego w kopalni Turów wiązałoby się z rzeczywistym zagrożeniem dla jej
bezpieczeństwa energetycznego, zaopatrzenia polskich odbiorców w energię czy też dla transgranicznych przesyłów
energii. Ponadto, podnoszona przez RP szkoda wynikająca z niemożności realizacji ważnych projektów i inwestycji
w dziedzinie energetycznej, zdaniem WTS, nie może w każdym razie przeważyć nad względami związanymi ze
środowiskiem naturalnym i zdrowiem ludzkim.
WTS podkreśliła, że wskazywana przez RP szkoda społeczno-gospodarcza związana z likwidacją miejsc pracy
pracowników kopalni i elektrowni Turów oraz osób zatrudnionych przez przedsiębiorstwa będące podwykonawcami
stanowi co do zasady szkodę o charakterze finansowym, której nie można, jeśli nie zajdą wyjątkowe okoliczności,
uznać za nieodwracalną. Wynika to z faktu, że odszkodowanie pieniężne może co do zasady przywrócić
poszkodowanemu sytuację sprzed wystąpienia tej szkody (postanowienie TSUE z 28.2.2008 r., C-479/07 R,
Francja/Rada, EU:C:2008:137, pkt 24). Ponadto zdaniem WTS, RP nie wykazała, że zarządzenie wnioskowanego
środka tymczasowego skutkowałoby nieodwracalnym zaprzestaniem działalności tej kopalni i elektrowni. W tych
okolicznościach WTS stwierdziła, że wyważenie wchodzących w grę interesów przemawia za zarządzeniem środka
tymczasowego, o które wnosi RC.
Resumując wiceprezes TSUE uwzględniła wniosek RC o zastosowanie środka tymczasowego oraz
postanowiła, że RP zaprzestanie natychmiast i do chwili ogłoszenia wyroku kończącego sprawę C-121/21,
wydobycia węgla brunatnego w kopalni Turów.

Komentarz
Celem postępowania w przedmiocie środków tymczasowych jest zagwarantowanie pełnej skuteczności orzeczenia,
które ma zostać wydane w postępowaniu głównym, w niniejszym przypadku – w przedmiocie skargi o stwierdzenie
uchybienia wniesionej na podstawie art. 259 TFUE i mającej na celu stwierdzenie, że Polska uchybiła swoim
zobowiązaniom wynikającym z prawa UE. Trybunał może zarządzić środki tymczasowe jeżeli zostanie wykazane, że
po pierwsze, ich zastosowanie jest prima facie prawnie i faktycznie uzasadnione ( fumus boni iuris) oraz po drugie,
mają one pilny charakter w tym znaczeniu, iż ich zarządzenie i wykonanie przed wydaniem rozstrzygnięcia co do
istoty sprawy jest konieczne, w celu uniknięcia poważnej i nieodwracalnej szkody dla interesów skarżącego.
Przesłanki te mają charakter kumulatywny. W uzasadnieniu do niniejszego postanowienia wiceprezes TSUE uznała,
że obie przesłanki zostały spełnione, a kontynuacja wydobycia węgla brunatnego w kopalni Turów mogłaby
wyrządzić poważną i nieodwracalną szkodę dla środowiska naturalnego i zdrowia ludzkiego w Czechach. Dokonując
wyważenia interesów przedstawianych przez czeską stronę polegających na zapobieżeniu poważnej i nieodwracalnej
szkody dla środowiska naturalnego i zdrowia ludzkiego, która powstałaby wskutek kontynuacji działalności
wydobywczej w kopalni Turów oraz polskich interesów społeczno-gospodarczych i energetycznych – wiceprezes
TSUE uznała, że polskie interesy nie zostały wystarczająco uzasadnione i nie mogą przeważyć za kontynuacją
spornej działalności kopalni.
Na marginesie należy zauważyć, że art. 72 ust. 2 ŚrodInf może naruszać wymogi wynikające z prawa UE,
a precyzyjnie z art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy 2011/92/UE, zgodnie z którymi rozbudowa przedsięwzięcia dotyczącego

kopalni odkrywkowej powinna być przedmiotem oceny oddziaływania na środowisko lub przynajmniej należy
uprzednio sprawdzić, czy przeprowadzenie takiej oceny jest konieczne.

Postanowienie wiceprezes TSUE z 21.5.2021 r., C-121/21 R, Republika Czeska przeciwko Polsce,

Wiceprezes TSUE uznała, że kontynuacja wydobycia węgla brunatnego w kopalni Turów mogłaby wyrządzić poważną i nieodwracalną szkodę dla środowiska naturalnego i zdrowia ludzkiego w Czechach. Dokonując wyważenia interesów przedstawianych przez czeską stronę polegających na zapobieżeniu poważnej i nieodwracalnej szkody dla środowiska naturalnego i zdrowia ludzkiego, która powstałaby wskutek kontynuacji działalności wydobywczej w kopalni Turów oraz polskich interesów społeczno-gospodarczych i energetycznych – wiceprezes TSUE uznała, że polskie interesy nie zostały wystarczająco uzasadnione i nie mogą przeważyć za kontynuacją spornej działalności kopalni.