Zakres postępowania dowodowego w sprawie o uchylenie NIP

Tematyka: postępowanie dowodowe, uchylenie NIP, organy podatkowe, rozstrzygnięcie WSA, przedsiębiorcy, prawdziwość danych adresowych, skargi podatników

Coraz częściej w obrocie prawnym pojawiają się decyzje o uchyleniu numeru NIP wówczas, gdy podatnik
posługuje się fałszywymi lub fikcyjnymi danymi adresowymi swojej siedziby lub miejsca wykonywania
działalności gospodarcze. Przed wydaniem takiej decyzji, konieczne jest jednak przeprowadzenie pełnego
postępowania dowodowego oraz zapewnienie stronie udziału w nim, a nie jedynie poprzestanie na
nieformalnych ustaleniach czy pozaprocesowych rozpytaniach świadków.
Opis stanu faktycznego
Komentowane orzeczenie zostało wydane na tle następującego stanu faktycznego. Naczelnik Urzędu Skarbowego,
działając na podstawie art. 8c ust. 4 ustawy z 13.10.1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników
i płatników (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 170, dalej: EwidPodU) uchylił nadany podatnikowi – spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością numer identyfikacji podatkowej, z powodu posługiwania się fałszywymi lub fikcyjnymi danymi
adresowymi siedziby oraz miejsca prowadzenia działalności gospodarczej.
Od tej decyzji, podatnik złożył odwołanie do Dyrektora Izby Administracji Skarbowej, który utrzymał w mocy
zaskarżoną decyzję organu I instancji.
Według organu II instancji, organ I instancji był uprawniony do weryfikacji, czy dane adresowe siedziby ujawnione
w KRS oraz podane w zgłoszeniu NIP-8 w zakresie danych uzupełniających jako miejsce wykonywania działalności
gospodarczej są zgodne ze stanem rzeczywistym i w tym celu mógł przeprowadzić własne ustalenia. Stwierdzono, że
prawidłowo została stwierdzona fikcyjność/fałszywość danych adresowych siedziby.
Jako argumenty przemawiające za tą tezą wymieniono m.in. zawarcie umowy podnajmu części lokalu użytkowego,
ponoszenie symbolicznego czynszu (5 zł netto), zawarcie wielu umów podnajmu na ten sam lokal. Przeprowadzono
także czynności sprawdzające, w ramach których ustalono, że drzwi od pomieszczenia są zamknięte, a do lokalu
przynależy skrzynka do odbioru korespondencji. Organ I instancji nie zakwestionował istnienia lokalu pod danym
adresem, lecz to, że lokal ten nie służył jako siedziba i miejsce prowadzenia działalności przez podatnika. Adres miał
być jedynie, w ocenie organów skarbowych, miejscem odbioru korespondencji, a co za tym idzie – adresem
fałszywym lub fikcyjnym.
Spółka wniosła skargę na decyzję organu II instancji, domagając się jej uchylenia w całości.
Opis stanu prawnego
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku stwierdził, że skarga zasługuje na uwzględnienie.
Istota problemu została sprowadzona przez Sąd do odpowiedzenia na pytanie, czy w okolicznościach niniejszej
sprawy wystąpiły przesłanki do uchylenia skarżącej spółce nadanego numeru identyfikacji podatkowej (NIP) oraz czy
przesłanki te istniały w dacie podejmowania decyzji przez organ odwoławczy.
Sąd zwrócił uwagę, że istotnym materiałem dowodowym, stanowiącym podstawę rozstrzygnięcia organu,
stwierdzającego fałszywość lub fikcyjność danych adresowych spółki i miejsca prowadzenia przezeń działalności
gospodarczej – była adnotacja pracowników organu I instancji sporządzona w trybie czynności sprawdzających.
Oczywistym jest, że organ podatkowy jest uprawniony do dokonywania czynności sprawdzający. Niemniej zgodnie
z art. 8d ust. 1 EwidPodU, zastosowanie znajdują przepisy działu IV Ordynacji podatkowej. Organ obowiązuje więc
pełen reżim postępowania dowodowego, w szczególności w zakresie zawiadomienia podatnika o miejscu i terminie
przeprowadzenia tych dowodów, przynajmniej na 7 dni przed terminem oraz umożliwienia podatnikowi wzięciu
udziału w oględzinach, w przesłuchaniu świadka, umożliwienia zadania pytań świadkowi i złożenia wyjaśnień (art.
172 § 2 pkt 2 i 3 ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1325; dalej: OrdPU) oraz art.
190 § 1 i 2 OrdPU).
Tymczasem, w omawianej sprawie organ nie przeprowadził prawidłowo czynności dowodowych – nie jest bowiem
wystarczające sporządzenie adnotacji urzędowej (zamiast protokołu) z czynności sprawdzających (zamiast oględzin).
WSA podkreślił, że nie można dokonywać nieformalnych oględzin miejsca siedziby oraz nieformalnego, wręcz
pozaprocesowego rozpytania pracownika portierni budynku, gdzie znajdował się kontrolowany lokal. Czynności
sprawdzające stanowią bowiem w tym przypadku tylko kontrolę wstępną (kameralną), której istota polega na
weryfikowaniu oraz konfrontowaniu informacji pochodzących z różnych źródeł. Czynności sprawdzające nie służą zaś
do załatwiania kwestii spornych pomiędzy podatnikiem a organem podatkowym. Konsekwencją czynności
sprawdzających może być wszczęcie postępowania podatkowego, w tym przypadku w przedmiocie uchylenia

