Przesłanki przyznania świadczenia pielęgnacyjnego

Możliwe jest przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego w sytuacji, gdy osoba zobowiązana do opieki nad niepełnosprawnym nie jest w stanie tego obowiązku wypełnić, a zastąpić ją może osoba zobowiązana do alimentacji. W publikacji omówione są decyzje organów dotyczące przyznania świadczenia pielęgnacyjnego oraz interpretacje przepisów prawnych dotyczących tego zagadnienia.

Tematyka: świadczenie pielęgnacyjne, opieka nad osobą niepełnosprawną, alimentacja, decyzje organów, przesłanki przyznania, wyrok WSA, interpretacja prawa

Możliwe jest przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego w sytuacji, gdy osoba zobowiązana do opieki nad niepełnosprawnym nie jest w stanie tego obowiązku wypełnić, a zastąpić ją może osoba zobowiązana do alimentacji. W publikacji omówione są decyzje organów dotyczące przyznania świadczenia pielęgnacyjnego oraz interpretacje przepisów prawnych dotyczących tego zagadnienia.

Możliwe jest przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego w sytuacji, gdy osoba zobowiązana w pierwszej
kolejności do sprawowania opieki nad niepełnosprawnym sama nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym
stopniu niepełnosprawności, ale obiektywnie nie jest zdolna tego obowiązku wypełnić (jest w wieku lub
stanie zdrowia uniemożliwiającym sprawowanie ww. opieki, a jej sytuacja materialna nie pozwala na
zastąpienie świadczeń osobistych pomocą finansową), a zrealizować tę pomoc jest w stanie – niejako w jej
zastępstwie – osoba zobowiązana w dalszej kolejności do alimentacji.
Stanowisko SKO
Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Ł. (dalej: SKO) utrzymało w mocy decyzję Prezydenta Miasta Ł. (dalej:
Organ I instancji) odmawiającą przyznania świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej
pracy zarobkowej w związku z opieką nad M.P. W uzasadnieniu wskazano, że 28.12.2020 r. wpłynął wniosek A.D.
(dalej: Skarżąca) o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w związku z koniecznością sprawowania opieki
nad babcią – M.P., legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, ze wskazaniem
konieczności współudziału na co dzień opiekuna w procesie leczenia, rehabilitacji oraz konieczności stałej
i długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej
egzystencji.
SKO stwierdziło, że Skarżąca jest wnuczką M.P., a więc zgodnie z art. 617 ustawy z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny
i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359 ze zm.; dalej: KRO), krewnym II stopnia w linii prostej, na którym ciąży
obowiązek alimentacji w kolejności wskazanej w art. 128 KRO i podkreśliło, że Skarżąca nie jest jedyną krewną. Jak
wynika z materiału dowodowego, są inne osoby – dzieci M.P., które w pierwszym rzędzie winny wywiązać się z ww.
obowiązku i którym w pierwszej kolejności przysługuje prawo do ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne.
W ocenie SKO, okoliczność podejmowania przez nie zatrudnienia (i brak możliwości sprawowania opieki nad matką)
nie wpływa w żaden sposób na możliwość przyznania Skarżącej wnioskowanego świadczenia w oparciu o art. 17 ust.
1a pkt 2 ustawy z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 111 ze zm.; dalej: ŚwRodzU).
SKO wskazało, że M.P. posiada trójkę dzieci (w tym jedno niepełnosprawne), są więc osoby zobowiązane do
alimentacji w I stopniu, które nie legitymują się orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności. Skarżąca jest wnuczką
M.P. i nie należy do kręgu osób, którym świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, bowiem w jej przypadku nie zostały
spełnione przesłanki wymienione w art. 17 ust. 1a ŚwRodzU. Dopiero brak osób spokrewnionych z M.P. w I stopniu (i
zobowiązanych do alimentacji), bądź legitymowanie się przez nie orzeczeniem o niepełnosprawności w stopniu
znacznym, stwarzałoby możliwość przyznania Skarżącej ww. świadczenia. Zdaniem SKO, inne okoliczności, takie jak
fakt pozostawania w stosunku zatrudnienia, czy brak realnej możliwości zajmowania się osobą wymagającą opieki,
w żaden sposób – wolą ustawodawcy – nie wpływają na uprawnienie krewnych M.P., do uzyskania prawa do
świadczenia. Odnosząc się do odwołania SKO wyjaśniło, że dobrowolna rezygnacja osób spokrewnionych w linii
prostej z osobą wymagającą opieki w stopniu I z ubiegania się o prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, nie
stanowi o prawie osób spokrewnionych z osobą wymagającą opieki w stopniu II do niniejszego świadczenia.
Istota rozpatrywanej sprawy
Kwestią sporną w sprawie jest przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego wnuczce z uwagi na jej rezygnację
z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w związku z koniecznością sprawowania opieki nad niepełnosprawną
babcią, w sytuacji, gdy istnieją osoby spokrewnione w I stopniu z osobą wymagającą opieki i tym samym
zobowiązane w pierwszej kolejności do świadczenia alimentacyjnego względem tej osoby.
Stanowisko WSA w Łodzi
W pierwszej kolejności WSA w Łodzi wskazał, że – zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 4 ŚwRodzU – świadczenie
pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje innym osobom, na których
zgodnie z KRO ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli nie
podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą
legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności
łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie
ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna
dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Natomiast art. 17 ust. 1a ŚwRodzU stanowi, że osobom,
o których mowa w ust. 1 pkt 4, innym niż spokrewnione w I stopniu z osobą wymagającą opieki, przysługuje ww.
świadczenie, w przypadku gdy spełnione są łącznie następujące warunki: rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją,
zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu
niepełnosprawności; nie ma innych osób spokrewnionych w I stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem


