Nadanie pochodnego statusu uchodźcy dziecku
Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że państwo członkowskie może nadać pochodny status uchodźcy dziecku, nawet jeśli ma obywatelstwo innego państwa, pod warunkiem braku prawa do lepszego traktowania w przyjmującym państwie. Sprawa dotyczyła możliwości automatycznego rozszerzenia statusu uchodźcy na małoletnie dziecko osoby, która uzyskała taki status, z uwzględnieniem zasad ochrony międzynarodowej.
Tematyka: Trybunał Sprawiedliwości UE, status uchodźcy, pochodny status uchodźcy, dziecko uchodźcy, ochrona międzynarodowa
Trybunał Sprawiedliwości orzekł, że państwo członkowskie może nadać pochodny status uchodźcy dziecku, nawet jeśli ma obywatelstwo innego państwa, pod warunkiem braku prawa do lepszego traktowania w przyjmującym państwie. Sprawa dotyczyła możliwości automatycznego rozszerzenia statusu uchodźcy na małoletnie dziecko osoby, która uzyskała taki status, z uwzględnieniem zasad ochrony międzynarodowej.
Trybunał Sprawiedliwości przyznał, że państwo członkowskie może, ale na podstawie przepisów krajowych, nadać pochodny statusu uchodźcy dziecku, nawet jeśli to dziecko ma obywatelstwo innego państwa, w którym nie grożą mu prześladowania. Przy czym jednym z warunków jest, aby to dziecko nie miało prawa do lepszego traktowania w przyjmującym państwie członkowskim z racji tego obywatelstwa w porównaniu z sytuacją, w której nadano by mu status uchodźcy. Stan faktyczny L.W. urodziła się w Niemczech w 2017 r. jako córka Tunezyjki i Syryjczyka. Posiada ona obywatelstwo tunezyjskie. W 2015 r. niemiecki urząd ds. migracji i uchodźców (dalej: urząd) nadał ojcu L.W. status uchodźcy, a odrzucił wniosek jej matki. Decyzją z 2017 r. urząd oddalił wniosek o udzielenie azylu złożony w imieniu L.W. po jej narodzinach jako bezzasadny. Niemiecki sąd uznał m.in., że L.W. nie spełniała przesłanek uzyskania statusu uchodźcy. L.W. mogłaby bowiem otrzymać skuteczną ochronę w Tunezji, czyli państwie trzecim, którego – za pośrednictwem swojej matki – posiada obywatelstwo. Sąd podkreślał, że nie ma dowodów świadczących o tym, że Tunezja nie byłaby w stanie przyznać L.W. niezbędnej ochrony przed prześladowaniem i wydaleniem do Syrii, będącej państwem pochodzenia jej ojca, któremu niemieckie organy przyznały status uchodźcy. L.W. złożyła skargę rewizyjną od tego wyroku. Stanowisko TSUE Uchodźca W pierwszej kolejności TSUE stwierdził, że dziecko znajdujące się w sytuacji takiej jak L.W. nie spełnia przesłanek uzyskania osobistego statusu uchodźcy na podstawie systemu wprowadzonego dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95/UE z 13.12.2011 r. w sprawie norm dotyczących kwalifikowania obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej, jednolitego statusu uchodźców lub osób kwalifikujących się do otrzymania ochrony uzupełniającej oraz zakresu udzielanej ochrony (Dz.Urz. UE L z 2011 r. Nr 337, s. 9). Zgodnie z art. 2 lit. d) dyrektywy 2011/95/UE „uchodźcą” jest w szczególności „obywatel państwa trzeciego, który na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do szczególnej grupy społecznej przebywa poza państwem swojego obywatelstwa i nie może lub nie chce z powodu tej obawy korzystać z ochrony tego państwa”. W ocenie TSUE wnioskodawcę posiadającego obywatelstwo kilku państw trzecich można uznać za osobę pozbawioną ochrony tylko wtedy, gdy nie może lub ze względu na obawę przed prześladowaniem – nie chce skorzystać z ochrony żadnego z tych państw. Pochodny status uchodźcy dla dziecka Na podstawie art. 3 dyrektywy 2011/95/UE państwa członkowskie mogą wprowadzać lub utrzymywać korzystniejsze normy pozwalające określić, kto może zostać zakwalifikowany jako uchodźca lub osoba potrzebująca ochrony uzupełniającej, oraz pozwalające określić zakres ochrony