Próba podważenia włączenia obiektu do ewidencji zabytków

Tematyka: zabytek, konserwator zabytków, ewidencja zabytków, linia kolejowa, wartość historyczna, wartość artystyczna, wartość naukowa, identyfikacja obiektu, karta ewidencyjna, Wojewódzki Sąd Administracyjny

Dokładna identyfikacja obiektu mającego zostać zabytkiem, w której konieczne jest rozpoznanie i opisanie
również kategorii prawnorzeczowych powinna zostać przeprowadzona na późniejszym etapie działania
związanego z formalnym rejestrowaniem zabytku.
Wojewódzki Konserwator Zabytków, działając na podstawie art. 22 ust. 2 ustawy z 23.7.2003 r. o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 710 ze zm.; dalej: OchrZabU) i § 15 ust. 7 rozporządzenia Ministra
Kultury i Dziedzictwa Narodowego z 26.5.2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej
i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę
niezgodnie z prawem (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 56) zawiadomił spółkę kolejową o włączeniu do wojewódzkiej ewidencji
zabytków karty ewidencyjnej zabytku zespołu linii kolejowej przebiegającej przez województwo lubuskie. Powstała
w latach 1880–1918 linia, jest co do zasady zespołem różnych, ale powiązanych technicznie i funkcjonalnie obiektów,
wytworzonych przez człowieka posiadających unikalną wartość, o której mowa w art. 3 pkt 1 OchrZabU. Powyższe
zostało potwierdzone w szczególności w karcie ewidencyjnej opracowanej m.in. przez specjalistę z dziedziny
zabytków techniki.
Spółka zaskarżyła wspomnianą czynność konserwatora, domagając się uznania bezskuteczności wydanego aktu
i uznania, że wskazany zespół linii kolejowej nie podlega wpisowi do Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków. Skarżąca
zarzucała konserwatorowi, że ten nie zawiadomił jej o podejmowanych czynnościach przed dokonaniem wpisu do
rejestru zabytków. W ocenie spółki to istotnie wpłynęło na błędną ocenę stanu faktycznego. Dodatkowo strona
skarżąca zarzucała konserwatorowi brak należytego sprawdzenia, czy dane zawarte w karcie ewidencyjnej są
wyczerpujące oraz zgodne ze stanem faktycznym. W jej opinii chociażby użyte przez organ nazewnictwo „zespół linii
kolejowej” nie pozwala w sposób jednoznaczny na identyfikację wszystkich obiektów i ewentualną kwalifikację ich
jako zabytków, a co za tym idzie, niemożliwe jest odczytanie z karty ewidencyjnej zabytku granicy terenu wpisanego
do ewidencji.
Spółka wskazywała także na to, że karta ewidencyjna zawiera wiele błędów i niezgodności ze stanem faktycznym,
nie potwierdza poprawnie przeprowadzonej inwentaryzacji ani w zakresie obiektów inżynieryjnych, ani przejazdów
kolejowo-drogowych, ani samych torów. Brak jest możliwości stwierdzenia, jakie okoliczności przemawiają za
objęciem tego terenu i obiektów kartą ewidencyjną zabytku i dlaczego bliżej nie określony zespół linii uznano za
zabytki i dlaczego mają być chronione. Za podstawowy błąd strona uznała przypisanie wszelkich zabudowań
sąsiadujących z linia kolejową do linii kolejowej, co – jej zdaniem – jest sprzeczne z ustawą o transporcie kolejowym.
W myśl obowiązujących przepisów i orzecznictwa sporządzenie, a także włączenie karty zabytku do wojewódzkiej
ewidencji musi wynikać ze stwierdzenia przez organ, że obiekt charakteryzuje się cechami, które uzasadniają objęcie
go szczególną formą ochrony ze względu na posiadaną przez niego wartość historyczną, artystyczną lub naukową.
Tylko taki obiekt, który spełnia definicję zabytku, może zostać ujęty w ewidencji. Tymczasem w ocenie spółki
przedstawiona przez organ karta ewidencyjna zabytku – poza opisem historii linii – nie ujawniła, które elementy
infrastruktury składające się na ową linię kolejową mogłyby stanowić o wartości zabytkowej i przedstawiają wartość
historyczną, artystyczną lub naukową. Wobec braku właściwej inwentaryzacji i wyczerpujących charakterystyk
obiektów, organ nieprawidłowo zakwalifikował poszczególne składniki linii kolejowej, które w rzeczywistości nie
spełniają kryteriów ustawowych wartości zabytkowej. Ponadto spółka wskazywała, że tereny linii kolejowych są
terenami zamkniętymi, a ona jako zarządca tych nieruchomości nie była powiadamiana o jakichkolwiek wizjach
lokalnych, czy oględzinach.
Argumentując za swoim stanowiskiem strona skarżąca twierdziła także, iż działanie konserwatora narusza jej
uzasadniony interes. Obciąża bowiem zarządcę linii szeregiem obowiązków pozostających w sprzeczności z innymi
ciążącymi na nim obowiązkami w zakresie utrzymania infrastruktury kolejowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu
kolejowego, wynikających z obowiązujących przepisów prawa.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim w wyroku z 21.10.2021 r., II SA/Go 725/21,

