Błędy organu nie obciążają płatnika

Jeśli ZUS nie poinformuje przedsiębiorcy o konsekwencjach opóźnienia w złożeniu dokumentów rozliczeniowych, nie może później odmówić mu zwolnienia ze składek. Sprawa dotyczyła B.B., która chciała skorzystać z tarczy antykryzysowej dla mikrofirm. Po odmowie zwolnienia przez ZUS, sprawa trafiła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie.

Tematyka: ZUS, postępowanie administracyjne, zwolnienie ze składek, Wojewódzki Sąd Administracyjny, KPA, COVID-19, tarcza antykryzysowa, decyzja administracyjna

Jeśli ZUS, naruszając art. 79a § 1 KPA, nie wskaże przedsiębiorcy, że niezłożenie dokumentów
rozliczeniowych w wymaganym terminie pozbawi go prawa do zwolnienia ze składek, to nie może później
odmówić stronie zwolnienia wyłącznie z powodu tego opóźnienia.
Postępowanie administracyjne
B.B. prowadząca pracownię krawiecką w formie jednoosobowej działalności gospodarczej chciała skorzystać z tarczy
antykryzysowej dla mikrofirm. W tym celu 9.4.2020 r. złożyła do ZUS wniosek o zwolnienie z obowiązku opłacania
należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne za trzy miesiące 2020 r.
Organ decyzją wydaną na podstawie art. 31zq ust. 7 ustawy z 2.3.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych
z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi
sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2095; dalej: KoronawirusU), odmówił B.B. prawa do zwolnienia.
W uzasadnieniu decyzji wskazano, że jednym z warunków było przesłanie deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA za
marzec 2020 r. do 30.6.2020 r., czego płatniczka nie uczyniła.
We wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy B.B. wskazała, że z uwagi na długi czas oczekiwania na wydanie
decyzji, 29.6.2020 r. stawiła się w Oddziale ZUS w G. Tam poinformowano ją, że wszystkie dokumenty zostały
dostarczone i powinna cierpliwe oczekiwać na decyzję organu. Płatniczka twierdziła, że gdyby wówczas uzyskała
rzetelną informację miałaby czas na podjęcie stosownych działań. Jednocześnie dowodziła jednak, że nie ma
obowiązku składania deklaracji DRA co miesiąc. ZUS utrzymał jednak w mocy własną decyzję wyjaśniając, że
dokumenty rozliczeniowe ZUS DRA się nie klonowały ponieważ B.B. nie złożyła ich w terminie.
Zarzuty skargi
B.B. w skardze ponownie stwierdziła, że nie miała obowiązku comiesięcznego składania wskazanych przez organ
dokumentów. Wskazywała też, że organ w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji nie odniósł się w żaden sposób do jej
wizyty w Oddziale ZUS w G. i udzielenia jej błędnych informacji. Gdyby 29.6.2020 r. poprawnie poinformowano ją
o stanie dokumentów a organ wcześniej, a nie po niemal 4 miesiącach od złożenia wniosku, doręczył jej decyzję
odmowną, miałaby możliwość uzupełnienia brakującej dokumentacji.
WSA – Co powinno zawierać uzasadnienie decyzji
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie uchylił obie decyzje podkreślając, że do postępowania prowadzonego
przez ZUS w przedmiocie zwolnienia z opłacania składek mają zastosowanie przepisy KPA, w tym regulacje
zobowiązujące organ do szybkiego i wnikliwego działania, wypełniania obowiązków informacyjnych wobec stron oraz
zapewnienia im udziału w postępowaniu. Sąd podkreślił, że rolą organu jest wyjaśnienie stronom czym kierował się
przy załatwieniu sprawy, w szczególności decyzje odmowne powinny być przekonująco i jasno uzasadnione.
Natomiast uchylone decyzje w dużej mierze pozbawione są uzasadnienia faktycznego i prawnego. Organ ograniczył
się do stwierdzenia, że wymagane deklaracje zostały złożone po terminie, opisując obowiązki skarżącej nie wskazuje
konkretnych przepisów, z których miałby wynikać wymóg składania przez nią dokumentów rozliczeniowych.
W zaskarżonej decyzji żaden sposób nie odniesiono się do twierdzeń B.B. co do błędnego poinformowania jej przez
pracownika ZUS o kompletności dokumentów wymaganych do zwolnienia.
Informacyjne obowiązki organu
Dodatkowo z akt sprawy nie wynika aby, wbrew wymogom art. 10 § 1 i 79a § 1 KPA, przed wydaniem decyzji
odmownej umożliwiono skarżącej wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych
żądań czy wskazano przesłanki od niej zależne, które nie zostały na dzień wysłania dokumentacji spełnione lub
wykazane. Jest to o tyle istotne, że gdyby podjęto takie działania przed 30.6.2020 r., wówczas B.B. mogłaby
w terminie złożyć wymaganą dokumentację. Ponadto, naruszając zasadę informowania wyrażoną w art. 9 KPA,
organ nie tylko przez ponad 2,5 miesiąca (od dnia złożenia wniosku do 30.6.2020 r.) nie zwrócił skarżącej uwagi na
konieczność złożenia brakującego dokumentu, okoliczności sprawy wskazują wręcz na wprowadzenie jej w tym
czasie w błąd w Oddziale ZUS w G. Sąd dostrzegł obciążenie organu ogromną ilością spraw do załatwienia oraz fakt,
że pandemia wpływa na możliwość sprawnego działania, jednak okoliczności te nie wpływają na obiektywnie
istniejący stan naruszenia art. 9 KPA.
Sąd wskazał, że rozpoznając sprawę ponownie, organ z powołaniem na konkretne przepisy powinien wyjaśnić, czy
i na jakiej podstawie, na B.B. spoczywał obowiązek przesyłania deklaracji rozliczeniowych. W przypadku zaś
ustalenia, że powinna była te dokumenty złożyć, Sąd zobowiązał organ, w związku z naruszeniem art. 9, art. 10 § 1

