Skutki skierowania rozstrzygnięcia do osoby nieżyjącej

Tematyka: wyrok, skarga, postępowanie administracyjne, Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, nieważność postępowania, zdolność sądowa

Rozpoznanie sprawy i wydanie wyroku już po śmierci skarżącej oznacza skierowanie wyroku do osoby
nieposiadającej zdolności sądowej. W konsekwencji taki wyrok podlega wyeliminowania z obrotu prawnego,
tj. uchyleniu z uwagi na zaistnienie okoliczności skutkującej nieważnością postępowania, o której mowa
w art. 183 § 2 pkt 2 PostAdmU, zgodnie z którym nieważność postępowania zachodzi m.in., jeżeli strona nie
miała zdolności sądowej.
Z uzasadnienia wyroku WSA w Warszawie
WSA w Warszawie wyrokiem z 30.11.2018 r., II SAB/Wa 384/18,
po rozpoznaniu sprawy ze skargi E.J. (dalej:
Skarżąca) na przewlekłe prowadzenie postępowania przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji (dalej:
Minister, organ administracji) w przedmiocie rozpoznania wniosku z 10.5.2017 r., na podstawie art. 149 § 1 pkt 1, §
1a oraz § 2 ustawy z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz.
2325; dalej: PostAdmU), zobowiązał Ministra do rozpoznania przedmiotowego wniosku Skarżącej w terminie jednego
miesiąca od daty doręczenia odpisu prawomocnego wyroku wraz z aktami sprawy, stwierdził, że przewlekłe
prowadzenie postępowania miało miejsce z rażącym naruszeniem prawa, przyznał Skarżącej od Ministra sumę
pieniężną w wysokości 1 000 zł oraz zasądził od Ministra na rzecz Skarżącej kwotę 480 zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania.
W uzasadnieniu podjętego rozstrzygnięcia WSA w Warszawie wskazał, że skarga Skarżącej jest zasadna, a organ
administracji dopuścił się przewlekłości. WSA w Warszawie miał na uwadze, że organ nie rozpatrzył wniosku
z 10.5.2017 r. do dnia wyrokowania (tj. 30.11.2017 r.), czyli przez ponad osiemnaście miesięcy. Ponadto, w ocenie
WSA w Warszawie, nie można przyjąć, że organ administracji działał w sprawie wnikliwie i szybko, czy też bez
zbędnej zwłoki monitorował sprawę. Organ administracji co prawda kierował kilkakrotnie do Skarżącej informacje
o przedłużeniu terminu załatwienia sprawy, ale żadnego z nich nie dotrzymał. Przewlekłość ta miała miejsce
z rażącym naruszeniem prawa, o czym przesądza tak czas trwania postępowania, jak i brak działań ze strony organu
administracji zmierzających do jak najszybszego zakończenia postępowania.
Skarga kasacyjna
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku złożył Minister, zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie
przepisów postępowania mających istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:
• art. 149 § 1a PostAdmU przez stwierdzenie, że przewlekłe prowadzenie postępowania miało miejsce z rażącym
naruszeniem prawa, w sytuacji, gdy działanie organu administracji nie wynikało z jego złej woli, czy też z chęci
lekceważenia strony postępowania, ale z konieczności podjęcia przez organ szeregu czynności, w szczególności
zebrania materiału dowodowego i jego wnikliwej analizy. Minister, aby wydać zaskarżona decyzję musi bowiem
dokonać wszechstronnego i wnikliwego zbadania przedmiotowej sprawy, co wymaga podjęcia szeregu czynności
wyjaśniających. Podkreślić należy, że w przedmiotowej sprawie organ w chwili wniesienia przez Skarżącą wniosku
nie dysponował materiałem dowodowym i dlatego w pierwszej kolejności ciążył na nim obowiązek wystąpienia do
Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji z zapytaniem, czy Skarżąca
pobiera świadczenie emerytalne/rentowe/rentowe rodzinne oraz za jakie okresy służby i w jakich formacjach.
Następnie konieczne było wystąpienie do Instytutu Pamięci Narodowej Narodowi Polskiemu z prośbą o przekazanie
informacji o przebiegu służby na rzecz totalitarnego państwa, a także przekazanie informacji pozwalających na ocenę
ustawowego wymogu dotyczącego rzetelnego wykonywania zadań i obowiązków po 12.9.1989 r., w szczególności
z narażeniem zdrowia i życia. Ponadto niezbędne było wystąpienie do formacji, w których Skarżąca pełniła służbę,
lub jej następcy prawnego, z prośbą o weryfikację okresów służby Skarżącej pod kątem przedstawionego powyżej
ustawowego wymogu dotyczącego rzetelnego wykonywania zadań i obowiązków. Zatem w tym zakresie, co jest
najważniejsze w sprawie, organ jest zależny od sprawności i szybkości przekazywania materiałów dowodowych
koniecznych do wydania orzeczenia w sprawie przez właściwe organy. Ponadto wniosek z 10.5.2017 r. został
