Anonimizacja orzeczeń sądowych w procesie udostępniania informacji publicznej

Publikacja omawia specyfikę procesów i orzeczeń sądowych, które często zawierają dane osobowe, wymagając anonimizacji nie tylko imion i nazwisk, lecz także fragmentów uzasadnień. Anonimizacja taka, oprócz usunięcia danych identyfikujących, wymaga czynności analitycznych i intelektualnych, co może istotnie zmienić treść uzasadnień orzeczeń, wymagając dodatkowego czasu i ostrożności, aby zachować kompletność dokumentu i logiczne rozumowanie sądu.

Tematyka: anonimizacja orzeczeń, informacja publiczna, procesy sądowe, uzasadnienia orzeczeń, NSA, informacje przetworzone, identyfikacja danych osobowych

Specyfika procesów i orzeczeń sądowych wraz z uzasadnieniami polega na tym, że często zawierają one nie
tylko dane stron postępowań, lecz również innych osób. W takich przypadkach anonimizacja nie ogranicza
się wyłącznie do eliminowania z dokumentacji imion i nazwisk, lecz wiąże się również z koniecznością
usunięcia określonych fragmentów uzasadnień, tj. takich ich części, które umożliwiałyby identyfikację
poszczególnych osób. To wymaga z kolei przeprowadzenia czynności analitycznych i intelektualnych.
Anonimizacja musiałaby w znacznym stopniu skutkować modyfikacją treści uzasadnień, a taka ingerencja
w treść uzasadnienia orzeczenia sądowego wymaga zwiększonego nakładu czasowego i ostrożności, by nie
pozbawić dokumentu kompletności i zachować logikę rozumowania sądu.
Stan faktyczny
NSA rozpoznał skargę kasacyjną wnioskodawcy od wyroku WSA w Łodzi z 27.11.2020 r., II SA/Łd 645/20,
,
w sprawie ze skargi na decyzję prezesa sądu apelacyjnego w przedmiocie odmowy udostępnienia informacji
publicznej. Sąd oddalił skargę kasacyjną. Wcześniej WSA oddalił skargę. W uzasadnieniu wyroku sąd I instancji
wskazał, że istotą sporu jest, czy organ zasadnie odmówił udostępnienia żądanej informacji publicznej w postaci
wyroków sądowych zapadłych w sprawach cywilnych, wytoczonych przeciwko Skarbowi Państwa – Dyrektorowi
Aresztowi Śledczemu w Ł. w okresie od 1.1.2000 r. do 1.1.2009 r. Zdaniem WSA żądane informacje stanowią
informację publiczną, zaś prezes sądu okręgowego jest podmiotem zobowiązanym do udostępniania informacji
publicznej. W ocenie sądu I instancji żądane informacje mają jednak charakter informacji przetworzonej, zaś
skarżący nie wykazał, że za jej udostępnieniem przemawia szczególny interes publiczny.
Zgodnie z wyjaśnieniami zawartymi w decyzji odmawiającej udostępnienia informacji publicznej nie ma możliwości
prostego uzyskania informacji z systemu komputerowego Sędzia2. Orzeczenia i ich uzasadnienia muszą być
pozyskane wyłącznie z akt sądowych w formie papierowej. Co za tym idzie, żądane informacje muszą być uzyskane
w wyniku ręcznego przeszukania tomów akt każdej sprawy sądowej przeciwko Skarbowi Państwa – Dyrektorowi
Aresztu Śledczego w Ł. Następnie należy sporządzić kserokopie wyroków z uzasadnienieniami oraz dokonać ich
anonimizacji. Czynności te wymagają ogromnego nakładu pracy i czasu. WSA wskazał, że wytworzenie informacji
zgodnej z wnioskiem to nie tylko przejrzenie akt, ale również anonimizacja wyroków i uzasadnień. Ponadto część akt
mogła zostać przekazana do archiwum, a część do innych sądów. Wnioskodawca zaskarżył orzeczenie do NSA.
Stanowisko NSA
NSA nie podzielił zarzutu naruszenia art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z 6.9.2001 r. o dostępie do informacji publicznej (t.j.
Dz.U. z 2020 r. poz. 2176; dalej: DostInfPubU). Stanowisko WSA jest zatem prawidłowe. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 1
DostInfPubU prawo do informacji publicznej, czyli prawo dostępu do informacji publicznej (art. 2 ust. 1 DostInfPubU),
obejmuje m.in. uprawnienia do „uzyskania informacji publicznej, w tym uzyskania informacji przetworzonej w takim
zakresie, w jakim jest to szczególnie istotne dla interesu publicznego”. Cytowana regulacja, dotycząca informacji
przetworzonej, stanowi wyjątek od zasady statuowanej w art. 2 ust. 2 DostInfPubU, w myśl której od osoby
wykonującej prawo do informacji publicznej nie wolno żądać wykazania interesu prawnego lub faktycznego. Choć
ustawodawca posłużył się w art. 3 ust. 1 pkt 1 DostInfPubU terminem „informacja przetworzona”, to go nie
zdefiniował ani nawet bliżej nie określił. A termin „informacja prosta” w DostInfPubU w ogóle nie występuje.
Informacja publiczna przetworzona to zatem taka informacja publiczna, która m.in.:
1. W chwili złożenia wniosku w zasadzie nie istnieje w kształcie objętym wnioskiem. Niezbędnym i podstawowym
warunkiem jej wytworzenia jest przeprowadzenie przez podmiot zobowiązany pewnych czynności analitycznych,
organizacyjnych i intelektualnych w oparciu o posiadane informacje proste;
2. Jest wynikiem ponadstandardowego nakładu pracy podmiotu zobowiązanego. Wymaga użycia dodatkowych sił
i środków oraz zaangażowania intelektualnego w stosunku do posiadanych przez niego danych; jest
wyodrębniana w związku z żądaniem wnioskodawcy oraz na podstawie kryteriów przez niego wskazanych; jest
to zatem informacja przygotowywana „specjalnie” dla wnioskodawcy wedle wskazanych przez niego kryteriów;
3. Jest wynikiem działań wykraczających poza zakres tych mieszczących się w ramach podstawowych kompetencji
organu. Przy rozstrzyganiu tego typu spraw należy mieć na uwadze, że ograniczenie wprowadzone przepisem
art. 3 ust. 1 pkt 1 DostInfPubU w zakresie udzielania informacji publicznej przetworzonej ma zapobiegać