nadanego NIP, w ramach którego powinny zostać przeprowadzone niezbędne czynności dowodowe, w reżimie działu
IV Ordynacji podatkowej.
W dalszej kolejności zaznaczono, iż skoro organ przeprowadził oględziny, to zgodnie z art. 190 § 1 OrdPU w zw.
z art. 8d ust. 1 EwidPodU, istnieje obowiązek zawiadomienia strony o miejscu i terminie przeprowadzenia tego
dowodu. Temu wymogowi organ nie sprostał, nie umożliwił reprezentantowi spółki udziału w czynnościach
dowodowych, czym naruszył prawa strony.
Słusznie Sąd skonkludował, że czynny udział stron nie oznacza obowiązku aktywności samego podatnika, lecz
obowiązek organu podatkowego umożliwienia podatnikowi wykorzystania tych uprawnień. Zachowanie wszystkich
wymagań określonych w art. 190 § 1 OrdPU, niezależnie od wagi i treści przeprowadzonego dowodu, jest
bezwzględnym obowiązkiem organu podatkowego, a naruszenie tego obowiązku jest równoznaczne z naruszeniem
przepisów o postępowaniu w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy. Przepisy OrdPU zagwarantowały stronie
wyżej wymienione uprawnienie, natomiast organ podatkowy nie może strony uprawnień tych pozbawić nawet wtedy,
gdy jest przekonany, że strona niczego nowego do sprawy nie wniesie.
Z uwagi na nieprawidłowe i niepełne ustalenie stanu faktycznego, WSA uznał decyzję za przedwczesną, na skutek
czego uchylił decyzje obu instancji oraz nakazał organowi przeprowadzenie uzupełniającego postępowania w sposób
zgodny z wymogami OrdPU.

Komentarz
Omawiane rozstrzygnięcie wskazuje na korzystną dla przedsiębiorców linię orzeczniczą, która kształtuje się na tle
rozpatrywania skarg na decyzje organów podatkowych o uchyleniu NIP.
Pożądane jest kontrolowane przez organy podatkowe, w ramach posiadanych uprawnień, prawdziwość danych
adresowych siedziby lub miejsca prowadzenia działalności podawanych przez podatników. Zapewnia to pewność
obrotu gospodarczego, gwarantuje także prawdziwość wpisów do rejestru podatników w celu zapewnienia
prawidłowego funkcjonowania systemu podatku VAT.
Nie można jednak zaaprobować sytuacji, w której NIP uchylany jest dowolne, bez przeprowadzenia postępowania
dowodowego lub jedynie na podstawie szczątkowych ustaleń. Należy mieć bowiem na uwadze, że uchylenie NIP
oznacza dla przedsiębiorcy szereg komplikacji natury faktycznej, w tym narażenie na utratę zaufania ze strony
kontrahentów. Organy podatkowe zdają się także nie brać pod uwagę, iż wiele przedsiębiorstw może z powodzeniem
funkcjonować niestacjonarnie, bez potrzeby codziennego przebywania w lokalu, szczególnie w realiach pandemii.

Wyrok WSA w Gdańsku z 12.10.2021 r., I SA/Gd 669/21,

Wyrok WSA w Gdańsku z 12.10.2021 r. I SA/Gd 669/21 wskazuje na istotę przestrzegania procedur postępowania dowodowego w sprawach o uchylenie NIP. Decyzje organów podatkowych powinny być poprzedzone należytym postępowaniem, aby uniknąć naruszeń praw strony.