ZUS wyłącznym dysponentem świadczeń 500+

Ustawa zmieniająca system świadczeń 500+ powierza obsługę programu Rodzina 500+ Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, centralizując proces składania wniosków i wypłat. Nowe przepisy zakładają skrócenie terminu na dochodzenie nienależnie pobranych świadczeń oraz wprowadzenie wyłącznie elektronicznego trybu odwoławczego. Dodatkowo, ZUS będzie odpowiadał za wypłaty świadczeń i decyzje dotyczące programu 500+, eliminując rolę samorządów lokalnych.

Tematyka: ZUS, świadczenie 500+, program Rodzina 500+, elektroniczne składanie wniosków, bezgotówkowe wypłaty, termin dochodzenia nienależnie pobranych świadczeń, centralizacja w ZUS, nowe przepisy, informatyzacja postępowania

Ustawą z 17.9.2021 r. o zmianie ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci oraz niektórych innych
ustaw (Dz.U. z 2021 r., poz. 1981), podpisanej przez Prezydenta RP 21.10.2021 r., obsługę programu Rodzina
500+ powierzono w całości Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, przenosząc dotychczasowe obowiązki
z gminnych jednostek samorządu terytorialnego. Od 2022 r. ubiegający się o świadczenie obowiązani będą
składać wnioski wyłącznie przez internet. Po pozytywnym ich rozpatrzeniu, beneficjenci otrzymają wypłaty
tylko przelewem na wskazany przez siebie rachunek bankowy. W związku zaś ze zwiększeniem uprawnień
kontrolnych jednostki redystrybuującej świadczenia wychowawcze, termin na ustalenie i dochodzenie
nienależnie pobranego wsparcia ulegnie skróceniu z 10 do 2 lat.
• Nowelizacja opublikowana 2.11.2021 r. wejdzie w życie 1.1.2022 r., z wyjątkiem przepisów mających na celu
dostosowanie się Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do nowych obowiązków nałożonych ustawą – te
uzyskały moc obowiązującą od 3.11.2021 r.
Realizacja wypłat i decyzji w sprawie świadczeń 500+ przez ZUS
Począwszy od 2022 r., jedynym organem uprawnionym do ustalania prawa do świadczenia wychowawczego oraz
jego wypłaty będzie ZUS. Obowiązków tych nie będą realizowały organy samorządowe gminy, co wiąże się ze
zmianą definicji organu właściwego w brzmieniu art. 2 pkt. 11 ustawy z 11.2.2016 r. o pomocy państwa
w wychowywaniu dzieci (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2407; dalej: PomWychDzU). ZUS przejmie zatem kompetencje
wójta, burmistrza lub prezydenta miasta właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się lub
otrzymującej świadczenie wychowawcze.
Tryb odwoławczy
Zgodnie z administracyjną ścieżką odwoławczą, od negatywnej decyzji ZUS przysługiwać będzie prawo odwołania
się do Prezesa ZUS jako organu wyższego stopnia. W związku natomiast z okolicznością, że siedziba, zarówno ZUS,
jak i Prezesa Zakładu mieszczą się w Warszawie, na etapie postępowania przed sądami administracyjnymi, dla
wszystkich spraw dotyczących świadczenia 500+ właściwy miejscowo miałby stać się Wojewódzki Sąd
Administracyjny w Warszawie. W celu uniknięcia skumulowania rodzajowych spraw i obciążenia nimi tylko jednego
sądu, zmienionym art. 28 PomWychDzU ukonstytuowano, że sądem właściwym do ich rozpoznania będzie
wojewódzki sąd administracyjny, na obszarze właściwości którego będzie mieć miejsce zamieszkania osoba
ubiegająca się lub pobierająca świadczenie wychowawcze.
Informatyzacja postępowania
Składanie wniosków wraz z załącznikami przez uprawnionych do wsparcia 500+, jak również prowadzenie
postępowań w przedmiocie świadczenia wychowawczego odbywać się będzie wyłącznie w drodze elektronicznej.
Potencjalni beneficjenci nie będą mogli, jak do tej pory składać wniosków w formie papierowej bezpośrednio
w siedzibie jednostki właściwej bądź za pośrednictwem przesyłki listowej. O ile sam wniosek będzie można złożyć
kilkutorowo tj. przez profil informacyjny PUE ZUS, system teleinformatyczny banków krajowych, spółdzielczych kas
oszczędnościowo‑ kredytowych lub Platformę Informacyjno‑ Usługową Empatia, o tyle decyzje, jak i wszelkie
pisma oraz informacje pochodzące od organu dostępne będą w tylko systemie PUE ZUS. Ewentualną czwartą
ścieżkę kanału stanowić będą systemy cyfrowe uzgodnione przez organ w porozumieniu z ministrem właściwym do
spraw rodziny i określone na stronie Biuletynu Informacji Publicznej ZUS. Mając na względzie osoby nieobeznane
w środowisku cyfrowym, ustawodawca, dodanym art. 13 ust. 5a PomWychDzU zobowiązał ZUS do pomocy
w założeniu wnioskodawcom profilu informacyjnego, jeśli nie byliby w stanie tego uczynić samodzielnie.
Bezgotówkowe wypłaty świadczenia wychowawczego
W obecnym stanie prawnym PomWychDzU nie zawiera norm obligujących do wypłaty świadczenia wychowawczego
w konkretnej formie, co umożliwia ich realizację dowolnie tj. przez przelew środków na konto bankowe wskazane we
wniosku, wypłaty w kasie urzędu czy przekazanie kwoty świadczenia przekazem pocztowym. Wraz z 1.1.2022 r.
jedynym sposobem otrzymania pieniędzy będzie przesył bezgotówkowy, co ma przyczynić się przede wszystkim do
zredukowania kosztów związanych z dystrybucją świadczeń.
Dwuletni letni termin na dochodzenie zwrotu nienależnie pobranych świadczeń
Mocą zmienionego art. 25 ust. 6 PomWychDzU, decyzja o ustaleniu i zwrocie nienależnie pobranego świadczenia
wychowawczego nie będzie wydawana, jeżeli od terminu jego pobrania upłynęło więcej niż 2 lata – norma ta
zastępuje zatem dotychczasowy 10-letni okres, a jej implementacja podyktowana jest znaczącym obciążeniem ZUS

