Prawo pobytu małżonka będącego ofiarą przemocy domowej
Obywatel państwa trzeciego, będący małżonkiem obywatela Unii Europejskiej i ofiarą przemocy domowej, nie jest traktowany w porównywalny sposób jak małżonkowie innych obywateli państw trzecich w podobnej sytuacji. Decyzja TS podkreśla istotę warunków zachowania prawa pobytu dla obywateli państw trzecich będących ofiarami przemocy domowej. Sprawa dotyczyła X, który opuścił Belgii po doświadczeniu przemocy domowej, co skutkowało nakazem opuszczenia kraju przez belgijski organ.
Tematyka: TS, Trybunał Sprawiedliwości, prawo pobytu, obywatele państw trzecich, ofiary przemocy domowej, małżonkowie, Unia Europejska, dyrektywa 2004/38/WE, równość wobec prawa, precedens
Obywatel państwa trzeciego, będący małżonkiem obywatela Unii Europejskiej i ofiarą przemocy domowej, nie jest traktowany w porównywalny sposób jak małżonkowie innych obywateli państw trzecich w podobnej sytuacji. Decyzja TS podkreśla istotę warunków zachowania prawa pobytu dla obywateli państw trzecich będących ofiarami przemocy domowej. Sprawa dotyczyła X, który opuścił Belgii po doświadczeniu przemocy domowej, co skutkowało nakazem opuszczenia kraju przez belgijski organ.
Obywatel państwa trzeciego, będący małżonkiem obywatela Unii Europejskiej, który był ofiarą przemocy domowej, zdaniem Trybunału, nie jest w porównywalnej sytuacji do obywatela państwa trzeciego, będący małżonkami innego obywatela państwa trzeciego, który był ofiarą przemocy domowej. Zatem odmienne ich traktowanie nie narusza ustanowionej w prawie Unii zasady równego traktowania. Stan faktyczny W 2010 r. w Algierze X (obywatel Algierii) zawarł związek małżeński z obywatelką Francji. W 2015 r., po prawie pięciu latach małżeństwa i dwóch latach wspólnego życia w Belgii, X opuścił wspólne miejsce zamieszkania małżonków ze względu na przemoc domową, której doświadczał ze strony swojej żony. Jednocześnie jego żona wraz z ich córką zamieszkały we Francji. Dopiero 2018 r., tj. prawie trzy lata po wyjeździe tych ostatnich z Belgii, X wszczął postępowanie rozwodowe. Belgijski organ wydał decyzję nakazującą X opuszczenie terytorium tego państwa, ponieważ nie przedstawił on dowodu na to, że dysponował środkami wystarczającymi do samodzielnego utrzymania się. Pytanie prejudycjalne Czy uzależniając, w przypadku rozwodu, zachowanie prawa pobytu przez obywateli państw trzecich będących ofiarami przemocy domowej ze strony ich małżonka będącego obywatelem Unii od warunków określonych w art. 13 ust. 2 ak. 2 dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29.4.2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) Nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG (Dz.Urz. UE L z 2004 r. Nr 158, s. 77 ze zm.) w świetle art. 20 i 21 KPP, w sytuacji gdy art. 15 ust. 3 dyrektywy Rady 2003/86/WE z 22.9.2003 r. w sprawie prawa do łączenia rodzin (Dz.Urz. UE L z 2003 r. Nr 251, s. 12) nie ustanawia takich warunków dla celów przyznania, w tych samych okolicznościach, samoistnego dokumentu pobytowego obywatelom państw trzecich będących ofiarami przemocy domowej ze strony ich małżonka będącego również obywatelem państwa trzeciego, prawodawca Unii wprowadził, z naruszeniem art. 20 i 21 KPP, różnicę w traktowaniu tych dwóch kategorii obywateli państw trzecich będących ofiarami przemocy domowej na niekorzyść pierwszej z nich? Stanowisko TS Zachowanie prawa pobytu W art. 13 ust. 2 dyrektywy 2004/38/WE uregulowano wyjątek od zasady, zgodnie z którą prawo wjazdu i prawo pobytu w państwie członkowskim na mocy tej dyrektywy przysługuje nie wszystkim obywatelom państw trzecich, a jedynie tym, którzy w rozumieniu art. 2 pkt 2 tej dyrektywy są „członkami rodziny” obywatela Unii, który skorzystał z prawa do swobodnego przemieszczania się, osiedlając się w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie, którego obywatelstwo posiada (wyrok NA, pkt 41). Zdaniem TS treść, kontekst i cel art. 13 ust. 2 dyrektywy 