Umorzenie należności z tytułu składek w okresie pandemii

Tematyka: umorzenie należności, składki, pandemia, ZUS, WSA

Sytuacja, w której zapłata należności powoduje konieczność sięgania przez zobowiązanego, pozbawionego
możliwości zaspokajania swoich niezbędnych potrzeb materialnych do środków pomocy państwa nie jest
zgodna z interesem publicznym, jednocześnie nie jest zgodna również z interesem obywatela.
Opis stanu faktycznego
Przedmiotem kontroli sądu były decyzje odmawiające A.E. umorzenia należności z tytułu nieopłaconych składek. We
wniosku strona wyjaśniła, że od 21.3.2017 r. spłaca zadłużenie w systemie ratalnym. Przed nastaniem kryzysu
wywołanego stanem pandemii starała się regularnie spłacać należności. Epidemia koronawirusa wywołała trwały
spadek liczby klientów. Do tego doszły surowe wymogi sanitarne przyjmowania klientów, co spowodowało
zwiększenie nakładów finansowych potrzebnych do prowadzenia działalności gospodarczej przy mniejszej ilości osób
jakie można w ciągu dnia obsłużyć. Wnioskodawczyni podkreśliła, że od marca 2020 r. jej działalność gospodarcza
praktycznie nie funkcjonuje. Obroty firmy spadły o połowę. Ponadto strona wskazała, że poza zobowiązaniem wobec
ZUS posiada także inne zobowiązania, w tym domowe.
Stanowisko Organu
ZUS wskazał, że w sprawie nie wystąpiła żadna z przesłanek uzasadniających uznanie należności za całkowicie
nieściągalne w myśl art. 28 ust. 2 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r.
poz. 423; dalej: SysUbSpołU). Ponadto wnioskodawczyni nie wykazała, że ze względu na stan majątkowy i sytuację
rodzinną spłata należności wiązałaby się z brakiem możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych
gospodarstwa domowego i że powstanie zadłużenia było następstwem szczególnych zdarzeń oraz, że stan
zdrowotny lub konieczność sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny pozbawiły ją możliwości
uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności. Dokonując oceny zasadności wniosku pod kątem
wystąpienia wymienionych w art. 28 ust. 3 SysUbSpołU przesłanek całkowitej nieściągalności organ stwierdził, iż
w sprawie nie wystąpiła żadna z nich. Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził również, że zgromadzone w toku
postępowania dowody nie wskazują na to, że zadłużenie powstało na skutek nadzwyczajnych zdarzeń losowych.
W tym zakresie podkreślił, że pandemia COVID-19 nie uniemożliwiła całkowicie uzyskiwania dochodu, a poza tym
nie można uznać, że jest to sytuacja trwała. Strona w dalszym ciągu prowadzi działalność gospodarczą i oczywiste
jest, że klęska żywiołowa, ani inne nadzwyczajne wydarzenie nie były powodem zakończenia prowadzenia
działalności gospodarczej. Ponadto wnioskodawczyni otrzymała pomoc w ramach tzw. tarczy antykryzysowej
w postaci zwolnienia z obowiązku opłacania składek czy wypłacenia świadczenia postojowego.
Stanowisko WSA
WSA uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję ZUS uznając, że organ dopuścił się naruszenia
przepisów o postępowaniu, tj. art. 7, art. 77 § 1, art. 80, a także art. 107 § 3 KPA, które mogło mieć istotny wpływ na
wynik sprawy.
Na wstępie WSA wskazał, że przewiduje się możliwość umorzenia przez ZUS należności z tytułu składek w całości
lub w części na zasadach określonych w SysUbSpołU oraz wydanym w oparciu o jej przepisy rozporządzeniu
Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 31.7.2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania
należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 141, poz. 1365). Przesłanki
stwierdzenia całkowitej nieściągalności wymienione zostały enumeratywnie w art. 28 ust. 3 SysUbSpołU. Wyliczenie
zawarte w tym przepisie ma charakter wyczerpujący. Stanowi zamknięty katalog sytuacji, w których można uznać, że
ma miejsce całkowita nieściągalność z tytułu składek. Dopiero zaistnienie którejkolwiek z przesłanek określonych
w tym przepisie daje potencjalną możliwość umorzenia zadłużenia. Przewidziana również została możliwość
umarzania należności w uzasadnionych przypadkach pomimo braku ich całkowitej nieściągalności. ZUS może
umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację
rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla
zobowiązanego i jego rodziny. Wymaga podkreślenia, że decyzje te są decyzjami opartymi na konstrukcji uznania
administracyjnego. ZUS ma prawo wyboru treści rozstrzygnięcia, przy czym zaznaczyć trzeba, iż wybór taki nie może
być dowolny i musi wynikać z wszechstronnego oraz dogłębnego rozważenia wszystkich okoliczności faktycznych
sprawy. Ma obowiązek wyjaśnić dokładnie i wszechstronnie stan faktyczny sprawy.
Swoboda rozstrzygnięcia w granicach prawa
Ustawodawca nie pozostawił Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych całkowitej swobody co do wyboru rozstrzygnięć,
ani też nie zezwolił na dowolność. Swoboda wyboru rozstrzygnięcia zawarta jest w granicach ściśle określonych