o znacznym stopniu niepełnosprawności; nie ma osób, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, lub legitymują się
orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Stosownie do art. 128 KRO, obowiązek dostarczania środków
utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii
prostej oraz rodzeństwo. Zgodnie z art. 132 KRO obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności
powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie
uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków
utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.
Następnie WSA w Łodzi wskazał, że w przedmiotowej sprawie organy ustaliły, że Skarżąca jako wnuczka osoby
wymagającej opieki jest uprawnioną w drugiej kolejności do ubiegania się o przedmiotowe świadczenie. Natomiast
uprawnionymi w pierwszej kolejności są dzieci osoby wymagającej opieki, tj. dwie córki i syn.
WSA w Łodzi uznał, że organy nie przeprowadziły dostatecznego postępowania dowodowego pozwalającego na
stwierdzenie braku przesłanek z art. 17 ust. 1 pkt 4 i ust. 1a ŚwRodzU i wykluczenie Skarżącej z kręgu osób
uprawnionych do ubiegania się o przyznanie świadczenia. Organy nie ustaliły, czy córki i syn M.P. spełniają kryteria
wskazane w art. 17 ust. 1 i 1a ŚwRodzU, które tym samym wykluczyłyby Skarżącą z kręgu osób, którym przysługuje
przedmiotowe świadczenie. Skarżąca wskazała, iż jej matka (córka M.P.) jest osobą niepełnosprawną, a zatem
niezdolną do sprawowania opieki, druga córka M.P. cierpi na powikłania po przebytej chorobie nowotworowej,
a miejsce przebywania syna M.P. nie jest stałe i kontakt z nim jest utrudniony.
W orzecznictwie podkreśla się, że możliwe jest przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego także w sytuacji, gdy
osoba zobowiązana w pierwszej kolejności do sprawowania opieki nad niepełnosprawnym sama nie
legitymuje się wprawdzie orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, ale obiektywnie nie jest
zdolna tego obowiązku wypełnić, a zrealizować tę pomoc jest w stanie – niejako w jej zastępstwie – osoba
zobowiązana w dalszej kolejności do alimentacji na rzecz osoby wymagającej opieki. W praktyce chodzi
o sytuację, gdy osoba zobowiązana w pierwszej kolejności jest w wieku lub stanie zdrowia uniemożliwiającym
sprawowanie opieki nad inną osobą, a jej sytuacja materialna nie pozwala na zastąpienie świadczeń osobistych
pomocą finansową pozwalającą na pokrycie kosztów opieki przez inną osobę. Należy mieć na uwadze, że obowiązek
sprawowania opieki, stanowiący element obowiązku alimentacyjnego, ze względu na który ustala się krąg podmiotów
uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego (w bliższej i dalszej kolejności), nie ogranicza się wyłącznie do
