Śmierć strony przesłanką umorzenia postępowania
Zastosowanie ulgi w spłacie zobowiązań z tytułu składek na ubezpieczenia jest prawem o charakterze osobistym, ściśle związanym z osobą skarżącego. Śmierć skarżącego skutkuje umorzeniem postępowania sądowego dotyczącego odmowy umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy. W niniejszej sprawie WSA w Opolu uznał, że warunki umorzenia postępowania zostały spełnione zgodnie z przepisami prawa.
Tematyka: umorzenie postępowania, śmierć strony postępowania, konsekwencje procesowe, umorzenie należności, składki na ubezpieczenia, WSA w Opolu
Zastosowanie ulgi w spłacie zobowiązań z tytułu składek na ubezpieczenia jest prawem o charakterze osobistym, ściśle związanym z osobą skarżącego. Śmierć skarżącego skutkuje umorzeniem postępowania sądowego dotyczącego odmowy umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy. W niniejszej sprawie WSA w Opolu uznał, że warunki umorzenia postępowania zostały spełnione zgodnie z przepisami prawa.
Zastosowanie ulgi w spłacie zobowiązań z tytułu składek na ubezpieczenia (społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy) jest prawem o charakterze osobistym, ściśle związanym z osobą skarżącego. W praktyce oznacza to, że śmierć skarżącego, będącego stroną postępowania w ww. przedmiocie, w jego toku, skutkuje umorzeniem tego postępowania. Sytuacja faktyczno-prawna Skarżącego WSA w Opolu 26.5.2021 r. na posiedzeniu niejawnym dotyczącym sprawy ze skargi L.H. (dalej: Skarżący) na decyzję ZUS z 27.11.2020 r. w przedmiocie odmowy umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy, postanowił umorzyć przedmiotowe postępowanie sądowe. Wskazane powyżej rozstrzygnięcie zapadło w związku z zaistnieniem w rozpatrywanej sprawie następującego stanu faktycznego (prawidłowo ustalonego i bezspornego). Skarżący wywiódł do WSA w Opolu skargę na decyzję ZUS z 27.11.2020 r. w przedmiocie odmowy umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia (społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy). Natomiast 24.3.2021 r. do WSA w Opolu wpłynęło pismo córki Skarżącego informujące o śmierci Skarżącego. Do przedmiotowego pisma załączono kserokopię odpisu skróconego aktu zgonu Skarżącego. Wobec powyższego, WSA w Opolu zarządzeniem z 7.4.2021 r. zwrócił się do Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego (dalej: USC) o nadesłanie skróconego odpisu aktu zgonu Skarżącego, a 23.4.2021 r. do WSA w Opolu wpłynęło pismo z USC wraz z załączonym odpisem skróconego aktu zgonu Skarżącego. Przymiot strony postępowania sądowoadministarcyjnego WSA w Opolu wskazał, że przedmiotowe postępowanie sądowe podlegało umorzeniu w związku z zaistnieniem w niniejszej sprawie przesłanki z art. 161 § 1 pkt 2 ustawy z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325, dalej: PostAdmU), zgodnie z którym sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania w razie śmierci strony, jeżeli przedmiot postępowania odnosi się wyłącznie do praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego, chyba że udział w sprawie zgłasza osoba, której interesu prawnego dotyczy wynik tego postępowania. Z powyższą regulacją koresponduje art. 124 § 1 pkt 1 PostAdmU, według którego, w razie śmierci strony, sąd zawiesza postępowanie z urzędu, z zastrzeżeniem art. 124 § 3 PostAdmU, który stanowi, że nie zawiesza się postępowania w razie śmierci strony, jeżeli przedmiot postępowania odnosi się wyłącznie do praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego. Przenosząc powyższe regulacje na grunt rozpatrywanej sprawy i zaistniały w niej stan faktyczny, WSA w Opolu wskazał, że – jak wynika z akt administracyjnych sprawy – Skarżący zmarł w dniu (...). Okoliczność tę potwierdza odpis skrócony aktu zgonu, uzyskany z USC. Tym samym jest ona bezsporna. Jednocześnie WSA w Opolu wskazał, że w chwili śmierci Skarżący był już stroną postępowania sądowego, w rozumieniu art. 32 PostAdmU, bowiem chwilą wniesienia skargi na decyzję jest data wniesienia jej do organu drugiej instancji (tu: ZUS), co w niniejszej sprawie nastąpiło 31.12.2020 r. Zgodnie bowiem z art. 54 § 1 PostAdmU skargę do sądu administracyjnego wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie, bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania jest przedmiotem skargi. W związku z powyższym, WSA w Opolu uznał, że w chwili śmierci Skarżącego postępowanie sądowe już się toczyło, zaś jemu samemu przysługiwał przymiot strony tego postępowania. Przedmiot rozpoznawanej sprawy Przedmiotem niniejszej sprawy jest natomiast legalność i zasadność wydanej w stosunku do Skarżącego decyzji organu drugiej instancji (tu: ZUS), utrzymującej w mocy decyzję odmawiającą mu umorzenia należności z tytułu składek za osobę prowadzącą działalność gospodarczą za okres od grudnia 2008 r. do maja 2009 r. w łącznej kwocie 9 421,10 zł. Z akt sprawy wynika, iż w styczniu 2020 r. Skarżący zwrócił