sytuacjom, w których działania organu skupiać się będą nie na funkcjonowaniu w ramach przypisanych
kompetencji, lecz na czynnościach związanych z udzielaniem informacji publicznej;
4. Może być jakościowo nową informacją, nieistniejącą dotychczas w przyjętej ostatecznie treści i postaci, chociaż
jej źródłem są materiały znajdujące się w posiadaniu podmiotu zobowiązanego;
5. Jest informacją, której przygotowanie jest zdeterminowane szerokim zakresem (przedmiotowym, podmiotowym,
czasowym) wniosku, wymagającym zgromadzenia i przekształcenia (zanonimizowania i usunięcia danych
objętych tajemnicą prawnie chronioną) znacznej liczby dokumentów.
Zbiór informacji prostych
W judykaturze wskazuje się na praktyczną trudność z wytyczeniem granicy pomiędzy informacją przetworzoną
a informacją prostą, udostępnioną po wykonaniu na niej pewnych czynności, umożliwiających jej udostępnienie.
Problem pojawia się wtedy, gdy wnioskodawca wnosi o przedstawienie mu wielu informacji prostych. W tym zakresie
spotyka się w orzecznictwie dwa odmienne poglądy. Zgodnie z pierwszym, tracącym już na aktualności, proste
zebranie danych z wielu dokumentów, jakimi organ dysponuje, nie stanowi informacji przetworzonej. O tym, czy daną
informację należy traktować jako przetworzoną, a nie prostą, nie może decydować pracochłonność konieczna do jej
wytworzenia czy udostępnienia. Charakteru takiej informacji nie mogą więc zmienić ewentualne trudności
w udostępnieniu informacji podmiotu wykonującego zadania publiczne. Zbiór szeregu informacji prostych, nawet gdy
powoduje konieczność wykonania pewnych działań angażujących pracowników i środki zobowiązanego, nie
powoduje, że informacje proste przekształcają się w informację przetworzoną. W tym nurcie orzeczniczym, którego
WSA nie podzielił, mieszczą się wyroki przywoływane w uzasadnieniu skargi kasacyjnej. Z kolei drugi pogląd
reprezentowany w orzecznictwie i doktrynie, obecnie już raczej dominujący, wskazuje, że w pewnych przypadkach
suma informacji prostych posiadanych przez adresata wniosku może się przekształcić w informację przetworzoną.
Uwzględnienie wniosku wymaga zgromadzenia informacji w wyniku przeglądu materiałów źródłowych, w których są
zawarte. Ilość informacji prostych konieczna dla sporządzenia wykazu wskazanego we wniosku jest znaczna
i angażuje po stronie wnioskodawcy środki i zasoby konieczne dla jego prawidłowego funkcjonowania.
W omawianym tu nurcie orzeczniczym przyjmuje się więc, że także suma informacji prostych może być uznana za
przetworzenie informacji prostych w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 1 DostInfPubU. Zależy to od wysokości nakładów
organu, wiążących się z ich pozyskaniem, czasochłonności, liczby zaangażowanych pracowników, szerokiego
zakresu wniosku powodującego konieczność przekształcenia (zanonimizowania) wielu dokumentów, co może
zakłócić normalny tok działania podmiotu zobowiązanego i utrudnić wykonywanie przypisanych mu zadań.
W przedmiotowej sprawie zarówno organy administracji, jak i WSA podzieliły drugi z poglądów.
Anonimizacja
Orzeczenia sądowe często zawierają dane nie tylko stron postępowań, lecz również innych osób. W takich
przypadkach anonimizacja nie ogranicza się wyłącznie do wyeliminowania z dokumentacji imion i nazwisk, lecz wiąże
się również z koniecznością usunięcia określonych fragmentów uzasadnień, tj. takich ich części, które umożliwiałyby
identyfikację poszczególnych osób. To wymaga z kolei przeprowadzenia czynności analitycznych i intelektualnych.
Anonimizacja musiałaby w znacznym stopniu skutkować modyfikacją treści uzasadnień, a taka ingerencja w treść
uzasadnienia orzeczenia sądowego wymaga zwiększonego nakładu czasowego i ostrożności, by nie pozbawić
dokumentu kompletności i zachować logikę rozumowania sądu. Taki właśnie skutek mogłoby wywołać uwzględnienie
wniosku wymagającego kilkudniowego zaangażowania pracownika organu zobowiązanego, oddelegowanego
specjalnie w tym celu, co z oczywistych względów czyniłoby niemożliwym podejmowanie przez niego zwykłych
czynności służbowych, zakłócając tym samym prawidłowe działanie sądu.