przepisami prawa, które precyzują przesłanki umorzenia. Jednocześnie jednak interes publiczny nie powinien być
rozważany jako sprzeczny z interesem obywatela. Sytuacja, w której zapłata należności powoduje konieczność
sięgania przez zobowiązanego, pozbawionego możliwości zaspokajania swoich niezbędnych potrzeb materialnych
do środków pomocy państwa nie jest zgodna z interesem publicznym, jednocześnie nie jest zgodna również
z interesem obywatela. Istotne jest zabezpieczenie niezbędnego minimum socjalnego, które pozwoli osobie
zobowiązanej funkcjonować w codziennym życiu, dając gwarancję, że podstawowe potrzeby jej oraz jej rodziny będą
zaspokojone.
W rozstrzyganej sprawie nie jest sporne, że w odniesieniu do skarżącej nie zachodzi przypadek całkowitej
nieściągalności należności. Jednakże w ocenie WSA organ nie dokonał prawidłowej oceny zebranego materiału
dowodowego, a wyciągnięte wnioski nie są prawidłowe. Wyliczenie wskazane w przepisach jest przykładowe, zaś
katalog ważnych przyczyn jest otwarty. Nie może umknąć z pola widzenia, że należności mogą być umarzane
w uzasadnionych przypadkach. Bez wątpienia za taki przypadek uznana może być pandemia koronawirusa.
Nie bez znaczenia dla oceny wniosku skarżącej jest także podnoszona przez nią okoliczność „narastania” zadłużenia
mimo podejmowania przez nią wysiłków w celu spłaty w systemie ratalnym. W sprawie w ogóle nie rozważono
okoliczności, czy w związku z dokonywaniem powyższych spłat występuje zmniejszanie zadłużenia, czy też mimo
podejmowanych przez wnioskodawczynię wysiłków jej zadłużenie zwiększa się doprowadzając do sytuacji, w której
strona nie będzie wstanie nigdy uwolnić się ze spirali zadłużenia.

Komentarz
Wyrok WSA niewątpliwie wprowadza pewien przełom w zakresie możliwości udzielania pomocy podmiotom
dotkniętym kryzysem gospodarczym wywołanym pandemią i jako taki jest korzystny dla przedsiębiorców, których
sytuacja ekonomiczna uległa w ostatnim czasie pogorszeniu. WSA podkreślił, iż w celu umorzenia należności nie
stosuje się wymogu zaistnienia precyzyjnie określonych przesłanek całkowitej nieściągalności, lecz zawsze ocenia
się niebezpieczeństwo powstania zbyt ciężkich skutków dla zobowiązanego i jego rodziny po ewentualnym
opłaceniu należności, z uwzględnieniem jego stanu majątkowego i sytuacji rodzinnej. Organ administracji musi
mieć również na uwadze dyrektywę art. 7 KPA in fine ustanawiającą obowiązek uwzględnienia przy orzekaniu
zarówno interesu społecznego, jak i słusznego interesu obywatela. W sprawach dotyczących umorzenia składek
interes społeczny nie może być rozumiany wąsko, wyłącznie jako dbałość o finanse ubezpieczeń społecznych.
Dlatego w obecnej sytuacji epidemiologicznej nie można ograniczać się do przepisów szczególnych (wbrew
dotychczasowemu stanowisku), ale uwzględniając okoliczności danej sprawy należy szukać podstaw do umorzenia
należności w ogólnych przepisach systemu ubezpieczeń społecznych.

Wyrok WSA w Łodzi z 11.8.2021 r., III SA/Łd 412/21,

Wyrok WSA niewątpliwie wprowadza pewien przełom w zakresie możliwości udzielania pomocy podmiotom dotkniętym kryzysem gospodarczym wywołanym pandemią i jako taki jest korzystny dla przedsiębiorców, których sytuacja ekonomiczna uległa w ostatnim czasie pogorszeniu. WSA podkreślił, iż w celu umorzenia należności nie stosuje się wymogu zaistnienia precyzyjnie określonych przesłanek całkowitej nieściągalności, lecz zawsze ocenia się niebezpieczeństwo powstania zbyt ciężkich skutków dla zobowiązanego i jego rodziny po ewentualnym opłaceniu należności, z uwzględnieniem jego stanu majątkowego i sytuacji rodzinnej.