międzynarodowej, pod warunkiem że normy te będą zgodne z tą dyrektywą. Trybunał stwierdził, że korzystniejsze normy określone w art. 3 dyrektywy 2011/95/UE mogą obejmować w szczególności złagodzenie warunków, na podstawie których obywatel państwa trzeciego lub bezpaństwowiec może korzystać ze statusu uchodźcy lub statusu ochrony uzupełniającej (wyrok TSUE z 4.10.2018 r., C-652/16, Ahmedbekova, ). Przy czym te normy nie powinny być sprzeczne z ogólną systematyką lub celami tej dyrektywy. W szczególności zakazane są normy, które przyznają prawo do uzyskania statusu uchodźcy lub statusu ochrony uzupełniającej obywatelom państw trzecich znajdującym się w sytuacjach pozbawionych jakiegokolwiek związku z istotą ochrony międzynarodowej (wyrok Ahmedbekova, pkt 71). Jednakże TSUE przyznał, że automatyczne nadanie, na podstawie prawa krajowego, statusu uchodźcy członkom rodziny osoby, która uzyskała taki status w ramach systemu ustanowionego przez dyrektywę 2011/95/UE, nie jest a priori pozbawione jakiegokolwiek związku z istotą ochrony międzynarodowej (wyrok Ahmedbekova, pkt 72). W ocenie TSUE przewidziana przez rozpatrywany niemiecki przepis możliwość automatycznego rozszerzenia statusu uchodźcy, poprzez nadanie pochodnego statusu uchodźcy małoletniemu dziecku osoby, która uzyskała ten status, niezależnie od tego, czy to dziecko spełnia indywidualnie przesłanki uzyskania tego statusu, i to również w przypadku, gdy to dziecko urodziło się w przyjmującym państwie członkowskim, która to możliwość realizuje cel utrzymania jedności rodzinny beneficjentów ochrony międzynarodowej, jest związana z zasadami ochrony międzynarodowej. Jednakże TSUE stwierdził, że mogą zaistnieć sytuacje, w których takie automatyczne nadanie pochodnego statusu uchodźcy na małoletnie dziecko osoby, która uzyskała ten status, w celu zachowania jedności rodziny, byłoby, mimo istnienia tego związku, niezgodne z dyrektywą 2011/95/UE. Po pierwsze bowiem, mając na względzie cel podstaw wyłączenia przewidzianych w dyrektywie 2011/95/UE, polegający na zachowaniu wiarygodności przewidzianego w niej systemu z poszanowaniem Konwencji genewskiej, zastrzeżenie zawarte w art. 3 dyrektywy 2011/95/UE stoi na przeszkodzie możliwości wprowadzenia lub utrzymania w mocy przez państwo członkowskie przepisów nadających przewidziany w niej status uchodźcy osobie, która jest wyłączona z możliwości jego uzyskania na podstawie art. 12 ust. 2 dyrektywy 2011/95/UE (wyrok TSUE z 9.11.2010 r., B i D, C-57/09 i C‑ 101/09 (sprawy połączone), ). Po drugie, z art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95/UE wynika, że prawodawca Unii chciał wykluczyć możliwość rozszerzania świadczeń przysługujących osobie korzystającej z ochrony międzynarodowej na członka rodziny tego beneficjenta w sytuacji, gdy byłoby to niezgodne z osobistym statusem prawnym członka tej rodziny. Trybunał stwierdził, że możliwości rozszerzenia na dziecko beneficjenta ochrony międzynarodowej, które osobiście nie spełnia przesłanek uzyskania tej ochrony, świadczeń, o których mowa w art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95/UE, nie da się pogodzić w szczególności z jego osobistym statusem prawnym lub statusem uzyskanym przez tego beneficjenta w sytuacji, w której to dziecko ma obywatelstwo przyjmującego państwa członkowskiego lub inne obywatelstwo, które przy uwzględnieniu wszystkich elementów charakteryzujących jego osobisty status prawny uprawnia je do lepszego traktowania w tym państwie członkowskim niż to, które by mu przysługiwało w wyniku takiego rozszerzenia. W ocenie TSUE taka wykładnia zastrzeżenia zawartego w art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95/UE w pełni uwzględnia wymóg najlepszego zabezpieczenia interesów dziecka, w świetle którego przepis ten