Nowe zasady odpłatności za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej

Tematyka: nowelizacja ustawy, pomoc społeczna, dom pomocy społecznej, opłaty za pobyt, więzi rodzinne, zobowiązanie finansowe, rażące naruszenie, obowiązki rodzicielskie

Trwają prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy o pomocy społecznej (projekt UD236). Celem
nowelizacji przepisów ustawy z 12.3.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1876 ze zm., dalej:
PomSpołU) jest usunięcie niesprawiedliwości społecznej, jakiej doświadczają osoby obciążone kosztami
utrzymania członków rodziny w domach pomocy społecznej w sytuacji, gdy nie utrzymują z nimi więzi
rodzinnych.
• Nowelizacja rozwiązać ma ważny problem społeczny związany z koniecznością ponoszenia kosztów pobytu
rodziców w domach pomocy społecznej przez dzieci (na mocy decyzji administracyjnej), wówczas gdy
rodzice nie wywiązywali się względem nich z obowiązków rodzicielskich.
Cele nowelizacji przepisów o pomocy społecznej
Aktualne regulacje zawarte w PomSpołU dotyczące ponoszenia opłat za pobyt w domach pomocy społecznej
zupełnie nie uwzględniają sytuacji, gdy pomiędzy pensjonariuszem, a osobą zobowiązaną do ponoszenia opłat, nie
występują jakiekolwiek więzi rodzinne. Często mimo zerwania przez pensjonariusza więzi rodzinnych i braku
zainteresowania własnymi dziećmi, w tym ich wychowaniem i utrzymaniem, dorosłe już dzieci obarczane są kosztami
opieki nad takim rodzicem. Tym samym dzieci często ponoszą w ten sposób konsekwencje decyzji swoich rodziców,
co jest wyraźnie niezgodne z zasadami sprawiedliwości społecznej, zawartymi w Konstytucji RP.
Dzieje się tak, gdyż aktualne regulacje zawarte w PomSpołU wskazują, że obowiązek ponoszenia opłaty za pobyt
pensjonariusza w domu pomocy społecznej powstaje z samego faktu pokrewieństwa oraz przekroczenia przez osobę
obowiązaną wysokości 300% kryterium dochodowego. Często wówczas dochodzi do sytuacji, że na nieświadomą
niczego osobę, która nie utrzymuje kontaktów z rodzicami, nałożony zostaje obowiązek opłacania ich pobytu w domu
pomocy społecznej.
Brakuje także jednolitego orzecznictwa sądów administracyjnych w zakresie przesłanek zwolnienia z opłat za pobyt
w domu pomocy społecznej. Sądy wskazują często, że przesłanką zwalniającą z obciążenia opłatami powinno być
kryterium finansowe, nie pozwalające zobowiązanemu na ponoszenie takich kosztów. Wówczas to na samorządzie
terytorialnym ciąży obowiązek zapewnienia pomocy społecznej podopiecznym. Z drugiej natomiast strony sądy
wskazują czasem, że organ decydujący o opłacie za pobyt pensjonariusza w domu pomocy społecznej powinien
jednak uwzględniać kwestię rażącego naruszenia obowiązków rodzinnych przez pensjonariusza domu pomocy
społecznej i zerwanie przez niego więzi rodzinnych z bliskimi. Sądy wskazują wówczas, że art. 64 ust. 1 PomSpołU
dopuszcza w sytuacji, gdy występują uzasadnione okoliczności, zwolnienie zobowiązanego z ponoszenia opłat za
pobyt pensjonariusza w domu pomocy społecznej. Niestety zapis ten pozostawia dużą dozę uznaniowości
w podejmowaniu przez organy decyzji o zwolnieniu zobowiązanego z opłat.
Aktualne rozwiązania przewidziane PomSpołU
W obecnym stanie prawnym, zgodnie z art. 61 ust. 1 PomSpołU, zobowiązani do ponoszenia opłat za pobyt w domu
pomocy społecznej są kolejno: mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy
z dochodów dziecka; małżonek, zstępni przed wstępnymi i na końcu – gmina, z której osoba została skierowana do
domu pomocy społecznej. W art. 61 ust. 2 PomSpołU zawarte są natomiast kryteria finansowe, wiążące się
z koniecznością ponoszenia wspomnianej opłaty.
Zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami art. 64a PomSpołU, osoba zobowiązana do ponoszenia opłat za
pobyt w domu pomocy społecznej może być z tego obowiązku zwolniona na jej własny wniosek, jedynie wówczas,
gdy przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy,
że władza rodzicielska nie została przywrócona. Może także przedstawić prawomocne orzeczenie sądu o skazaniu
za umyślne przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej
małoletniego rodzeństwa lub jej rodzica.
Proponowane w projekcie nowelizacji rozwiązania
Nowelizacja przepisów PomSpołU wprowadzić ma nowe, fakultatywne przesłanki wyłączenia obowiązku ponoszenia
opłaty za pobyt pensjonariuszy w domu pomocy społecznej przez zobowiązanego. Opłaty nie będą ponoszone, jeżeli
prowadziłoby to do naruszenia zasad współżycia społecznego z powodu rażącego naruszania przez rodzica
obowiązku alimentacyjnego względem dziecka lub innych obowiązków rodzinnych. Chodzi na przykład o naruszenia
obowiązków opieki, wychowania, utrzymania czy dbałości o rozwój dziecka.

Oznacza to objęcie ochroną państwa tych osób, względem których dochodziło do rażącego zaniedbywania
obowiązków rodzicielskich, prowadzącego do ustania więzi rodzinnych. Osoby te będą zwolnione z obowiązku
ponoszenia wspomnianych opłat względem swoich rodziców, bez względu na swoją sytuację materialną.
Ponadto ustawodawca chce rozszerzyć katalog obligatoryjnych przesłanek wyłączających obowiązek odpłatności za
pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej o wszystkie przestępstwa umyślne ścigane z oskarżenia
publicznego (obecnie są to tylko przestępstwa z użyciem przemocy). Będą mogły to być przestępstwa popełnione
zarówno na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej małoletniego rodzeństwa lub jej rodzica, ale również
te, w których pokrzywdzonym jest dziecko tej osoby lub pełnoletnie, lecz nieporadne ze względu na wiek lub stan
zdrowia rodzeństwo.

Nowelizacja przepisów PomSpołU wprowadzić ma nowe, fakultatywne przesłanki wyłączenia obowiązku ponoszenia opłaty za pobyt pensjonariuszy w domu pomocy społecznej przez zobowiązanego. Opłaty nie będą ponoszone, jeżeli prowadziłoby to do naruszenia zasad współżycia społecznego z powodu rażącego naruszania przez rodzica obowiązku alimentacyjnego względem dziecka lub innych obowiązków rodzinnych.