Charakter prawny świadczenia pielęgnacyjnego
Świadczenie pielęgnacyjne to rekompensata za utratę możliwości zarobkowania z powodu stałej opieki nad osobą niepełnosprawną, a nie z tytułu bycia rodzicem dziecka niepełnosprawnego. NSA oddalił skargę kasacyjną od decyzji utrzymującej brak przyznania świadczenia pielęgnacyjnego z powodu kontynuowania nauki przez wnioskodawczynię. W świetle wyroku NSA istotą świadczenia pielęgnacyjnego jest zrekompensowanie strat finansowych wynikających z niemożności podjęcia pracy z powodu konieczności opieki nad osobą niepełnosprawną.
Tematyka: świadczenie pielęgnacyjne, opieka nad niepełnosprawnym, nauka a świadczenie pielęgnacyjne
Świadczenie pielęgnacyjne to rekompensata za utratę możliwości zarobkowania z powodu stałej opieki nad osobą niepełnosprawną, a nie z tytułu bycia rodzicem dziecka niepełnosprawnego. NSA oddalił skargę kasacyjną od decyzji utrzymującej brak przyznania świadczenia pielęgnacyjnego z powodu kontynuowania nauki przez wnioskodawczynię. W świetle wyroku NSA istotą świadczenia pielęgnacyjnego jest zrekompensowanie strat finansowych wynikających z niemożności podjęcia pracy z powodu konieczności opieki nad osobą niepełnosprawną.
Świadczenie pielęgnacyjne to świadczenie rekompensujące utratę możliwości zarobkowania ze względu na sprawowanie stałej opieki nad niepełnosprawną osobą, a nie świadczenie z tytułu bycia rodzicem dziecka niepełnosprawnego. Stan faktyczny NSA oddalił skargę kasacyjną K.K. od wyroku WSA w Olsztynie z 22.9.2020 r., II SA/Ol 170/20, w sprawie ze skargi na decyzję SKO utrzymującą w mocy decyzję Wójta Gminy, którą odmówiono przyznania świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu niepodejmowania bądź też rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z opieką nad niepełnosprawnym synem na okres od 16.11.2019 r. do 30.6.2020 r. 15.11.2019 r. K.K. wystąpiła z wnioskiem o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad małoletnim (ur. 2.3.2018 r.), niepełnosprawnym od urodzenia, synem. Orzeczenie o niepełnosprawności wydane zostało na czas określony – do 30.6.2020 r. Do 15.11.2019 r. do świadczenia pielęgnacyjnego na syna skarżącej uprawniona była jego babcia z uwagi na fakt, że matka dziecka była osobą małoletnią, a ojciec dziecka jest nieznany. We wniosku skarżąca podała, że uczęszcza do technikum w systemie dziennym, jednocześnie sprawuje opiekę nad synem. Oświadczyła, że nauka nie koliduje ze sprawowaną opieką. Wskazała, że nie podejmuje żadnego zatrudnienia i nie uzyskuje żadnego dochodu. Wyjaśniła, że w czasie jej nieobecności w domu z powodu nauki w szkole, synem opiekuje się jej mama. Dziecko od urodzenia choruje przewlekle, ma niedorozwój lewej części serca, systematycznie przyjmuje leki, jest pod kontrolą lekarza kardiologa, stomatologa i pediatry. Wymaga szczególnej opieki i pielęgnacji przez 24 godziny na dobę. Wójt Gminy odmówił skarżącej wnioskowanego świadczenia z powodu kontynuowania przez nią nauki w szkole średniej w systemie stacjonarnym oraz uznał, że brak jest związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy rezygnacją z pracy lub jej niepodejmowaniem a sprawowaniem opieki. SKO utrzymało w mocy decyzję Wójta. W uzasadnieniu Kolegium wyjaśniło, że celem świadczenia pielęgnacyjnego jest udzielenie materialnego wsparcia osobom, które rezygnują z aktywności zawodowej, by opiekować się osobą niepełnosprawną. Świadczenie pielęgnacyjne ma zatem zastąpić dochód wynikający ze świadczenia pracy, której nie może podjąć osoba pielęgnująca. Istotą świadczenia pielęgnacyjnego jest więc częściowe zrekompensowanie opiekunowi strat finansowych spowodowanych