należy interpretować i stosować. Reasumując TSUE orzekł, że art. 3 i art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95/UE należy interpretować w ten sposób, iż nie stoją one na przeszkodzie możliwości nadania przez państwo członkowskie na podstawie korzystniejszych przepisów prawa krajowego, mających na celu utrzymanie jedności rodziny, pochodnego statusu uchodźcy małoletniemu dziecku obywatela państwa trzeciego, który uzyskał ten status na podstawie systemu ustanowionego przez tę dyrektywę, nawet jeśli to dziecko urodziło się na terytorium tego państwa i posiada, za pośrednictwem drugiego ze swoich rodziców, obywatelstwo innego państwa trzeciego, na którego terytorium nie groziłoby mu prześladowanie. Jednakże pod warunkiem, że do tego dziecka nie znajduje zastosowania podstawa wykluczenia, o której mowa w art. 12 ust. 2 dyrektywy 2011/95/UE, oraz że to dziecko nie ma, wskutek posiadanego obywatelstwa lub innych elementów charakteryzujących jego osobisty status prawny, prawa do lepszego traktowania w przyjmującym państwie członkowskim w porównaniu z sytuacją, w której nadano by mu status uchodźcy. W tym kontekście nie ma znaczenia ustalenie, czy od dziecka i jego rodziców można racjonalnie oczekiwać osiedlenia się na terytorium tego innego państwa trzeciego. Komentarz Rozpatrywana przez TSUE sprawa dotyczy zakresu kompetencji państwa członkowskiego – mającego na celu zapewnienie utrzymania jedności rodziny uchodźcy – w zakresie udzielenia takiej samej ochrony dziecku uchodźcy, w sytuacji gdy nie jest przeprowadzane indywidualne badanie sytuacji prawnej tego dziecka, oraz niezależnie, czy istnieje potrzeba zapewnienia owej ochrony (por. art. 159 ustawy z 12.12.2013 r. o cudzoziemcach (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 35; dalej: CudzU). A precyzyjnie TSUE analizował, wynikającą z art. 3 dyrektywy 2011/95/UE, możliwość wprowadzenia lub utrzymywania korzystniejszych przepisów krajowych, na podstawie których dziecko uchodźcy otrzymuje pochodny status uchodźcy. W uzasadnieniu niniejszego wyroku Trybunał dokonał wyważenia różnych podstawowych wartości, a mianowicie celu zagwarantowania prawa do azylu oraz zapewnienia poszanowania życia rodzinnego beneficjenta ochrony międzynarodowej, z koniecznością nienaruszania przy tym systemów ustanowionych w tym celu przez prawodawcę Unii. Trybunał dokonał szerokiej wykładni art. 3 i art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95/UE i dopuścił możliwość automatycznego nadania pochodnego statusu uchodźcy małoletniemu dziecku osoby, która uzyskała ten status, nawet jeśli samo dziecko nie spełnia przesłanek tego statusu. Przy czym w uzasadnieniu niniejszego wyroku TSUE określił również przypadki w których takie automatyczne nadanie dziecku pochodnego statusu uchodźcy byłoby niezgodne z przepisami dyrektywy 2011/95/UE. W konsekwencji Trybunał zawęził zakres uznania państw członkowskich, wynikający z art. 3 i art. 23 ust. 2 dyrektywy 2011/95/UE, zarówno co do udzielania ochrony międzynarodowej, czy tez przy odmowie jej udzielenia. Na marginesie należy wskazać, że w niniejszym wyroku TSUE potwierdził również, iż sama dyrektywa 2011/95/UE nie przewiduje możliwości pochodnego rozszerzenia statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej na członków rodziny osoby, której nadano ten status, a którzy to członkowie rodziny sami nie spełniają przesłanek uzyskania tego statusu. Wyrok TSUE z 9.11.2021 r., C-91/20,
TSUE potwierdził możliwość nadania pochodnego statusu uchodźcy dziecku obywatela państwa trzeciego, nawet jeśli ma obywatelstwo innego państwa, pod warunkiem braku prawa do lepszego traktowania. Trybunał zawęził zakres uznania państw członkowskich, zarówno co do udzielenia ochrony międzynarodowej, jak i odmowy jej udzielenia.