Sędziowie powołani przez nową KRS a właściwy skład sądu

Tematyka: sędzia sąd administracyjny, asesor sądowy, Prezydent RP, Naczelny Sąd Administracyjny, Postępowanie administracyjne, Zasada pierwszeństwa prawa unijnego, Konstytucja RP, Krajowa Rada Sądownictwa, Powołanie sędziego, Standardy europejskie, Test Ástráđssona

Jeśli sędzia sądu administracyjnego bądź asesor sądowy został powołany do sprawowania urzędu przez
Prezydenta RP, jest on sędzią Rzeczypospolitej Polskiej i sędzią europejskim, nawet jeśli procedura
poprzedzająca jego powołanie mogła być dotknięta wadami – wynika z wyroku Naczelnego Sądu
Administracyjnego.
Niewłaściwy skład sądu – przesłanka nieważności postępowania
NSA co do zasady rozpoznaje sprawę w granicach skargi kasacyjnej, jednak bierze z urzędu pod rozwagę
nieważność postępowania. Z art. 183 § 2 ustawy z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325; dalej: PostAdmU) wynika, że nieważność postępowania zachodzi
m.in. jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa. W pojęciu „skład sądu” mieści się również to,
czy w składzie orzekającym bierze udział uprawniony sędzia. NSA z urzędu rozważał ten problem w jednej ze spraw,
w której w składzie orzekającym w sądzie I instancji orzekał asesor A.K. W procedurze wyboru tego asesora brała
udział Krajowa Rada Sądownictwa, w składzie ukształtowanym przepisami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy
o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 3). NSA wskazał, że zarówno
w orzecznictwie, jak i w opinii publicznej, wyrażane są opinie, iż okoliczność wskazania kandydata na stanowisko
sędziego/asesora przez obecną KRS może skutkować wadliwością powołania takiej osoby na stanowisko, ponieważ
nastąpiło z naruszeniem art. 179 Konstytucji RP. Przyjmuje się, że stopień zależności KRS w obecnym składzie od
organów władzy ustawodawczej i wykonawczej jest na tyle wysoki, iż nie może pozostać bez znaczenia dla oceny
spełniania przez wyłonionych przez KRS sędziów obiektywnych przesłanek niezawisłości i bezstronności
w rozumieniu art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2012 Nr 326, s. 391; dalej: KPP),
(zob. wyrok NSA z 6.5.2021 r., II GOK 2/18,
).
Zasada pierwszeństwa prawa unijnego
NSA podkreślił, że polski sąd administracyjny jest sądem unijnym z wszelkimi tego stwierdzenia konsekwencjami,
w tym związaniem zasadą pierwszeństwa prawa unijnego. Sądy państw członkowskich mają obowiązek zapewnić
efektywną ochronę praw jednostek wynikających z prawa unijnego, a więc zapewnić temu prawu maksymalną
skuteczność. NSA odwołując się do orzecznictwa TSUE wskazał na trzystopniowe kryterium pozwalające na
stwierdzenie, czy nieprawidłowości w procedurze powoływania sędziów są na tyle poważne, aby przesądzić
o naruszeniu prawa do rzetelnego procesu. Należy ustalić, czy miało miejsce rażące naruszenie prawa
krajowego, czy naruszenie prawa krajowego dotyczyło którejkolwiek z podstawowych zasad procedury
powoływania sędziów oraz czy zarzucone naruszenia prawa do „sądu ustanowionego ustawą” zostały
skutecznie zbadane i naprawione przez sądy krajowe.
W ocenie NSA za uznaniem w danym przypadku sędziego administracyjnego za sędziego europejskiego przemawia
to, że określone prawem krajowym warunki materialne i zasady proceduralne dotyczące jego powołania, nawet
w sytuacji będących efektem zmian dokonanych ustawą z 8.12.2017 r., nie muszą ani powodować zależności
sędziego od władzy ustawodawczej czy władzy wykonawczej, ani budzić wątpliwości co do jego bezstronności.
W rezultacie nie dają podstaw do przyjęcia, że taki sędzia nie jest per se sędzią niezawisłym i bezstronnym, czyli
dającym rękojmię realizacji prawa do sądu w rozumieniu nie tylko art. 45 Konstytucji RP, ale też art. 6 Konwencji
o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284) oraz art. 47 KPP w zw. z art.
19 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864).
Sędziego i asesora sądowego powołuje Prezydent RP
Asesorzy sądowi, choć nie są sędziami w znaczeniu konstytucyjnym, są z mocy prawa częścią władzy sądowniczej
i wykonują zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości, jak również inne zadania z zakresu ochrony prawnej. Jeżeli
zatem w składzie orzekającym zasiada asesor sądowy, któremu ustawodawca powierza funkcję sprawowania
wymiaru sprawiedliwości, to tak jak sędzia musi spełniać określone w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP wymogi dotyczące
niezależności, niezawisłości i bezstronności. NSA wyjaśnił, że aktu powołania sędziego/asesora sądu
administracyjnego dokonuje Prezydent RP na wniosek KRS. Jak podkreślono, w ramach kompetencji Prezydenta RP
z art. 179 Konstytucji RP mieści się uprawnienie do odmowy uwzględnienia wniosku KRS, zatem w procedurze
nominacyjnej Prezydent RP nie pełni jedynie roli zatwierdzającej i może sprzeciwić się kandydaturze, jeśli uzna, że
nominacja danej osoby stałaby w sprzeczności z wartościami konstytucyjnymi (zob. wyrok NSA z 6.5.2021 r., II GOK
2/18,
). NSA zaznaczył też, że stosownie do art. 44 ust. 1 ustawy z 12.5.2011 r. o Krajowej Radzie
Sądownictwa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 269) uczestnik postępowania w sprawie powołania do pełnienia urzędu na
stanowisku sędziego sądu administracyjnego może odwołać się do SN z powodu sprzeczności uchwały KRS
z prawem. W ocenie NSA wobec dotychczasowych aktów powołania sędziów i asesorów sądów