niemożnością podjęcia pracy lub rezygnacją z niej w związku z koniecznością opieki nad osobą niepełnosprawną. Świadczenie pielęgnacyjne nie jest przyznawane za samą opiekę nad niepełnosprawnym członkiem rodziny, gdyż wynika ona z prawnego i moralnego obowiązku, lecz za faktyczny brak możliwości podjęcia zatrudnienia z powodu konieczności sprawowania tej opieki lub za rezygnację z zatrudnienia w celu jej sprawowania. W ocenie Kolegium w sprawie brak jest podstaw do przyjęcia, że niepodejmowanie przez skarżącą zatrudnienia spowodowane jest koniecznością opieki nad synem, ponieważ rzeczywistą przyczyną niepodejmowania zatrudnienia jest kontynuowanie nauki w szkole średniej. Skarga i stanowisko WSA W skardze do WSA w Olsztynie skarżąca zarzuciła błędną wykładnię art. 17 ust. 1 ustawy z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2220 ze zm.; dalej: ŚwRodzU) w odniesieniu do stanu faktycznego sprawy oraz brak zastosowania art. 7 KPA przez nieuwzględnienie słusznego interesu strony i zasad współżycia społecznego, które przemawiają za przyznaniem skarżącej wnioskowanego świadczenia. Skarżąca wniosła o przeprowadzenie dowodu z zeznań jej matki na okoliczność sprawowania opieki nad synem przez skarżącą. Powołując się na wyroki sądów administracyjnych, podniosła, że jako uczennica nie może być traktowana gorzej niż inny rodzic, który uczy się i sprawuje opiekę nad niepełnosprawnym dzieckiem (art. 32 ust. 1 Konstytucji RP). Uzasadniając oddalenie skargi Sąd I instancji wskazał, że ŚwRodzU reguluje prawa do różnych świadczeń, określając odrębnie przesłanki przyznania każdego z nich. Świadczenie rodzicielskie służy realizacji zupełnie innego celu niż świadczenie pielęgnacyjne, świadczenia te różnią się przesłankami warunkującymi ich przyznanie. Sąd I instancji podkreślił, że art. 17 ust. 1 ŚwRodzU określa przesłanki, których łączne spełnienie warunkuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego. Świadczenie to nie może być traktowane jako zastępcze źródło dochodu. Przepis należy stosować wyłącznie do takich stanów faktycznych, w których fakt sprawowania opieki wyklucza możliwość podjęcia jakiejkolwiek pracy zarobkowej. Intencją ustawodawcy przy wprowadzeniu art. 17 ust. 1 ŚwRodzU była pomoc osobom sprawującym długotrwałą opiekę, które przez tę okoliczność znajdują się w życiowej sytuacji zmuszającej ich do rezygnacji z pracy zarobkowej, pomimo istniejących na rynku pracy miejsc pracy i zdolności oraz gotowości do podjęcia zatrudnienia. Sąd I instancji wskazał, że syn skarżącej legitymuje się orzeczeniem o niepełnosprawności ze wskazaniem konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Skarżąca nie sprawuje jednak stałej opieki, gdyż regularnie od poniedziałku do piątku uczęszcza do szkoły stacjonarnej. W tym czasie, przez około 8 godzin w dni robocze, synem opiekuje się matka skarżącej. W takiej sytuacji nie ma znaczenia, że przed pójściem do szkoły czy po powrocie z niej lub w dni wolne od nauki, skarżąca przejmuje opiekę. Opieka nad dzieckiem w dni wolne od nauki stanowi normalny obowiązek rodziców, w tym rodziców samotnie wychowujących dzieci, którzy borykają się z problemami związanym z pogodzeniem zatrudnienia z koniecznością zapewnienia opieki swoim małoletnim dzieciom. Przy ubieganiu się o świadczenie pielęgnacyjne istotnym jest, aby zobowiązany do opieki zrezygnował ze swojej aktywności zarobkowej w celu stałego sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną. W niniejszej sprawie to w istocie matka skarżącej rezygnuje z podejmowania zatrudnienia, aby pomóc uczącej się córce, gdyż w dni robocze, w godzinach otwarcia większości zakładów pracy, sprawuje opiekę nad wnukiem. W ocenie Sądu I instancji w rozpoznawanej sprawie nie można uwzględnić oświadczenia skarżącej o rezygnacji z podejmowania zatrudnienia w celu sprawowania opieki nad synem również z tej przyczyny, że skarżącej nie sposób uznać za osobę gotową do podjęcia zatrudnienia, gdyż uczy się ona w szkole średniej w systemie stacjonarnym od poniedziałku do piątku. Z ustawowej definicji bezrobotnego (art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z 20.4.