Kryteria ustalania wysokości opłaty za pobyt w DPS

Tematyka: opłata za pobyt w DPS, ustalanie opłaty, koszt utrzymania, sytuacja dochodowa, Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Pomoc społeczna, WSA w Gliwicach

W postępowaniu dotyczącym ustalenia opłaty za pobyt mieszkańca w DPS organ ma obowiązek ustalenia
zarówno aktualnego kosztu utrzymania takiej osoby, wysokości ponoszonych przez nią opłat, jej aktualnej
sytuacji dochodowej, jak i sytuacji dochodowej osób, na których ciąży obowiązek partycypowania
w kosztach pobytu pensjonariusza w placówce.
Stan faktyczny
Dyrektor Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w B. (dalej: Organ) w decyzji określił odpłatność G.B. (dalej:
Skarżący) za pobyt jego babci, A.B., w Domu Pomocy Społecznej „A” w B. (dalej: DPS) jako różnicę pomiędzy
średnim miesięcznym kosztem utrzymania mieszkańca w DPS-ie a odpłatnością wnoszoną przez babcię i inne osoby
zobowiązane.
Skarżący złożył odwołanie, w którym zarzucił niewyjaśnienie wszystkich okoliczności sprawy, co skutkowało błędnym
ustaleniem, że stan majątkowy Skarżącego i jego sytuacja finansowa pozwalają na ponoszenie opłat za pobyt babci
w DPS-ie, podczas gdy jest odmiennie i nie jest on w stanie ponosić tych kosztów. Skarżący stwierdził, że jego
ojciec, H.B., powinien w całości samodzielnie ponosić ww. koszty z uwagi na fakt, iż przejął majątek matki,
a następnie podjął kroki mające na celu fikcyjne pogorszenie jego sytuacji majątkowej, tak aby uniknąć tego
obowiązku. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w Katowicach (dalej: SKO) utrzymało ww. decyzję w mocy.
W złożonej skardze zarzucono naruszenie prawa materialnego, tj. art. 61 ust. 1 pkt. 2 ustawy z 12.3.2004 r.
o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2268; dalej: PomSpołU) poprzez błędną wykładnię, niedostrzeżenie
alimentacyjnego charakteru obowiązku wniesienia opłaty i brak odniesienia się do art. 129 § 1 ustawy z 25.2.1964 r.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359; dalej: KRO). Zdaniem Skarżącego obowiązek zstępnych
bliższych stopniem wyprzedza obowiązek zstępnych dalszym stopniem.
Stan prawny
Podstawę materialnoprawną rozstrzygnięć stanowi art. 60 ust. 1 PomSpołU, w myśl którego pobyt w DPS-ie jest
odpłatny do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania mieszkańca. Średni miesięczny koszt utrzymania
mieszkańca w DPS-ie o zasięgu gminnym ustala wójt (burmistrz, prezydent miasta), zaś o zasięgu powiatowym -
starosta, ogłaszając go w wojewódzkim dzienniku urzędowym, nie później niż do dnia 31 marca każdego roku (art. 60
ust. 2 pkt 1 i 2 PomSpołU). Ustalenie kręgu osób obowiązanych do ponoszenia opłat za pobyt w DPS-ie następuje
w oparciu o art. 61 ust. 1 PomSpołU, zgodnie z którym zobowiązani do wnoszenia opłaty są w kolejności:
1. mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka;
2. małżonek, zstępni przed wstępnymi;
3. gmina, z której osoba została skierowana do DPS-u - przy czym osoby i gmina określone w pkt. 2 i 3 nie mają
obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.
Natomiast zgodnie z art. 61 ust. 2 PomSpołU opłatę za pobyt w DPS-ie wnoszą:
1. mieszkaniec domu, nie więcej jednak niż 70% swojego dochodu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel
ustawowy z dochodów dziecka, nie więcej niż 70% tego dochodu;
2. małżonek, zstępni przed wstępnymi - zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2 PomSpołU: a)
w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jeżeli dochód jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego osoby
samotnie gospodarującej, jednak kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż
300% tego kryterium; b) w przypadku osoby w rodzinie, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300%
kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie
może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie;
3. gmina, z której osoba została skierowana do DPS-u - w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania
w DPS-ie a opłatami wnoszonymi przez osoby, o których mowa w pkt. 1 i 2.
Ustalenie sytuacji rodzinnej osoby zobowiązanej oraz wyliczenie dochodu bądź sumy dochodów wszystkich członków
rodziny następuje zgodnie z przepisami KPA w zakresie postępowania dowodowego. Od 4.10.2019 r. w przypadku
osoby, która odmówiła zawarcia umowy, ale jednocześnie zgodziła się na przeprowadzenie wywiadu
środowiskowego przy ustalaniu wysokości opłaty organy winny uwzględniać nie tylko kryteria, o których mowa w art.