oddalił skargę. W jego opinii z treści dokumentów uzasadniających dokonanie kwestionowanej przez spółkę
czynności niezbicie wynika, że przedmiotowa linia kolejowa spełnia kryteria wskazane w art. 3 pkt 1 OchrZabU. Sąd
zauważył, że ze skargi wynika, iż w gruncie rzeczy zastrzeżenia stawiane zaskarżonej czynności dotyczą nie tyle
zasady sporu (włączenia obiektu do ewidencji), co identyfikacji przedmiotu czynności czyli tego, które z obiektów
składających się na linię kolejową są zabytkiem. Sąd nie miał także zastrzeżeń, co do sposobu przygotowania karty
ewidencyjnej. Oceniając czynność (wraz z załącznikami) wskazał, że w pełni odpowiada ona wskazanym wymogom.
Elementy, których uwzględnienia domaga się spółka, nie są wymagane przez obowiązujące przepisy prawa.
Ewidencja ta nie jest bowiem uznawana za instrument prawny ochrony zabytków, ale instrument szczególny, bo

niewymieniony wśród form ochrony zabytków określonych przepisem art. 7 OchrZabU i niewywołujący wobec
właściciela lub innego podmiotu posiadającego tytuł prawny do nieruchomości lub innych rzeczy objętych ewidencją
bezpośrednich skutków prawnych wpływających lub ograniczających władanie i korzystanie z praw rzeczowych.
Celem sporządzenia karty ewidencyjnej jest jedynie udokumentowanie i rozpoznanie zasobu zabytków na terenie
danego województwa. Wpisy dokonywane w tej ewidencji są dopiero podstawą do sporządzania programów opieki
nad zabytkami przez województwa, powiatu i gminy (art. 21 OchrZabU). Wpis do wojewódzkiej ewidencji zabytków
nie wywołuje zatem skutków prawnych wobec spółki w rozumieniu ograniczeń w prawie do obiektów objętych
ewidencją. Rodzi natomiast obowiązki informacyjne.
Sąd wskazał, że dopiero na późniejszym etapie działania związanego z formalnym rejestrowaniem zabytku powinna
zostać zrealizowana dokładniejsza identyfikacja obiektu, w której konieczne będzie rozpoznanie i opisanie również
kategorii prawnorzeczowych, w tym np. działek ewidencyjnych, granic itp.
Wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 21.10.2021 r., II SA/Go 725/21,

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim oddalił skargę spółki, uznając że linia kolejowa spełnia kryteria zabytkowe. Sąd nie miał zastrzeżeń co do przygotowania karty ewidencyjnej, a ewidencja zabytków nie wywołuje skutków prawnych wobec spółki. Na późniejszym etapie działania konieczna będzie dokładniejsza identyfikacja obiektu, włącznie z kategoriami prawnorzeczkowymi.