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1409)) jednoznacznie wynika, że nie może być mowy o gotowości do zatrudnienia, jeżeli osoba uczy się w szkole, z wyłączeniem systemów nauczania umożliwiających realizację regularnego zatrudnienia. Tym samym osoba, która zgłasza gotowość do podjęcia zatrudnienia nie może kontynuować nauki w systemie uniemożliwiającym podjęcie regularnego zatrudnienia. K.K., reprezentowana przez fachowego pełnomocnika, wniosła skargę kasacyjną. Stanowisko NSA NSA podzielił stanowisko wyrażone przez WSA i wskazał, że nie mógł odnieść skutku zarzut naruszenia art. 17 ust. 1 pkt 1 ŚwRodzU przez niewłaściwe zastosowanie. Po pierwsze, zarzutem tak postawionym nie można kwestionować ustaleń faktycznych w sprawie. Teza, że skarżąca nie podjęła pracy ze względu na opiekę nad niepełnosprawnym dzieckiem nie została potwierdzona w postępowaniu i Sąd I instancji takiego ustalenia nie przyjął. Przyjęta została teza odwrotna, że skarżąca nie pracuje i nie podejmuje pracy ze względu na kontynuowanie nauki w szkole średniej w systemie dziennym. W skardze kasacyjnej nie postawiono żadnych zarzutów pod adresem przeprowadzonego postępowania dowodowego, zarzuty takie wymagają bowiem wskazania naruszonych przepisów i formy tego naruszenia, a także wpływu na wynik sprawy, co znajduje uzasadnienie w art. 174 pkt 2 PostAdmU. Ponieważ nie podważono ustaleń faktycznych, zarzut niewłaściwego zastosowania art. 17 ust. 1 pkt 1 ŚwRodzU nie znajduje potwierdzenia. Sąd I instancji adekwatnie do stanu faktycznego przyjął, że skoro skarżąca nie podejmuje pracy ze względu na pobieranie nauki, to sprawowanie czynności należących do rodzica, a polegających na opiece nad dzieckiem, nie uprawnia do pobierania świadczenia pielęgnacyjnego. Trafnie Sąd I instancji wskazał, że jest to świadczenie rekompensujące utratę możliwości zarobkowania ze względu na sprawowanie stałej opieki nad niepełnosprawną osobą, a nie świadczenie z tytułu bycia rodzicem dziecka niepełnosprawnego. Pozbawione podstaw są przy tym argumenty uzasadnienia skargi kasacyjnej, odwołujące się do orzeczeń dotyczących świadczenia rodzicielskiego, co w prawidłowy sposób wyjaśnił już Sąd I instancji. Komentarz W omawianym orzeczeniu NSA wyraźnie wskazał na charakter i cel świadczenia pielęgnacyjnego. Jego wypłacanie jest rekompensatą za niemożność wykonywania pracy zarobkowej, która wynika z konieczności opieki nad członkiem rodziny. Jako równoważny stan faktyczny nie można uznawać okoliczności pobierania nauki (zamiast świadczenia pracy) – nawet, gdy dotyczy to młodych osób, jeszcze niepełnoletnich. NSA podkreślił także, że świadczenie pielęgnacyjne jest świadczeniem różnym od świadczenia rodzicielskiego. Wyrok NSA z 26.4.2021 r., I OSK 2916/20,
W omawianym orzeczeniu NSA podkreślił, że świadczenie pielęgnacyjne ma charakter rekompensujący utratę możliwości zarobkowania ze względu na sprawowanie stałej opieki nad osobą niepełnosprawną. Decyzja NSA stanowi ważne wyjaśnienie różnicy między świadczeniem pielęgnacyjnym a rodzicielskim, oraz potwierdzenie, że nauka nie stanowi podstawy do przyznania tego świadczenia.