2004/38/WE przemawiają za tym, iż możliwość zastosowania tego przepisu, w tym możliwość powołania się na prawo ustanowione w art. 13 ust. 2 ak. 1 lit. c dyrektywy 2004/38/WE, jest uzależniona od rozwodu zainteresowanych osób (wyrok NA, pkt 48). W pkt 62 wyroku z 16.7.2015 r., Singh i in. (C-218/14, EU:C:2015:476) Trybunał orzekł, że w sytuacji gdy przed rozpoczęciem postępowania rozwodowego obywatel Unii wyjeżdża z państwa członkowskiego, w którym zamieszkuje jego małżonek, w celu osiedlenia się w innym państwie członkowskim albo w państwie trzecim, z chwilą wyjazdu obywatela Unii obywatel państwa trzeciego traci pochodne prawo pobytu, przysługujące mu na podstawie art. 7 ust. 2 dyrektywy 2004/38/WE. Jednakże TS stwierdził, że w przypadku przewidzianym w art. 13 ust. 2 ak. 1 lit. c dyrektywy 2004/38/WE wymaganie – dla celów zachowania prawa pobytu przez obywatela państwa trzeciego będącego ofiarą aktów przemocy domowej ze strony współmałżonka będącego obywatelem Unii – aby postępowanie rozwodowe zostało wszczęte przed wyjazdem tego obywatela Unii z przyjmującego państwa członkowskiego mogłoby oferować temu ostatniemu środek nacisku, który byłby oczywiście sprzeczny z celem polegającym na zapewnieniu ochrony ofiary takich aktów, i narażać ją na szantaż groźbą rozwodu. W konsekwencji, wbrew temu, co zostało orzeczone w pkt 51 wyroku w sprawie NA, TS orzekł, że w celu zachowania prawa pobytu na podstawie art. 13 ust. 2 ak. 1 lit. c dyrektywy 2004/38/WE postępowanie rozwodowe może zostać wszczęte po wyjeździe obywatela Unii z przyjmującego państwa członkowskiego. Jednakże w celu zagwarantowania pewności prawa obywatel państwa trzeciego, który padł ofiarą przemocy domowej ze strony współmałżonka będącego obywatelem Unii, w przypadku którego postępowanie rozwodowe nie zostało wszczęte przed wyjazdem tego ostatniego z przyjmującego państwa członkowskiego, TS podkreślił, że może powoływać się na zachowanie prawa pobytu na podstawie tego przepisu tylko wtedy, gdy postępowanie to zostanie wszczęte w rozsądnym terminie po tym wyjeździe. W niniejszej sprawie X nie dołączył do żony w jej państwie członkowskim pochodzenia, ale wszczął postępowanie rozwodowe prawie trzy lata po wyjeździe żony i córki z przyjmującego państwa członkowskiego. Powyższy termin, zdaniem TS, nie wydaje się odpowiadać rozsądnemu terminowi. Niemniej na podstawie belgijskiego uregulowania mającego na celu transpozycję art. 13 ust. 2 dyrektywy 2004/38/WE, obywatelowi państwa trzeciego znajdującemu się w sytuacji X przysługuje zachowanie prawa pobytu, z zastrzeżeniem przestrzegania obowiązku określonego w akapicie drugim tego artykułu. Ważność art. 13 ust. 2 dyrektywy 2004/38/WE Z orzecznictwa TS wynika, że zasada równości wobec prawa (art. 20 KPP) jest zasadą ogólną prawa UE, która wymaga, aby porównywalne sytuacje nie były traktowane w odmienny sposób, a sytuacje odmienne nie były traktowane jednakowo, chyba że takie traktowanie jest uzasadnione w sposób obiektywny (wyrok TS z 17.10.2013 r., Schaible, C-101/12, EU:C:2013:661, pkt 76). Przepis art. 13 ust. 2 ak. 1 dyrektywy 2004/38/WE przewiduje, że rozwód nie prowadzi do utraty prawa pobytu członków rodziny obywatela Unii, którzy nie są obywatelami jednego z państw członkowskich w szczególności wtedy, gdy wymagają tego szczególnie trudne sytuacje, takie jak fakt bycia ofiarą aktów przemocy domowej w okresie trwania małżeństwa. Ci członkowie rodziny zachowują prawo pobytu wyłącznie na indywidualnej podstawie (art. 13 ust. 2 ak. 3). Możliwość zachowania prawa pobytu tych członków rodziny, przed nabyciem prawa stałego pobytu, podlega jednak określonym w art. 13 ust. 2 ak. 2 dyrektywy 2004/38/WE warunkom. Z art. 15 ust. 3 dyrektywy 2003/86/WE wynika, że w przypadku rozwodu samoistny dokument pobytowy może zostać wydany, w razie potrzeby, osobom, które wjechały do państwa członkowskiego w ramach łączenia rodzin, i że państwa członkowskie przyjmują przepisy