Właściciel posesji musi usunąć komunistyczny obelisk

Na sądową wokandę trafił spór dotyczący konieczności usunięcia komunistycznego obelisku, który powstał w latach 50. poprzedniego wieku. W wyniku postępowania administracyjnego wojewoda nakazał właścicielce posesji usunąć obelisk zgodnie z ustawą o zakazie propagowania komunizmu. Sprawa trafiła do sądu, który potwierdził zgodność decyzji z prawem, uwzględniając fakt, że obelisk był wystawiony na widok publiczny i nie spełniał wyjątków określonych w przepisach.

Tematyka: komunistyczny obelisk, ZakPropagKomU, demontaż pomników, właściciel posesji, spór sądowy

Zgodnie z art. 5a ust. 1 ZakPropagKomU pomniki nie mogą upamiętniać osób, organizacji, wydarzeń lub dat
symbolizujących komunizm lub inny ustrój totalitarny, ani w inny sposób takiego ustroju propagować.
W myśl art. 5a ust. 2 ZakPropagKomU pod wspomniany przepis podlegają także obeliski.
Obelisk z sierpem i młotem propaguje komunizm
Na sądową wokandę trafił spór dotyczący konieczności usunięcia komunistycznego obelisku. Chodziło o pomnik,
który powstał w latach 50. poprzedniego wieku. Ponieważ był to obelisk z sierpem i młotem, opatrzony informacjami
o Armii Czerwonej zapisanymi w języku polskim i rosyjskim, umiejscowiony przy drodze w miejscu dobrze
widocznym, wszczęto z automatu postępowanie w sprawie stwierdzenia, czy powinien on zostać usunięty z uwagi na
przepis art. 5a ust. 1 ustawy z 1.4.2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez
nazwy jednostek organizacyjnych, jednostek pomocniczych gminy, budowli, obiektów i urządzeń użyteczności
publicznej oraz pomniki (Dz.U. z 2018 r. poz. 1103; dalej: ZakPropagKomU). Przepis ten mówi, że „Pomniki nie mogą
upamiętniać osób, organizacji, wydarzeń lub dat symbolizujących komunizm lub inny ustrój totalitarny, ani w inny
sposób takiego ustroju propagować”. „Przez pomniki rozumie się również kopce, obeliski, kolumny, rzeźby, posągi,
popiersia, kamienie pamiątkowe, płyty i tablice pamiątkowe, napisy i znaki” (art. 5a ust. 2 ZakPropagKomU). Z kolei
w myśl art. 3. ZakPropagKomU „przepisu ust. 1 nie stosuje się do pomników:
1. niewystawionych na widok publiczny,
2. znajdujących się na terenie cmentarzy albo innych miejsc spoczynku,
3. wystawionych na widok publiczny w ramach działalności artystycznej, edukacyjnej, kolekcjonerskiej, naukowej
lub o podobnym charakterze, w celu innym niż propagowanie ustroju totalitarnego,
4. wpisanych – samodzielnie albo jako część większej całości – do rejestru zabytków”.
Demontaż pomników propagujących komunizm ciąży na właścicielu
O wszczęciu postępowania administracyjnego zawiadomiono właścicielkę posesji, na której znajduje się obelisk,
informując ją także o tym, że wojewoda wystąpił do Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni
przeciwko Narodowi Polskiemu z prośbą o wydanie opinii co do spełniania przez przedmiotowy pomnik warunków,
o których mowa w ww. przepisie. W wyniku uzyskanego stanowiska IPN oraz po dokonaniu oględzin wojewoda
nakazał właścicielce usunąć obelisk, powołując się przy tym na art. 3 ust. 1 ustawy o zmianie ustawy
ZakPropagKomU. W myśl tego przepisu, obelisk powinien zostać usunięty z przestrzeni publicznej dobrowolnie przez
właściciela nieruchomości do 31.3.2018 r. Ponieważ jednak tak się nie stało, właścicielka powinna zlikwidować
pomnik teraz, ponieważ pomnik wciąż jest wystawiony na widok publiczny, nie znajduje się na terenie cmentarza albo
innego miejsca spoczynku, nie znajdują się pod nim szczątki żołnierzy, ani tez nie figuruje on jako mogiła wojenna
w ewidencji województwa lub w rosyjskim katalogu grobów wojennych żołnierzy Armii Czerwonej znajdujących się na
terenie Polski. Ponadto obelisk nie pełnił funkcji artystycznej, edukacyjnej, kolekcjonerskiej, ani naukowej, a w opinii
organów mógłby służyć jedynie propagowaniu ustroju totalitarnego. Nie był też uwzględniony w rejestrze zabytków.
Właścicielka posesji zaskarżyła decyzję wojewody. Upierała się przy tym, że pod pomnikiem znajduje się zbiorowa
mogiła. Ponadto argumentowała, że nie stać jej na sfinansowanie prac związanych z demontażem, a obelisk znajduje
się na ogrodzonej posesji, więc dostęp osób postronnych do niego jest w zasadzie niemożliwy.
Sprawa trafiła do sądu. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 8.9.2021 r., VII SA/Wa 857/21,
oddalił skargę. Sąd potwierdził, że zgodnie z art. 5a ust. 1 ZakPropagKomU pomniki nie mogą upamiętniać
osób, organizacji, wydarzeń lub dat symbolizujących komunizm lub inny ustrój totalitarny, ani w inny sposób takiego
ustroju propagować. W myśl art. 5a ust. 2 ZakPropagKomU pod wspomniany przepis podlegają także obeliski. Organ
uznał, że procedura związana z zakwalifikowaniem przedmiotowego obiektu do usunięcia została przeprowadzona
zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa. Zaznaczył przy tym, że choć zgodnie z ZakPropagKomU wydanie
decyzji o usunięciu pomnika, musi zostać poprzedzone opinią IPN, nie oznacza to jednak, że jest ona dla wiążąca dla
wojewody i jest jedyną podstawą usunięcia pomnika. Stanowi ona jednak dowód w postępowaniu administracyjnym.
Sąd dostrzegł, że choć przedmiotowy pomnik znajduje się na działce prywatnej, należącej do skarżącej, organy
niższych instancji słusznie wskazały, że pomnik ten jest wystawiony na widok publiczny, gdyż znajduje się przy
drodze publicznej i jest widoczny dla osób postronnych. Na potwierdzenie, że stanowisko kobiety o braku
„widoczności” pomnika jest niewłaściwe WSA w Warszawie przedłożył wydruki zdjęć z Google Street View
dostępnych w Internecie.

Sąd odniósł się także do podnoszonego w sporze faktu, iż to nie właścicielka posesji wzniosła przedmiotowy obelisk.
Art. 5b ust. 1 ZakPropagKomU jasno wskazuje bowiem, że nakaz usunięcia pomnika kieruje się do właściciela lub
użytkownika wieczystego nieruchomości.
Wyrok WSA w Warszawie z 8.9.2021 r., VII SA/Wa 857/21,

Właściciel posesji został zobowiązany do usunięcia komunistycznego obelisku zgodnie z przepisami ustawy o zakazie propagowania komunizmu. Sąd administracyjny potwierdził zgodność decyzji wojewody, uzasadniając, że obiekt nie spełniał wyjątków określonych w prawie. Pomimo argumentów właścicielki, sąd uznał konieczność usunięcia obelisku.