i art. 79a § 1 KPA, do pominięcia opóźnienia w złożeniu dokumentów przy ocenie zasadności wniosku o zwolnienie
z opłacania składek.
Art. 10 § 1 i 79a § 1 KPA mają zastosowanie w sprawie o zwolnienie ze składek
Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną organu wyjaśniając, że w odmowy zwolnienia
z opłacenia składek na ubezpieczenia z uzasadnienia decyzji powinny w sposób wyraźny i komunikatywny
wynikać przesłanki takiego rozstrzygnięcia, powinny być też wyjaśnione podstawy prawne takiego
rozstrzygnięcia. Kontrolowana decyzja nie spełnia tych wymogów a ZUS nie wykazał, że na skarżącej
spoczywa obowiązek składania dokumentów rozliczeniowych. NSA uznał, że wbrew zarzutom skargi kasacyjnej,
art. 31zq i art. 31zp KoronawirusU nie stanowią lex specialis w stosunku do art. 10 § 1 i 79a § 1 KPA i nie wyłączają
ich stosowania. Dlatego organ miał obowiązek poinformować B.B. o możliwości wypowiedzenia się co do zebranych
dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań, a także wskazać na brak dokumentów, który skutkował wydaniem
decyzji niezgodnej z jej żądaniem.
W uzasadnieniu wyroku stwierdzono prawidłowość wytycznych Sądu I instancji co do dalszego postępowania organu
i pominięcia opóźnienia strony w złożeniu dokumentów, o ile zostanie ustalone, że ciążył na niej taki obowiązek.
Wymienione w art. 2 Konstytucji RP zasady sprawiedliwości społecznej, pewności prawa i bezpieczeństwa
obrotu prawnego oraz zasada zaufania do organów administracyjnych uprawniają twierdzenie, że strona
postępowania administracyjnego nie może ponosić negatywnych konsekwencji związanych z wadliwym
działaniem lub zaniechaniem organu administracyjnego. Skoro z uwagi niezastosowanie przez organ art. 79a
KPA, 30.6.2020 r. B.B. upłynął materialnoprawny termin, należy przyjąć upadek tych skutków spowodowanych
zaniechaniem organu.
Wyrok NSA z 15.9.2021 r., I GSK 430/21,

Wyroki sądów podkreśliły konieczność jasnego uzasadnienia decyzji organu oraz informowania stron postępowania. Dostrzeżono braki w uzasadnieniach organu, co skutkowało uchyleniem decyzji. Zdaniem sądów, B.B. nie ponosi winy za zaniechania organu, który nie wywiązał się z obowiązków informacyjnych i działał opieszale.