gwarantujące wydanie samoistnego dokumentu pobytowego w przypadku „szczególnie trudnych warunków”. W ocenie TS niezależnie od faktu, iż art. 13 ust. 2 ak. 1 lit. c dyrektywy 2004/38/WE i art. 15 ust. 3 dyrektywy 2003/86/WE łączy ten sam cel polegający na zapewnieniu ochrony członkom rodziny będącym ofiarami przemocy domowej, reżimy ustanowione przez te dyrektywy należą do różnych dziedzin, których zasady, przedmiot i cele również się różnią. Trybunał wskazał, że w szczególności dokonany przez władze belgijskie wybór, w ramach korzystania z szerokiego zakresu uznania przyznanego im w art. 15 ust. 4 dyrektywy 2003/86/WE, doprowadził do odmiennego traktowania X. W konsekwencji TS orzekł, że w odniesieniu do zachowania prawa pobytu na terytorium danego państwa członkowskiego obywatele państw trzecich, będący małżonkami obywatela Unii, którzy byli ofiarami aktów przemocy domowej ze strony tego ostatniego i są objęci zakresem stosowania dyrektywy 2004/38/WE, z jednej strony, i obywatele państw trzecich, będący małżonkami innego obywatela państwa trzeciego, którzy byli ofiarami aktów przemocy domowej ze strony tego ostatniego i są objęci zakresem stosowania dyrektywy 2003/86/WE, z drugiej strony, nie znajdują się w porównywalnej sytuacji do celów ewentualnego stosowania zasady równego traktowania, której poszanowanie jest zapewnione przez prawo Unii, a w szczególności przez art. 20 KPP. Trybunał orzekł, że analiza pytania zadanego przez sąd odsyłający nie wykazała niczego, co mogłoby podważyć ważność art. 13 ust. 2 dyrektywy 2004/38/WE w świetle art. 20 KPP. Komentarz Po pierwsze, w niniejszym wyroku TS dokonał rewizji swojego stanowiska w zakresie prawa pobytu małżonka (obywatel państwa trzeciego), w sytuacji gdy przed rozpoczęciem postępowania rozwodowego, jego małżonek (obywatel Unii) wyjeżdża z państwa członkowskiego, w którym dotychczas razem mieszkali. Trybunał uznał, że z chwilą wyjazdu obywatela Unii obywatel państwa trzeciego traci pochodne prawo pobytu (zob. m.in. wyrok TS z 30.6.2016 r. w sprawie NA, C-115/15, EU:C:2016:487, pkt 51). W niniejszym wyroku TS uznał, że powyższe stanowisko nie dotyczy zachowania prawa pobytu przez obywatela państwa trzeciego będącego ofiarą aktów przemocy domowej ze strony współmałżonka będącego obywatelem Unii. Trybunał słusznie przyjął, że taka osoba mogłaby paść ofiarą szantażu groźbą rozwodu. W konsekwencji TS orzekł, że w celu zachowania prawa pobytu na podstawie art. 13 ust. 2 ak. 1 lit. c dyrektywy 2004/38/WE postępowanie rozwodowe może zostać wszczęte po wyjeździe obywatela Unii z przyjmującego państwa członkowskiego. Jednakże w uzasadnianiu niniejszego wyroku TS uznał, że dotyczy to wyłącznie przypadku, w którym to postępowanie zostanie wszczęte w rozsądnym terminie po tym wyjeździe. Po drugie, Trybunał uznał, że odmienne reguły prawa pobytu dla ofiar przemocy domowej ustanowione na podstawie art. 13 ust. 2 dyrektywy 2004/38/WE i art. 15 ust. 3 dyrektywy 2003/86/WE nie naruszają zasady równości wobec prawa (art. 20 KPP). W uzasadnieniu niniejszego wyroku TS dokonał szczegółowej analizy, z której wynika, że te przepisy ustanawiają bowiem różne reżimy i przesłanki. W konsekwencji TS uznał, że państwo członkowskie może stosować odmienne reguły dotyczące prawa pobytu w przypadku obywateli państw trzecich będących ofiarami przemocy domowej ze strony małżonków, w zależności od tego, czy tym małżonkiem jest obywatel Unii, czy też nie. Wyrok TS z 2.9.2021 r., Państwo belgijskie (Prawo pobytu w przypadku przemocy domowej), C- 930/19
Wyrok TS podkreślił istotę różnicowania warunków zachowania prawa pobytu dla obywateli państw trzecich będących ofiarami przemocy domowej w zależności od obywatelstwa ich małżonków. Analiza pytania prejudycjalnego potwierdziła ważność art. 13 ust. 2 dyrektywy 2004/38/WE w świetle zasady równości wobec prawa. Decyzja TS stanowi istotny precedens w zakresie prawa pobytu ofiar przemocy domowej w Unii Europejskiej.