Komentarz
Orzeczenie NSA w kompleksowy sposób odnosi się do problematyki informacji publicznej przetworzonej.
W uzasadnieniu wyroku NSA wskazuje na wiele sytuacji, które uzasadniają przyjęcie, że w danej sprawie mamy do
czynienia z informacją publiczną przetworzoną. Szczegółowa analiza całego uzasadnienia może stanowić swoiste
kompendium wiedzy orzeczniczej w tym zakresie. Ponadto NSA powołuje się na szereg podobnych orzeczeń.
W sprawie poddanej rozstrzygnięciu sąd odniósł się do udostępniania wyroków sądowych z uzasadnieniami, ze
szczególnym uwzględnieniem procesu anonimizacji orzeczenia, który należy także postrzegać w ramach działań
polegających na przetworzeniu informacji. Orzeczenie ma jednak charakter zdecydowanie uniwersalny. Ponadto
NSA wskazał na problem charakteru prawnego zbioru informacji prostych.

Wyrok NSA z 9.12.2021 r., III OSK 4489/21,

Orzeczenie NSA w sposób kompleksowy analizuje problematykę informacji publicznej przetworzonej, podkreślając konieczność anonimizacji orzeczeń sądowych. Szczegółowa analiza uzasadnienia wyroku oraz odwołanie do podobnych orzeczeń stanowią istotne źródło wiedzy orzeczniczej. NSA podnosi także kwestię charakteru prawnego zbioru informacji prostych. Wyrok NSA z 9.12.2021 r., III OSK 4489/21, jest uniwersalny i dotyczy procesu anonimizacji orzeczeń sądowych.