Dostęp do akt sprawy umożliwia stronie obronę praw

Nieważność postępowania sądowoadministracyjnego może wynikać z uniemożliwienia stronie zapoznania się z aktami sprawy przed wydaniem wyroku na posiedzeniu niejawnym. Artykuł przedstawia historię postępowania habilitacyjnego oraz kolejne etapy postępowania przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym i Naczelnym Sądem Administracyjnym. NSA podkreślił istotę prawa strony do obrony swoich praw i konieczność umożliwienia jej zapoznania się z dokumentacją sprawy.

Tematyka: nieważność postępowania, prawo do obrony, akt sprawy, postępowanie sądowoadministracyjne, habilitacja, NSA, WSA, uniemożliwienie zapoznania się z aktami

Nieważność postępowania sądowoadministracyjnego ma miejsce również wtedy, gdy sąd uniemożliwi
skarżącemu zapoznanie się z aktami administracyjnymi sprawy przed wydaniem wyroku na posiedzeniu
niejawnym.
Postępowanie habilitacyjne
H.A. zwróciła się do Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów o przeprowadzenie postępowania habilitacyjnego
w dziedzinie nauk medycznych. Gdy Komisja Habilitacyjna wydała negatywną opinię, Rada Wydziału Uniwersytetu
Medycznego w P. podjęła uchwałę o odmowie nadania H.A. stopnia naukowego doktora habilitowanego nauk
medycznych. Centralna Komisja do spraw Stopni i Tytułów postanowiła utrzymać w mocy zaskarżoną uchwałę,
jednak Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchylił jej decyzję. W uzasadnieniu stwierdzono, że organ
uniemożliwił Sądowi ocenę legalności decyzji, m.in.: nie zweryfikował poprawności wyznaczenia recenzentów przez
organ I instancji, nie wyjaśnił kryteriów doboru recenzentów w postępowaniu odwoławczym ani nie podał, jaką
dyscyplinę naukową reprezentują. Centralna Komisja Stopni i Tytułów ponownie rozpoznając sprawę powołała
kolejnego recenzenta - prof. dr hab. M.T., która negatywnie zaopiniowała odwołanie H.A i stwierdziła, że recenzenci
zostali powołani prawidłowo, a ich opinie są obiektywne. Recenzentka uznała, że osiągnięcia naukowe zgłoszone
przez H.A nie mogą być podstawą do nadania jej stopnia doktora habilitowanego. Centralna Komisja do Spraw
Stopni i Tytułów ponownie utrzymała w mocy uchwałę organu I instancji.
Postępowanie przed WSA
H.A. wniosła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie twierdząc, że recenzje zostały
sporządzone przez osoby nieposiadające wystarczającej wiedzy a zaskarżona decyzja została wydana w oparciu
o niewyczerpujący materiał dowodowy. Ponadto wskazała, że nie doręczono jej recenzji sporządzonej
w postępowaniu odwoławczym, co uniemożliwiło jej podważenie argumentacji tam zawartej. W związku z tym
pismem z 14.11.2020 r. skarżąca złożyła do Sądu wniosek o przesłanie kserokopii dokumentu z akt
administracyjnych - recenzji prof. dr hab. M.T.
Zarządzeniem z 17.11.2020 r. skierowano sprawę do rozpoznania na posiedzeniu niejawnym w dniu 11.12.2020 r.,
o czym H.A. zawiadomiono 26.11.2020 r. Dopiero dzień przed terminem posiedzenia niejawnego doręczono
skarżącej zarządzenie z 7.12.2020 r. o wezwaniu do uiszczenia opłaty kancelaryjnej za wydanie kserokopii
dokumentu. Tego samego dnia skarżąca w formie wiadomości e-mail wniosła o odroczenie posiedzenia niejawnego
wskazując, że recenzja prof. dr hab. M.T. jest kluczowym dokumentem w sprawie. W rezultacie niewydanie przez
Sąd kopii tego dokumentu oznacza pozbawienie jej możliwości obrony swojego stanowiska. Sąd stwierdził jednak, że
wniosek o odroczenie posiedzenia nie został skutecznie złożony z uwagi na brak podpisu i 11.12.2020 r. na
posiedzeniu niejawnym orzekł o oddaleniu skargi. W jego uzasadnieniu wyjaśniono, że organ wydał rozstrzygnięcie
zgodnie z oceną prawną i wskazaniami wyrażonymi w poprzednim wyroku WSA w Warszawie. Sąd uznał też, że
skoro z obowiązujących przepisów nie wynika obowiązek doręczenia habilitantowi z urzędu sporządzonej recenzji,
zapoznanie się przez skarżącą z recenzją nie powinno wstrzymywać postępowania sądowego.
Przesłanki nieważności postępowania
Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania WSA
w Warszawie uznając, że w sprawie zachodzi nieważność postępowania na skutek pozbawienia strony
możliwości obrony swoich praw - art. 183 § 2 pkt 5 ustawy z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami
administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2325; dalej: PostAdmU). NSA podkreślił, że art. 15zzs 4 ust. 3 ustawy
z 2.3.2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-
19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2095), na
podstawie którego skierowano sprawę na posiedzenie niejawne, nie narusza podstawowych uprawnień procesowych
strony. Okoliczność, że sprawa ma zostać rozpoznana na posiedzeniu niejawnym nie oznacza, że strona nie może
przed wydaniem wyroku bronić swoich praw (zob. wyrok NSA z 8.6.2021 r., III FSK 3585/21,
). Jednak
w ocenie NSA samo powiadomienie strony o terminie posiedzenia niejawnego nie jest wystarczające do
stwierdzenia, że dochowane zostały gwarancje procesowe strony. Warunkiem dopuszczalności rozpoznania
sprawy na posiedzeniu niejawnym jest umożliwienie stronie obrony swoich praw przez zajęcie stanowiska na
piśmie. Prawo do sądu aktualizuje się bowiem m.in. w umożliwieniu stronom podjęcia stosownych czynności
procesowych (zob. wyrok NSA z 9.7.2021 r., I OSK 1939/20,
). W rezultacie NSA stwierdził, że spełnienie
przesłanki określonej art. 183 § 2 pkt 5 PostAdmU może nastąpić także wówczas, gdy na skutek zaniechania Sądu
I instancji strona nie będzie w stanie zająć stanowiska w sprawie.

