Kiedy świadczenie wychowawcze jest nienależne?

Świadczenie wychowawcze, mimo przysługiwania matce, ojcu lub opiekunowi, ma służyć dziecku. Stan faktyczny wskazuje na przypadki nienależnie pobranego świadczenia, co potwierdził Wojewódzki Sąd Administracyjny. Skarżąca argumentowała, że córka była na jej utrzymaniu, ale SKO podtrzymało decyzję o nienależności świadczenia. WSA uznał skargę za zasadną, kwestionując ocenę spożytkowania świadczenia. Brak uwzględnienia celu świadczenia w decyzji organów administracyjnych doprowadził do uchybień proceduralnych i naruszeń prawa.

Tematyka: świadczenie wychowawcze, nienależność, decyzja administracyjna, Wojewódzki Sąd Administracyjny, spożytkowanie świadczenia, cel świadczenia, naruszenie prawa

Mimo że świadczenie wychowawcze przysługuje matce, ojcu, opiekunowi (faktycznemu albo prawnemu), to
w istocie ma służyć dziecku. W konsekwencji okoliczność, na co zostało przeznaczone wypłacone
świadczenie ma istotny wpływ na ocenę, czy świadczenie to było nienależne.
Stan faktyczny
Wojewódzki Sąd Administracyjny rozpoznał skargę na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego
w Katowicach w przedmiocie nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego i wyrokiem uchylił zaskarżoną
decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Prezydenta Miasta.
W sprawie Organ I instancji decyzją uznał za nienależnie pobrane świadczenie wychowawcze na dziecko w kwocie
1000 zł za okres od 1.11.2020 r. do 31.12.2020 r. oraz w kwocie 1500 zł za okres od 1.1.2021 r. do 31.3.2021 r., tj.
w łącznej kwocie 2500 zł oraz zobowiązał Skarżącą do zwrotu świadczeń nienależnie pobranych oraz odsetek
ustawowych za opóźnienie od nienależnie pobranego. Organ I instancji wskazał, że zgodnie z inną decyzją tego
organu uchylono Skarżącej prawo do świadczenia wychowawczego na dziecko. W związku z zaistniałą sytuacją
świadczenie wychowawcze uznano za świadczenie nienależnie pobrane.
W odwołaniu od decyzji Skarżąca stwierdziła, że w okresach wskazanych w decyzji córka była na jej utrzymaniu
i mieszkała z nią oraz mieszka nadal. Jako rodzice mają obowiązek oboje utrzymywać dziecko, tym bardziej, że
córka potrzebuje wsparcia obydwojga rodziców, ponieważ jest nieuleczalnie chora, a wykonywanie władzy
rodzicielskiej powierzono obojgu rodzicom. Do odwołania dołączyła oświadczenia: ojca dziecka oraz córki. Ze
wskazanych oświadczeń wynika, że we wskazanych okresach pozostawała na utrzymaniu matki i wspólnie z nią
zamieszkuje. Ojciec wyraził opinię, że dlatego pobrane na nią świadczenie nie jest nienależnie pobrane.
Samorządowe Kolegium Odwoławcze, rozpatrując odwołanie, utrzymało w mocy decyzję organu I instancji
stwierdzając, że w przypadku Skarżącej zachodzi przesłanka świadczeń nienależnie pobranych z art. 25 ust. 2 pkt 6
ustawy z 11.2.2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2407 ze zm., dalej:
PomWychDzU). Wyjaśniło, że zgodnie z art. 4 ust. 1 PomWychDzU celem świadczenia wychowawczego jest
częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym opieka nad nim i zaspokojeniem jego
potrzeb życiowych. Stwierdziło, że zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego władza rodzicielska przysługuje obojgu
rodzicom, jednak miejsce zamieszkania małoletniej wówczas córki zostało ustalone przez Sąd przy ojcu, ponadto
Skarżąca została zobowiązana na podstawie tego wyroku do płacenia na rzecz córki alimentów w kwocie po 1000 zł
miesięcznie. Samorządowe Kolegium Odwoławcze zauważyło, że w przedmiotowej sprawie nie ma orzeczenia Sądu
o opiece naprzemiennej. Mając na uwadze powyższy wyrok, SKO stwierdziło zatem, że Skarżąca otrzymała na córkę
świadczenie wychowawcze we wspomnianym okresie, mimo iż nie zostały spełnione przesłanki ustawowe do
przyznania jej tego świadczenia. Natomiast fakt spożytkowania otrzymanych pieniędzy na potrzeby dziecka nie może
zostać uwzględniony w przedmiotowej sprawie, ponieważ w świetle orzeczenia Sądu dziecko powinno zamieszkiwać
od rozwodu swoich rodziców z ojcem. podkreślono także, że w odniesieniu do dziecka rodzice nie wykonali wyroku
sądowego, w którym postanowiono, że córka ma mieszkać z ojcem, a taki stan rzeczy nie może implikować po
stronie Skarżącej prawa do świadczenia wychowawczego na córkę.
Skarżąca złożyła skargę do WSA.
Stanowisko Sądu
Wojewódzki Sąd Administracyjny uznał, że skarga zasługiwała na uwzględnienie.
Wskazał, że materialnoprawną podstawą zaskarżonej decyzji jest przepis art. 25 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 6
PomWychDzU, zgodnie z którym osoba, która pobrała nienależnie świadczenie wychowawcze jest obowiązana do
jego zwrotu, przy czym „nienależnie pobrane świadczenia” to m.in. świadczenie wychowawcze wypłacone mimo
braku prawa do tego świadczenia.
W niniejszej sprawie uchylono Skarżącej prawo do świadczenia wychowawczego w danym okresie z uwagi na to, że
zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego miejsce zamieszkania małoletniej wówczas córki zostało ustalone przez Sąd
przy ojcu, a pomimo tego córka zamieszkiwała z matką i to matka pobierała świadczenie wychowawcze.