administracyjnych spośród kandydatów przedstawionych przez KRS ukształtowaną na nowych zasadach,
nie można przyjąć, że podnoszona wadliwość KRS, jest wystarczającą przesłanką do uznania wydawanych
przez tych sędziów/asesorów orzeczeń za niebyłe czy dotknięte wadą nieważności.
Test Ástráđssona
W rezultacie NSA uznał, że nie nastąpiło rażące naruszenie prawa krajowego przy powoływaniu
sędziów/asesorów sądów administracyjnych w dotychczas obowiązującym trybie konstytucyjnym
i ustawowym. Nawet gdyby uznać, że organ składający wniosek o powołanie, czyli obecna KRS, nie spełniał
wymogów konstytucyjnych, to wniosek został przedstawiony, podlegał kontroli sądowej i co najważniejsze
Prezydent RP w ramach przyznanej mu kompetencji dokonał jego merytorycznej oceny, powołując daną
osobę na stanowisko sędziego/asesora sądu administracyjnego. Ponadto ewentualne naruszenie podlega
skutecznej ocenie i może zostać naprawione przez sąd krajowy. NSA wielokrotnie wypowiadał się w przedmiocie
wniosków o wyłączenie sędziego, wydając postanowienia o odmowie wyłączenia sędziego powołanego na wniosek
KRS w obecnym składzie (zob. postanowienie NSA z 5.2.2020 r., I OSK 1394/18,
). Ponadto sędziowie
powołani w ramach procedury sprzed 2018 r. nie odmawiają orzekania z nowymi sędziami, co oznacza, że aprobują
ich kompetencje do pełnienia funkcji sędziego/asesora sądu administracyjnego oraz nie widzą obawy naruszenia
niezawisłości i bezstronności takich sędziów lub niezależności sądów, w których składzie orzekali. Ocena taka jest
również możliwa w trybie zastosowanym w rozpoznawanej sprawie, czyli na podstawie art. 183 § 2 pkt 4 PostAdmU.
W konsekwencji NSA uznał, że nie zachodzą żadne podstawy do uznania, że asesor sadowy K.A. nie spełnia
wskazanych standardów europejskich i konstytucyjnych. K.A. w toku procedury konkursowej został poddany ocenie,
w ramach której stwierdzono, że spełnia on wymogi ustawowe, został pozytywnie zaopiniowany przez kolegium WSA
w Warszawie i prezesa WSA w Warszawie. Na tej podstawie K.A. otrzymał rekomendację KRS a Prezydent RP
wręczył mu powołanie do pełnienia urzędu na stanowisku asesora sądowego i odebrał ślubowanie. W konsekwencji
Naczelny Sąd Administracyjny nie znalazł podstaw do stwierdzenia przesłanki nieważności postępowania określonej
w art. 183 § 2 pkt 4 PostAdmU i merytorycznie rozpoznał sprawę.
Wyrok NSA z 4.11.2021 r., III FSK 3626/21,

NSA uznał, że nie nastąpiło rażące naruszenie prawa krajowego przy powoływaniu sędziów/asesorów sądów administracyjnych. Ocena standardów europejskich i konstytucyjnych dla sędziów powołanych przez nową KRS oraz Prezydenta RP była pozytywna, co przyczyniło się do unieważnienia postępowania i merytorycznego rozpatrzenia sprawy przez NSA.