wniesiony przedwcześnie, tj. przed wydaniem przez organ emerytalno-rentowy decyzji o ponownym ustaleniu
wysokości emerytury Skarżącej oraz decyzji o ponownym ustaleniu wysokości renty inwalidzkiej Skarżącej oraz
przed uzyskaniem wiedzy o dacie zwolnienia ze służby, o wydanych decyzjach, wysłudze Skarżącej oraz informacji
o przebiegu służby z IPN. Ponadto informacje o przebiegu służby z akt osobowych IPN, a także z Policji organ
administracji uzyskał w styczniu 2018 r.;
• art. 149 § 2 PostAdmU w zw. z art. 154 § 7 PostAdmU w zw. z art. 154 § 6 PostAdmU w zw. z art. 141 § 4
PostAdmU przez przyznanie Skarżącej od Ministra sumy pieniężnej w wysokości 1 000 zł zł, w sytuacji, gdy jest to
fakultatywne, a jej wysokość powinna zostać uzasadniona, suma pieniężna nie ma zaś charakteru
odszkodowawczego.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty Minister wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy WSA w Warszawie do ponownego rozpoznania.
Śmierć Skarżącej będącej stroną postępowania
Zarządzeniem z 20.4.2021 r. NSA zwrócił się do pełnomocników stron o nadesłanie odpisu aktu zgonu Skarżącej
oraz o wskazanie jej następców prawnych. Pismem z 5.5.2021 r. Minister wskazał, że w jego ocenie przedmiot
postępowania odnosi się wyłącznie do praw i obowiązków o charakterze ściśle związanym z osobą zmarłej.
W odpowiedzi na zarządzenie Przewodniczącej Wydziału III Izby Ogólnoadministracyjnej NSA z 7.6.2021 r., pismem
z 15.6.2021 r. Urząd Stanu Cywilnego w K. nadesłał odpis skrócony aktu zgonu Skarżącej, z którego wynika, iż
Skarżąca zmarła w dniu (...) listopada 2018 r.
Z uzasadnienia NSA
W pierwszej kolejności NSA wskazał, że stosownie do art. 183 § 1 PostAdmU, rozpoznaje sprawę w granicach skargi
kasacyjnej, biorąc pod rozwagę z urzędu jedynie nieważność postępowania. Zatem NSA zobowiązany był rozpocząć
od zbadania, czy w niniejszej sprawie nie nastąpiła nieważność postępowania. W tym kontekście NSA wskazał, że
WSA w Warszawie rozpoznał sprawę i wydał wyrok 30.11.2018 r., tj. już po śmierci Skarżącej, co nastąpiło (...)
listopada 2018 r., a co wynika z odpisu skróconego aktu zgonu Skarżącej. Powyższe oznacza skierowanie wyroku
do osoby nieposiadającej zdolności sądowej. Zaskarżony wyrok podlega zatem uchyleniu z uwagi na
zaistnienie okoliczności skutkującej nieważnością postępowania, o której mowa w art. 183 § 2 pkt 2
PostAdmU, zgodnie z którym nieważność postępowania zachodzi, jeżeli strona nie miała zdolności sądowej
lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik
strony nie był należycie umocowany.
Następnie NSA dodał, że fakt, iż okoliczność śmierci Skarżącej nie była znana WSA w Warszawie w dniu wydania
zaskarżonego wyroku, nie może mieć przy tym znaczenia, bowiem skierowanie rozstrzygnięcia do osoby
nieżyjącej wywołuje konieczność jego wyeliminowania z obrotu prawnego z przyczyny, o której mowa w art.
183 § 2 pkt 2 PostAdmU (postanowienie NSA z 11.5.2011 r., I OSK 740/11,
). Z tych względów NSA uznał, iż
w sprawie doszło do nieważności postępowania, którą to okoliczność sąd bierze pod uwagę z urzędu.
Jednocześnie NSA wskazał, że skierowanie wyroku do osoby pozbawionej zdolności sądowej powoduje, że
bezprzedmiotowe jest odnoszenie się do zarzutów skargi kasacyjnej (wyrok NSA z 20.4.2011 r., II OSK 2156/10,
). Zaskarżony wyrok podlega bowiem uchyleniu niezależnie od trafności podstaw kasacyjnych. Odnosząc się
natomiast do stanowiska Ministra, iż przedmiot postępowania odnosi się wyłącznie do praw i obowiązków
o charakterze ściśle związanym z osobą zmarłej, należy – w ocenie NSA – stwierdzić, że rozważania te są
przedwczesne. Umorzenie postępowania przed NSA, na podstawie art. 161 § 1 pkt 2 PostAdmU w zw. z art. 193
PostAdmU, doprowadziłoby do uprawomocnienia się wyroku skierowanego do osoby zmarłej. Kwestia umorzenia
postępowania sądowego będzie mogła zostać rozważona na etapie ponownego rozpoznania sprawy przez WSA
w Warszawie.
Rozstrzygnięcie NSA
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 183 § 1 i § 2 pkt 2 PostAdmU w zw. z art. 185 § 1 PostAdmU, NSA na
posiedzeniu niejawnym, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania WSA
w Warszawie. NSA wskazał także, że ponownie rozpoznając sprawę WSA w Warszawie oceni, czy dopuszczalne
jest umorzenie postępowania w kontekście tego, czy przedmiot niniejszego postępowania odnosi się wyłącznie do
praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego.