osobistych starań, ale może przybrać formę świadczeń pieniężnych (wyrok WSA w Łodzi z 28.4.2021 r., II SA/Łd
173/21, 
).
Jednocześnie należy wskazać, że wybranie przez ustawodawcę z kręgu osób zobowiązanych do alimentacji
wyłącznie osób w I stopniu pokrewieństwa i umożliwienie przyznania świadczenia pielęgnacyjnego innym osobom
zobowiązanym do alimentacji tylko w sytuacji, gdy osoby w I stopniu pokrewieństwa nie żyją, lub legitymują się
orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności narusza konstytucyjną zasadę równości, sprawiedliwości
społecznej, a także godzi w konstytucyjne nakazy ochrony i opieki nad rodziną oraz zasadę szczególnej pomocy
władz publicznych rodzinom w trudnej sytuacji (wyrok NSA z 4.12.2020 r., I OSK 1947/20, 
). Regulacje
ŚwRodzU należy więc odczytywać przez pryzmat zasad i wartości wyrażonych w Konstytucji RP, z uwzględnieniem
celu unormowań, którym jest przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego osobom, które rzeczywiście sprawują opiekę
nad bliskimi osobami niepełnosprawnymi (wyrok NSA z 5.11.2015 r., I OSK 1062/14, 
).
Rozstrzygnięcie WSA w Łodzi
WSA w Łodzi wskazał, że organy, ponownie rozpoznając sprawę, zastosują się do przedstawionych wyżej wskazań
i oceny prawnej oraz dokonają wyjaśnień w przedstawiony w wyroku zakresie, a w szczególności ustalą, czy po
stronie dzieci M.P. występują okoliczności wskazane w art. 17 ust. 1 i ust. 1a ŚwRodzU, uniemożliwiające realizację
ciążącego na nich obowiązku alimentacyjnego względem matki i tym samym określą, czy uprawnienie do
przedmiotowego świadczenia przysługuje Skarżącej.
Z powyższych względów, WSA w Łodzi – na podstawie art. 145 § 1 pkt 1 lit. a i c PostAdmU – uchylił decyzje
organów obu instancji.

Komentarz
W treści komentowanego rozstrzygnięcia WSA w Łodzi skoncentrował się na wskazaniu i analizie ustawowych
przesłanek przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. WSA w Łodzi z jednej strony wskazał, że przesłanki te mają
charakter łączny, z drugiej zaś podkreślił, że ich literalna wykładnia może być niewystarczająca i należy w tym
kontekście zachować praktyczne podejście, tj. każdorazowo odnieść się do ustawowego celu przedmiotowego
świadczenia, jakim jest przyznanie wsparcia finansowego tym osobom, które realnie i faktycznie sprawują opiekę nad
bliską osobą niepełnosprawną.

Wyrok WSA w Łodzi z 17.11.2021 r., II SA/Łd 436/21, 








Wyrok WSA w Łodzi podkreśla znaczenie ustawowych przesłanek przyznania świadczenia pielęgnacyjnego oraz konieczność interpretacji prawa w kontekście praktycznym. Decyzje organów obu instancji zostały uchylone, a sprawę należy ponownie rozpatrzyć.