Prawo do odszkodowania nie przysługuje spadkobiercy posiadacza nieruchomości

Tematyka: odszkodowanie, ograniczenie prawa własności, spadkobierca, wywłaszczenie, Naczelny Sąd Administracyjny

Obowiązek zapłaty odszkodowania za ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości wiąże się ściśle
z uszczerbkiem majątkowym, który ponosi podmiot mający prawo do nieruchomości w momencie
dokonywania ograniczenia. Dlatego późniejsze nabycie prawa własności do nieruchomości np. w drodze
zasiedzenia oznacza nabycie prawa już ograniczonego orzeczonym wywłaszczeniem – wynika z wyroku
Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Wniosek o odszkodowanie
Starosta umorzył postępowanie w sprawie wniosku P.Z. – następcy prawnego F.Z., o ustalenie w trybie art. 128 ust.
4 w zw. z art. 129 ust. 5 pkt 3 ustawy z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1899
ze zm.; dalej: GospNierU) odszkodowania za ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości. Jak wyjaśniono, na
podstawie decyzji z 1966 r. zezwolono Zakładowi Energetycznemu na wybudowanie napowietrznej linii
elektroenergetycznej z prawem do swobodnego dostępu do urządzeń w celu wykonania czynności związanych
z eksploatacją i konserwacją linii energetycznej. Choć w decyzji jako właściciela nieruchomości wskazano F.Z., to
z akt sprawy wynika, że dopiero później nabył on własność nieruchomości na podstawie postanowienia sądu
o zasiedzeniu z dniem 1.1.1969 r. Starosta uznał, że skoro P.Z. jest następcą prawnym posiadacza a nie właściciela
nieruchomości, postępowanie w sprawie ustalenia odszkodowania jest bezprzedmiotowe.
Wojewoda utrzymał w mocy zaskarżoną decyzję wyjaśniając, że poprzednik prawny wnioskodawcy nie był
właścicielem nieruchomości w dniu wydania decyzji o ograniczeniu sposobu korzystania z niej. Nie można więc
uznać, że F.Z. nabył, a następnie przekazał synowi, roszczenie o ustalenie odszkodowania z tego tytułu. Z art. 128
GospNierU wynika ogólna zasada, że wywłaszczenie następuje za odszkodowaniem na rzecz osoby wywłaszczonej,
przy czym odszkodowanie przysługuje również osobie, której prawo własności zostało ograniczone. Wojewoda
podkreślił, że fakt posiadania samoistnego i wyłącznego użytkowania nieruchomości w dacie wydania decyzji
zezwalającej na budowę linii elektroenergetycznej, pozostaje bez znaczenia dla oceny skuteczności nabycia
roszczenia o odszkodowanie z tego tytułu. Przepisy obowiązujące zarówno w dacie wydania decyzji, jak i aktualnie,
nie przewidują bowiem odszkodowania dla posiadacza nieruchomości.
Tytuł prawny dający prawo do odszkodowania
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu uchylił decyzje organów I i II instancji. Jak wskazano F.Z. w dniu
wydania decyzji ograniczającej sposób korzystania z nieruchomości był jej samoistnym posiadaczem na mocy
testamentu po swojej matce. W ocenie Sądu organy obu instancji naruszyły art. 129 ust. 5 pkt. 3 GospNierU w zw.
z art. 36 ust. 1 ustawy z 12.3.1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (t.j. Dz.U z 1961 r. Nr 18 poz.
94; dalej: WywłNierU) w zw. z art. 128 ust. 4 GospNierU oraz art. 21 ust. 2 Konstytucji RP. Wystąpienie zdarzenia
wywołującego szkodę w okresie biegu zasiedzenia nie pozostaje bowiem bez wpływu na to, jaki podmiot jest
uprawniony do dochodzenia odszkodowania. Założenie urządzeń przesyłowych powoduje trwałe ograniczenie
w sposobie korzystania z nieruchomości i pociąga za sobą uszczerbek majątkowy po stronie każdoczesnego, w tym
aktualnego właściciela nieruchomości, w konsekwencji również on może złożyć wniosek o odszkodowanie.
NSA – odszkodowanie tylko dla właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości
Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżony wyrok i oddalił skargę podkreślając, że zarówno
w przypadku klasycznego wywłaszczenia, jak i w przypadku, gdy wywłaszczenie polega na ograniczeniu
prawa własności, ustawodawca w kolejnych ustawach jako podmiot uprawniony do otrzymania
odszkodowania wskazuje właściciela bądź użytkownika wieczystego. Nie ma przy tym znaczenia, czy
odszkodowanie ustalane jest w trakcie postępowania wywłaszczeniowego czy w późniejszym terminie
w odrębnym postępowaniu (zob. uchwała NSA z 22.2.2021 r., I OPS 1/20,
). Jeżeli roszczenie
odszkodowawcze właściciela z art. 36 ust. 1 WywłNierU nie zostało zaspokojone, wówczas jego spadkobierca może
dochodzić takiego odszkodowania na podstawie art. 129 ust. 5 pkt 3 GospNierU, jako osoba wstępująca w ogół praw
i obowiązków osoby wywłaszczonej. Nie dotyczy to jednak przypadków, gdy spadkodawca nie był właścicielem
nieruchomości obciążonej ograniczeniem prawa własności, jak też nie wywodził swojego prawa do odszkodowania
z prawa własności poprzednika prawnego, jak to ma miejsce w tej sprawie.
NSA wskazał, że choć postępowanie wywłaszczeniowe mogło być na podstawie przepisów WywłNierU
prowadzone z udziałem posiadacza, to odszkodowanie może być przyznane wyłącznie właścicielowi lub
osobie, która udowodniła swoje prawo własności. W uzasadnieniu wyroku podkreślono, że zobowiązanie do

zapłaty odszkodowania związane jest z uszczerbkiem majątkowym w postaci ograniczenia prawa rzeczowego do
nieruchomości. Uszczerbek ten ponosi podmiot, który w momencie dokonywania ograniczenia prawa rzeczowego,
legitymuje się tytułem prawnym do nieruchomości. W konsekwencji, uprawnienie do odszkodowania nie może być
ustalane dla spadkobiercy innej osoby, niż właściciela ograniczonego w swoim prawie własności przez decyzję
wywłaszczeniową.
Wyrok NSA z 5.11.2021 r., I OSK 788/19,

NSA wskazał, że choć postępowanie wywłaszczeniowe mogło być na podstawie przepisów WywłNierU prowadzone z udziałem posiadacza, to odszkodowanie może być przyznane wyłącznie właścicielowi lub osobie, która udowodniła swoje prawo własności. W uzasadnieniu wyroku podkreślono, że zobowiązanie do zapłaty odszkodowania związane jest z uszczerbkiem majątkowym w postaci ograniczenia prawa rzeczowego do nieruchomości.