Prawo wglądu do akt sprawy
Przyczyną nieważności postępowania w tej sprawie było uniemożliwienie przez Sąd zapoznania się przez
skarżącą z aktami administracyjnymi sprawy przed wydaniem wyroku. Zgodnie z art. 12a § 4 PostAdmU akta
sprawy udostępnia się stronom postępowania, które mają prawo przeglądać akta sprawy i otrzymywać
odpisy, kopie lub wyciągi z tych akt. Wniosek skarżącej o przesłanie recenzji wpłynął do WSA w Warszawie
jeszcze przed wyznaczeniem terminu posiedzenia niejawnego a pomimo tego nie został rozpoznany przed wydaniem
wyroku. NSA podkreślił, że wezwanie do uiszczenia opłaty kancelaryjnej doręczono skarżącej w terminie
uniemożliwiającym otrzymanie recenzji i zajęcie stanowiska przed posiedzeniem wyznaczonym na 11.12.2020 r.
Ustalenie to ma tym większe znaczenie, że w związku z pandemią koronawirusa zarządzeniem Prezesa WSA
w Warszawie ograniczono możliwość przyjmowania interesantów w czytelni akt Sądu. WSA w Warszawie powinien
był z urzędu odroczyć rozpoznanie sprawy do czasu otrzymania przez skarżącą wnioskowanych kserokopii,
niezależnie od złożenia przez stronę skutecznego wniosku o odroczenie posiedzenia. W uzasadnieniu wyroku
podkreślono, że prawo do zapoznania się z aktami sprawy w postępowaniu sądowoadministracyjnym jest
prawem odrębnym od analogicznego uprawnienia przysługującego na etapie postępowania
administracyjnego a w efekcie nie doznaje ograniczeń z uwagi na aktywność i zachowanie strony
w postępowaniu przed organem administracji. W konsekwencji NSA uznał, że skoro skarżąca nie miała
możliwości zapoznania się przed rozpoznaniem sprawy z kluczowym w sprawie dokumentem na podstawie którego
wydano zaskarżoną decyzję, to uniemożliwiono jej zajęcie stanowiska na piśmie i ograniczono jej uprawnienie do
obrony swoich praw.
Wyrok NSA z 13.1.2022 r., III OSK 4864/21,

Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, uzasadniając nieważność postępowania brakiem możliwości zapoznania się przez stronę z aktami sprawy. Decyzja NSA podkreśliła konieczność zapewnienia stronom prawa do obrony swoich praw poprzez umożliwienie im dostępu do dokumentacji sprawy i możliwość zającia stanowiska na piśmie.