się z wnioskiem o umorzenie należności z tytułu składek, korzystając tym samym z uprawnienia przyznanego mu na mocy art. 28 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 423; dalej: SysUbSpołU), regulującego zasady umarzania należności z tytułu składek. W tym kontekście WSA w Opolu podkreślił, że przedmiotowe uprawnienie jest ściśle związane z osobą, która chce z niego skorzystać, w związku z czym, wydając decyzję organ rentowy bada istnienie przesłanek umożliwiających umorzenie należności składkowych w odniesieniu do osoby o to wnioskującej (w tym przypadku: Skarżącego). Zastosowanie ulgi w spłacie zobowiązań z tytułu składek na ubezpieczenia jest więc prawem o charakterze osobistym, ściśle związanym z osobą skarżącego. Z uzasadnienia WSA w Opolu Stanowisko takie znajduje potwierdzenie w orzecznictwie administracyjnym, zgodnie z którym prawo domagania się umorzenia zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy (zindywidualizowane i skonkretyzowane w postępowaniu administracyjnym), jest ściśle związane z osobą dłużnika i nie podlega dziedziczeniu (przejęciu) przez spadkobierców na podstawie art. 97 § 1 ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1540) w zw. z art. 31 SysUbSpołU i art. 32 SysUbSpołU. Wskazano również, że inną w tym względzie kwestią jest, iż spadkobiercy w zakresie nabytych praw i obowiązków majątkowych (w tym zaległości z tytułu składek), a więc już jako ewentualni dłużnicy, mogą również domagać się umorzenia zaległości z tytułu składek na podstawie art. 28 SysUbSpołU oraz wydanego na jego podstawie rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 31.7.2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (t.j. Dz.U. z 2003 r. poz. 1365), w szczególności poprzez powołanie się na swój własny ważny interes (ale nie na interes spadkodawcy). W konsekwencji stwierdzono, że realizacja uprawnień, wynikających z art. 28 SysUbSpołU, przez następców prawnych, nie zależy od wyników postępowania w zawisłej sprawie sądowoadministracyjnej, a zatem wynik toczącego się postępowania nie dotyczy interesu prawnego osób, które zgłosiły swój udział w miejsce spadkodawcy (postanowienie WSA w Poznaniu z 5.9.2013 r., III SA/Po 358/12, ). WSA w Opolu w całości podzielił powyższe stanowisko, poparte przytoczonym wywodem, dodatkowo zaś wskazał, że w postępowaniu w sprawach o umorzenie należności, ocenie podlega wyłącznie sytuacja wnioskodawcy, w kontekście przesłanek umorzenia, zawartych w ww. aktach prawnych (wyrok WSA w Rzeszowie z 24.10.2017 r., I SA/Rz 592/17, ). Zdaniem WSA w Opolu, nie ulega zatem wątpliwości, że zaskarżona decyzja ZUS odnosi się wyłącznie do praw i obowiązków zmarłego Skarżącego. Jednocześnie – w ocenie WSA w Opolu – dodać należy, że udziału w niniejszym postępowaniu nie zgłosiła żadna inna osoba, której interesu prawnego dotyczyłby wynik tego postępowania. Rozstrzygnięcie WSA w Opolu W konsekwencji powyższego, skoro przedmiot niniejszego postępowania dotyczy uprawnienia do domagania się umorzenia zaległości z tytułu składek, w warunkach ściśle związanych z osobą zmarłego Skarżącego, należało orzec o umorzeniu postępowania na podstawie art. 161 § 1 pkt 2 PostAdmU. Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 161 § 1 pkt 2 PostAdmU, WSA w Opolu umorzył przedmiotowe postępowanie w przedmiocie umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i Fundusz Pracy. Komentarz W analizowanym rozstrzygnięciu WSA w Opolu przedstawił stanowisko na temat konsekwencji procesowych śmierci strony postępowania sądowoadministracyjnego w toku tego postępowania i wskazał, że wynikają one wprost z przepisów regulujących przebieg procedury sądowoadministracyjnej. Ustawodawca uzależnił skutki śmierci strony postępowania od dwóch okoliczności, po pierwsze od przedmiotu postępowania, który odnosi się wyłącznie do praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego, po drugie zaś od braku zgłoszenia udziału w sprawie przez osobę, której interesu prawnego dotyczy wynik tego postępowania. W takim przypadku mamy do czynienia z bezprzedmiotowością postępowania, która skutkuje wydaniem przez sąd administracyjny postanowienia o umorzeniu postępowania. Taka sytuacja zaistniała w rozpatrywanej sprawie, zaś postępowanie WSA w Opolu, polegające na podjęciu rozstrzygnięcia procesowego o umorzeniu postępowania, wobec ustalenia i prawidłowego udokumentowania okoliczności w postaci śmierci strony odpisem aktu jej zgonu, nie budzi wątpliwości. Postanowienie WSA w Opolu z 26.5.2021 r., I SA/Op 49/21,
Stanowisko WSA w Opolu potwierdza, że śmierć strony postępowania sądowoadministracyjnego ma istotne konsekwencje procesowe. Ustalenie braku udziału innych osób w postępowaniu oraz związku postępowania wyłącznie z osobą zmarłą, prowadzi do umorzenia postępowania. Rozstrzygnięcie WSA w Opolu wskazuje na jasne reguły dotyczące konsekwencji śmierci strony w toku postępowania administracyjnego.