w związku ze scedowaniem na tą instytucję zadań obsługi świadczeń z ok. 2500 jednostek samorządowych.
Legislator zgodnie z uzasadnieniem do rządowego projektu (druk nr 1530) wskazał, że ZUS jako podmiot
dysponujący zcentralizowanym rejestrem i bazą danych, a także systemem teleinformatycznym połączonym
z bazami prowadzonymi przez podmioty zewnętrzne zapewni zwiększenie kontroli nad prawidłowością przyznania
prawa do świadczenia 500+. Dziesięcioletni termin ma stać się niezasadny również zważywszy na szerokie
instrumentarium kontrolne ZUS – jednostka ta będzie mieć odtąd możliwości lepszego wychwytywania przypadków
nienależnie pobranych świadczeń przez mechanizmy automatycznej weryfikacji wniosków i spraw w oparciu m.in.
o rejestry publiczne i jednolitą bazę danych, co, według rokowań, ma przyczynić się też do zminimalizowania
w istotnym zakresie ryzyka nadpłaconych świadczeń.
Dodatek w wysokości świadczenia wychowawczego na dzieci umieszczone w pieczy zastępczej
Materia dotycząca prawa do świadczeń z programu „Rodzina 500+” jest przedmiotem regulacji także w ustawie
z 9.6.2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 821; dalej: WspRodzU),
zawierając normy dotyczące prawa do dodatku wychowawczego. Zgodnie z art. 80 ust. 1a WspRodzU, dodatek
przysługuje rodzinie zastępczej oraz prowadzącemu rodzinny dom dziecka na każde umieszczone dziecko w wieku
do ukończenia 18. roku życia w wysokości świadczenia wychowawczego (niezależnie od dochodu wnioskodawcy).
Beneficjentami tego wsparcia mogą być zarówno osoby otrzymujące świadczenie na pokrycie kosztów utrzymania
dziecka na podstawie WspRodzU, jak również osoby pobierające świadczenia na zasadach z ustawy z 12.3.2004 r.
o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1876 ze zm.). Wypłaty następują obecnie na podstawie decyzji oraz
przez okres faktycznego umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej bądź rodzinnym domu dziecka, nie wcześniej
jednak niż od miesiąca złożenia wniosku. Prawo do dodatku jest ustalane na okres 12 miesięcy, a w przypadku braku
zmian w sytuacji uprawnionego, ulega ono przedłużeniu o okres kolejnych 12 miesięcy z urzędu. Analogiczne
świadczenie należne jest niepełnoletnim przebywającym w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, zgodnie z art.
113a WspRodzU. Mocą nowelizacji, wskazane przepisy odnoszące się do dodatku wychowawczego zostaną
przeniesione na grunt PomWychDzU i zastąpione tzw. świadczeniem wychowawczym. W konsekwencji, całościowy
zakres podmiotowy osób uprawnionych do wsparcia z programu „Rodzina 500+” będzie przedmiotem regulacji
jednego aktu prawnego. Zmianę w stosunku do obecnego stanu prawnego stanowić będzie okres, na jaki
świadczenie wychowawcze zostanie przyznane oraz podstawa do wypłat – stanowić ją będzie przekazana przez
ZUS informacja (w razie pozytywnego rozstrzygnięcia) bądź decyzja, jeśli organ odmówi lub zmieni prawo do
świadczenia osoby uprawnionej.

Nowe przepisy mają na celu zwiększenie efektywności i kontroli nad programem Rodzina 500+, poprzez centralizację działań w ZUS. Dodatkowo, wprowadzają bezgotówkowe wypłaty świadczeń oraz skracają termin na dochodzenie nienależnie pobranych świadczeń. Informatyzacja postępowania ma ułatwić dostęp do programu, a zmiana definicji organu właściwego ma usprawnić proces wnioskowania i wypłat świadczeń.