Komentarz
NSA, rozpoznając przedmiotową sprawę, wypowiedział się na temat skutków śmierci strony postępowania sądowo
administracyjnego w jego toku. NSA wskazał, że wyroku WSA skierowanym do strony postępowania, która zmarła
przed jego wydaniem, tj. osoby nieposiadającej zdolności sądowej, podlega uchyleniu z uwagi na zaistnienie
okoliczności skutkującej nieważnością postępowania, wskazanej wprost w art. 183 § 2 pkt 2 PostAdmU. Wskazane
rozstrzygnięcie nie jest jednak prawidłowe w sytuacji, w której przedmiot postępowania nie odnosi się wyłącznie do
praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego. Takiego ustalenia zabrakło – jak wskazał NSA –
w rozstrzyganej sprawie.

Wyrok NSA z 15.7.2021 r., III OSK 921/21,

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 183 § 1 i § 2 pkt 2 PostAdmU w zw. z art. 185 § 1 PostAdmU, NSA na posiedzeniu niejawnym, uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania WSA w Warszawie. NSA wskazał także, że ponownie rozpoznając sprawę WSA w Warszawie oceni, czy dopuszczalne jest umorzenie postępowania w kontekście tego, czy przedmiot niniejszego postępowania odnosi się wyłącznie do praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego.