Pojęcie „zwykłego pobytu” w przypadku rozwodu

Małżonek, który dzieli swoje życie między dwa państwa członkowskie UE, musi mieć „zwykły pobyt” w jednym z nich, aby sąd miał jurysdykcję w sprawie rozwodu. Brak jednoznacznej definicji pojęcia „zwykłego pobytu” w rozporządzeniu UE powoduje konieczność autonomicznej interpretacji tego terminu. Trybunał Sprawiedliwości uznał, że małżonek może mieć tylko jedno miejsce zwykłego pobytu, co ma zapewnić pewność prawa i równowagę między mobilnością a prawem.

Tematyka: zwykły pobyt, jurysdykcja, rozwód, pojęcie zwykłego pobytu, TS, Unia Europejska, małżonek, rozporządzenie UE

Małżonek, który dzieli swoje życie między dwa państwa członkowskie Unii Europejskiej, może mieć „zwykły
pobyt” wyłącznie w jednym z tych państwach, co oznacza, że sądy wyłącznie jednego z tych państw mogą
posiadać jurysdykcję do orzekania w przedmiocie pozwu o rozwód. Sąd krajowy rozpatrujący taki pozew,
powinien oceniając swoją właściwość, uwzględnić zamiar tego małżonka ustanowienia zwykłego ośrodka
swoich interesów życiowych w określonym miejscu oraz obecność przejawiającą się wystarczającym
stopniem stabilności na terytorium danego państwa członkowskiego.
Stan faktyczny
IB (francuski obywatel) i FA (irlandzka obywatelka) zawarli związek małżeński w 1994 r. w Irlandii. Mają oni troje
obecnie pełnoletnich dzieci. W 2018 r. IB wniósł pozew o rozwód do sądu w Paryżu. Zgodnie z żądaniami FA, ten
sąd stwierdził, że nie jest właściwy miejscowo do orzekania w przedmiocie rozwodu małżonków. Uznał, że samo
ustanowienie miejsca pracy IB we Francji nie może być wystarczające do wykazania jego zamiaru ustanowienia tam
swojego zwykłego pobytu, niezależnie od skutków podatkowych, administracyjnych i wynikających z tego zwyczajów
życiowych. IB wniósł apelację podnosząc, że wykonuje swoją działalność zawodową we Francji od 2010 r., a od
ponad 6 miesięcy w sposób stały i trwały oraz prowadzi tam życie codzienne.
Stanowisko TS
Kryteria jurysdykcji
W art. 3 rozporządzenia Rady (WE) Nr 2201/2003 z 27.11.2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania
i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej,
uchylającego rozporządzenie (WE) Nr 1347/2000 (Dz.Urz. UE L z 2003 r. Nr 338, s. 1) ustanowiono ogólne kryteria
jurysdykcji w sprawach dotyczących rozwodu, separacji i unieważnienia małżeństwa. Trybunał wskazał, że o ile art.
3 ust. 1 lit. a) tiret od pierwszego do czwartego rozporządzenia 2201/2003/WE zawiera wyraźne odesłanie do
kryterium miejsca zwykłego pobytu małżonków, o tyle art. 3 ust. 1 lit. a) tiret piąte i art. 3 ust. 1 lit. a) tiret szóste
dopuszczają stosowanie reguły jurysdykcyjnej forum actoris (wyrok Mikołajczyk, pkt 41). Te ostatnie przepisy
przyznają bowiem, pod pewnymi warunkami, sądom państwa członkowskiego, na którego terytorium ma zwykły
pobyt powód lub wnioskodawca, jurysdykcję w zakresie orzekania o rozwiązaniu związku małżeńskiego. W art. 3 ust.
1 lit. a) tiret szóste rozporządzenia 2201/2003/WE ustanowiono taką jurysdykcję, jeżeli powód lub wnioskodawca
przebywał tam przynajmniej od sześciu miesięcy przed wniesieniem pozwu lub wniosku i jest obywatelem tego
państwa członkowskiego lub, w przypadku Irlandii i Zjednoczonego Królestwa, tam rezyduje (wyrok Mikołajczyk,
pkt 42).
Pojęcie „zwykły pobyt”
Trybunał wskazał, że rozporządzenie 2201/2003/WE nie zawiera definicji pojęcia „zwykły pobyt”,
w szczególności zwykłego pobytu małżonka, w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. a) rozporządzenia 2201/2003/WE. Wobec
braku takiej definicji w rozporządzeniu 2201/2003/WE lub wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich,
z orzecznictwa TS wynika, że w celu ustalenia znaczenia i zakresu tego pojęcia należy dążyć do jego
autonomicznej i jednolitej wykładni z uwzględnieniem kontekstu, w jaki wpisują się posługujące się nim
przepisy, oraz celów tego rozporządzenia (wyrok TS z 28.6.2018 r., C-512/17,
).
Po pierwsze, TS podkreślił, że ani art. 3 ust. 1 lit. a) rozporządzenia 2201/2003/WE, ani żaden inny przepis tego
rozporządzenia nie odnosi się do tego pojęcia w liczbie mnogiej.
Po drugie, z orzecznictwa TS wynika – w ramach wykładni przepisów rozporządzenia 2201/2003/WE – że z jednej
strony z użycia przymiotnika „zwykły” można wnioskować, iż pobyt musi charakteryzować pewna trwałość lub
regularność, a z drugiej strony przeniesienie przez daną osobę miejsca zwykłego pobytu do danego państwa
członkowskiego odzwierciedla chęć ustanowienia tam przez tę osobę – z zamiarem nadania mu trwałego charakteru
– stałego bądź zwykłego ośrodka swych interesów życiowych (wyrok TS z 22.12.2010 r., C-497/10, niepubl.).
Po trzecie, celem, któremu służą przepisy o jurysdykcji określone w art. 3 ust. 1 lit. a) rozporządzenia 2201/2003/WE,
jest zapewnienie równowagi między mobilnością osób w obrębie Unii Europejskiej a pewnością prawa.
Trybunał uznał, że przyznanie danemu małżonkowi możliwości jednoczesnego posiadania zwykłego pobytu w więcej
niż jednym państwie członkowskim, zdaniem TS, może naruszyć pewności prawa poprzez zwiększenie trudności
w określaniu z wyprzedzeniem sądów mogących orzekać w przedmiocie rozwiązania związku małżeńskiego oraz
utrudnienie sądowi, do którego wniesiono sprawę, zweryfikowania własnej jurysdykcji.

Po czwarte, TS stwierdził, że wykładnia przepisów jurysdykcyjnych, o których mowa w art. 3 ust. 1 lit. a)
rozporządzenia 2201/2003/WE, powoduje konsekwencje, które nie ograniczają się do samego rozwiązania
związku małżeńskiego, ale oznaczają również jurysdykcję pomocniczą sądu, do którego wniesiono sprawę, do
orzekania w przedmiocie niektórych roszczeń alimentacyjnych lub kwestii majątkowych. I tak uznanie, że dany
małżonek może posiadać wielość jednoczesnych miejsc zwykłego pobytu, mogłoby również osłabić wymóg
przewidywalności przepisów jurysdykcyjnych, który jest wspólny dla wymienionych rozporządzeń (wyrok TS
z 4.6.2020 r., C-41/19,
).
W ocenie TS z całości powyższych rozważań wynika, że o ile nie wyklucza się, iż dany małżonek może
jednocześnie posiadać kilka miejsc pobytu, ten małżonek może mieć w danym momencie tylko jedno miejsce
zwykłego pobytu w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. a) rozporządzenia 2201/2003/WE. Ponieważ pojęcie „zwykłego
pobytu” odzwierciedla w istocie kwestię faktyczną (wyrok TS z 8.6.2017 r., C-111/17, niepubl.), TS uznał, że do
sądu odsyłającego należy zweryfikowanie na podstawie całokształtu okoliczności faktycznych danej sprawy, czy
terytorium państwa członkowskiego sądu krajowego, do którego wystąpił IB, odpowiada miejscu zwykłego pobytu lub
znajduje się w miejscu zwykłego pobytu wnioskodawcy w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. a) tiret szóste rozporządzenia
2201/2003/WE (wyrok TS z 28.6.2018 r., C-512/17,
).
W niniejszym przypadku bezsporne jest, że IB, będący obywatelem państwa członkowskiego francuskiego sądu, do
którego wniósł on sprawę, spełnił warunek pobytu na terytorium Francji przez co najmniej sześć miesięcy
bezpośrednio przed wniesieniem powództwa o rozwiązanie związku małżeńskiego, zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. a) tiret
szóste rozporządzenia 2201/2003/WE. Zostało również wykazane, że IB w ciągu tygodnia, w sposób stały i trwały, od
2017 r., wykonywał działalność zawodową na czas nieokreślony we Francji, na której terytorium zajmował
mieszkanie w celu wykonywania tej działalności. W ocenie TS te okoliczności zdają się ukazywać, że pobyt IB na
terytorium tego państwa członkowskiego ma charakter stały, i pozwalają ponadto na wskazanie przynajmniej
jego integracji w środowisku społecznym i kulturowym tego państwa członkowskiego. O ile okoliczności te
sugerują a priori, że warunki określone w art. 3 ust. 1 lit. a) tiret szóste rozporządzenia 2201/2003/WE mogą być
spełnione, TS wskazał, że do sądu odsyłającego należy jednak zweryfikowanie, czy wszystkie okoliczności faktyczne
właściwe dla danej sprawy rzeczywiście pozwalają uznać, że IB przeniósł miejsce swojego zwykłego pobytu na
terytorium państwa, z którego pochodzi ten sąd.
Reasumując TS orzekł, że art. 3 ust. 1 lit. a) rozporządzenia 2201/2003/WE należy interpretować w ten sposób,
iż małżonek, który dzieli swoje życie między dwa państwa członkowskie, może mieć miejsce zwykłego
pobytu tylko w jednym z tych państw, co oznacza, że jedynie sądy państwa, na którego terytorium znajduje
się to miejsce zwykłego pobytu, posiadają jurysdykcję do orzekania w przedmiocie wniosku o rozwiązanie
związku małżeńskiego.

Komentarz
W niniejszym wyroku Trybunał Sprawiedliwości dokonał analizy pojęcia „zwykły pobyt” w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit.
a) rozporządzenia 2201/2003/WE co do małżonka, który wnosi pozew o rozwód. A precyzyjnie zagadnienie
rozważane przez TS dotyczyło kwestii, czy ten przepis należy interpretować w ten sposób, że taki małżonek może
mieć w danym momencie tylko jedno miejsce zwykłego pobytu. Z wyroku TS w sprawie Hadadi (C‑ 168/08) wynika
zasada, że ta sama podstawa jurysdykcji może być spełniona w przypadku dwóch państw członkowskich. Jednakże
w niniejszym TS podzielił stanowisko rzecznika generalnego (pkt 92 opinii), że ze względu na stan faktyczny
i prawny, ta zasada nie ma zastosowania w prezentowanym wyroku („jest niezwiązana” z wykładnią art. 3 ust. 1 lit. a)
rozporządzenia 2201/2003/WE).
Przed wszystkim TS wskazał, że pojęcie „zwykły pobyt” w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. a) rozporządzenia
2201/2003/WE jest autonomicznym pojęciem prawa UE. Przedstawiając w uzasadnieniu niniejszego rozporządzenia
szereg argumentów i odwołując się m.in. do wykładni językowej, celowościowej oraz unijnych zasad, w tym zasady
pewności prawa, TS uznał, że pojęcie to należy utożsamiać ze zwykłym miejscem pobytu wyłącznie w jednym
państwie członkowskim. Z niniejszego wyroku wynika, że małżonek, który powołuje się na podstawę jurysdykcji
przewidzianą w art. 3 ust. 1 lit. a) tiret piąte lub szóste rozporządzenia 2201/2003/WE, powinien przenieść miejsce
swojego zwykłego pobytu na terytorium państwa członkowskiego innego niż państwo poprzedniego wspólnego
miejsca zwykłego pobytu i w ten sposób, po pierwsze, wyrazić zamiar ustanowienia w tym innym państwie zwykłego
ośrodka swoich interesów życiowych oraz, po drugie, dowieść, że jego obecność na terytorium tego państwa
wykazuje wystarczający stopień stabilności. TS wsparł swoje stanowisko odwołując się obszernie do
dotychczasowego orzecznictwa dotyczącego miejsca zwykłego pobytu dziecka w rozumieniu rozporządzenia
2201/2003/WE.

Wyrok TS z 25.11.2021 r., C-289/20,

TS wskazał, że pojęcie „zwykłego pobytu” ma istotne znaczenie dla ustalenia jurysdykcji sądu w sprawach rozwodowych. Interpretacja tego pojęcia ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia stabilności prawa oraz przewidywalności decyzji sądowych. Wyrok TS stanowi ważne wyjaśnienie dotyczące jednoznaczności i autonomiczności pojęcia „zwykłego pobytu” w kontekście rozwodów międzynarodowych.