W konsekwencji organ wydał następnie zaskarżoną decyzję stwierdzającą, że świadczenia wychowawcze pobrane
na podstawie decyzji przyznającej świadczenie są świadczeniami nienależnie pobranymi i orzekł o obowiązku ich
zwrotu.
Decyzja ta, w ocenie składu orzekającego jest wadliwa.
Zdaniem Sądu okoliczność, że wydanie zaskarżonej decyzji nastąpiło w związku z uchyleniem decyzji przyznającej
świadczenie, nie zwalniało organu z obowiązku dokonania oceny, czy środki przyznane w ramach świadczenia
wychowawczego zostały wykorzystane zgodnie z ich przeznaczeniem, czyli zostały spożytkowane stosownie do celu
wskazanego w art. 4 ust. 1 PomWychDzU. Sąd podkreślił, że chociaż świadczenie wychowawcze przysługuje matce,
ojcu, opiekunowi (faktycznemu albo prawnemu), to w istocie świadczenie to służy dziecku. W konsekwencji
okoliczność, na co zostało przeznaczone wypłacone świadczenie ma istotny wpływ na ocenę, czy świadczenie to
było nienależne (por. wyrok WSA w Łodzi z 24.6.2021 r., II SA/Łd 668/20,
; wyrok WSA w Gliwicach
z 7.7.2021 r., II SA/Gl 47/21,
; wyrok WSA w Gliwicach z 15.7.2021 r., II SA/Gl 572/21,
; wyrok WSA
w Krakowie z 18.10.2021 t., III SA/Kr 772/21,
; wyrok WSA w Olsztynie z 23.9.2021 r., II SA/Ol 648/21,
).
W świetle dotychczasowych rozważań stwierdzić należy, że jeżeli pobrane przez Skarżącą świadczenia
wychowawcze zostałoby, tak jak twierdzi sama Skarżąca oraz ojciec, spożytkowane na pokrycie wydatków
związanych z zaspokojeniem potrzeb córki, to oznaczałoby, iż świadczenia te nie mogą być zakwalifikowane jako
pobrane nienależnie. Jednak wskazany powyżej cel świadczenia wychowawczego nie został wzięty pod uwagę ani
przez SKO, ani przez organ I instancji. Zgodnie z tą regulacją celem świadczenia wychowawczego jest częściowe
pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb
życiowych. Jeżeli zatem okazałoby się, że pobrane przez Skarżącą świadczenia wychowawcze zostały
spożytkowane na pokrycie wydatków związanych z zaspokojeniem potrzeb córki to oznaczałoby, iż świadczenia te
nie zostały przez Skarżącą nienależnie pobrane. Powyższą kwestię należy jednak wyjaśnić. Postępowanie
dowodowe w tym zakresie powinno zatem polegać na zobowiązaniu byłego męża skarżącej do złożenia
oświadczenia, czy przekazywane przez Skarżącą środki zostały spożytkowane w sposób wskazany powyżej i od tych
ustaleń uzależnić konieczność zwrotu spornych świadczeń.
W związku z powyższymi uchybieniami doszło, zdaniem Sądu, do naruszenia art. 7 KPA, art. 8 KPA, art. 9 KPA, art.
77 § 1 KPA z uwagi na niewyjaśnienie istotnych dla sprawy okoliczności. Organy naruszyły ponadto art. 4 ust. 1
PomWychDzU, a naruszenie to miało wpływ na wynik sprawy.

Komentarz
Omawiane orzeczenie to przykład bardzo racjonalnej i życiowej wykładni przepisów PomWychDzU. O uznaniu
pobranego świadczenia (wychowawczego) jako nienależne nie może decydować fakt, że świadczenie pobrał nie ten
z rodziców, u którego dziecko w danym okresie miało przebywać – według orzeczenia sądowego. Kluczowe jest to,
w jaki sposób świadczenie to zostało faktycznie wykorzystane, tj. dla zaspokojenia potrzeba dziecka. Nieustalenie
tych kwestii przez organ stanowi o naruszeniu zasad postępowania administracyjnego. Organy administracji nie są
przy tym uprawnione do oceny, czy świadczenie jest nienależne w odniesieniu do treści wyroku sądowego
odnoszącego się do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej.

Wyrok WSA w Gliwicach z 3.3.2022 r., II SA/Gl 1056/21,

Orzeczenie WSA w Gliwicach stanowi logiczną interpretację przepisów dotyczących świadczenia wychowawczego. Istotne jest nie tylko kto pobrał świadczenie, lecz także jego faktyczne przeznaczenie na potrzeby dziecka. Brak wyjaśnień organów administracyjnych oraz brak uwzględnienia treści wyroku sądowego dotyczącego władzy rodzicielskiej stanowi istotne naruszenie procedur i prawa.