61 ust. 2 pkt. 2 PomSpołU, ale również możliwości osoby zobowiązanej. W przypadku osób, które odmówiły
przeprowadzenia wywiadu środowiskowego, uwzględnia się jedynie kryteria dochodowe.
Opłata za pobyt w domu pomocy społecznej
Obowiązek z art. 61 ust. 1 pkt. 2 PomSpołU, chociaż pozostaje w funkcjonalnym związku z przepisami KRO
o alimentacji, nie jest obowiązkiem alimentacyjnym, lecz ciężarem publicznoprawnym. Ponadto WSA
w Warszawie w wyroku z 17.8.2017 r., I SA/Wa 741/17,
, wskazał, iż: 1. Obowiązki zstępnego osoby
skierowanej do DPS-u uzależnione są zgodnie z art. 61 ust. 2 PomSpołU wyłącznie od jego sytuacji dochodowej.
Okoliczności dotyczące sytuacji rodzinnej lub majątkowej nie mogą mieć znaczenia dla ustalenia obowiązku
ponoszenia opłaty przez zobowiązanego. Mogą natomiast stanowić podstawę do wydania przez organ decyzji
o zwolnieniu z ponoszenia w całości lub w części ustalonej opłaty na podstawie art. 64 PomSpołU. Zgodnie z art. 64a
PomSpołU osobę zobowiązaną do wnoszenia opłaty za pobyt w DPS-ie zwalnia się całkowicie z tej opłaty na jej
wniosek pod warunkiem, iż przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej nad
tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona albo przedstawi prawomocne orzeczenie sądu
o skazaniu za umyślne przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia
opłaty, jej małoletniego rodzeństwa lub jej rodzica. Zwolnienia te obejmują zstępnych osoby zwolnionej z opłaty za
pobyt mieszkańca domu w DPS-ie.
Kryteria ustalenia podmiotów zobowiązanych
W toku niniejszego postępowania Organy dokonały ustalenia, że babcia Skarżącego ponosi odpłatność za pobyt
w DPS-ie w wysokości stanowiącej 70% jej dochodu. Kwota ta nie pokrywa całego kosztu jej pobytu w DPS-ie, zatem
różnicę w pierwszej kolejności powinna pokrywać rodzina. Z uzasadnienia decyzji wynika, że obowiązek ponoszenia
opłaty w nieuregulowanej części spoczywa na synu oraz wnukach, w tym na Skarżącym oraz prawnuku.
W orzecznictwie jednolicie przyjmuje się, że w postępowaniu dotyczącym ustalenia opłaty za pobyt mieszkańca
organ ma obowiązek ustalenia zarówno aktualnego kosztu utrzymania osoby przebywającej w DPS-ie,
wysokości opłat ponoszonych przez osobę umieszczoną w DPS-ie, jej aktualnej sytuacji dochodowej, jak
i sytuacji dochodowej osób wymienionych w art. 61 ust. 1 pkt. 2 PomSpołU, na których ciąży obowiązek
partycypowania w kosztach pobytu pensjonariusza w placówce (wyrok NSA z 23.7.2021 r., I OSK 3039/19,
). Ustalenie dochodu na gruncie art. 61 ust. 2d PomSpołU pozostaje obowiązkiem organu przy uwzględnieniu
kwoty dochodu na osobę w rodzinie (osoby samotnie gospodarującej) oraz przy uwzględnieniu „dochodów
i możliwości”. Takie miarkowanie zostało dokonane w rozpatrywanej sprawie i uwzględnione w ustaleniu wysokości
opłaty. Zgodnie z art. 61 ust. 2d PomSpołU konieczne pozostaje uwzględnienie ograniczeń wynikających zarówno
z art. 61 ust. 2 pkt. 2 PomSpołU, jak i z art. 103 ust. 2 PomSpołU, tj. poza wysokością dochodów także „możliwości”.
Taka analiza została poczyniona zarówno przez Organ I instancji, jak i Organ II instancji.
Wskazuje się także, że interpretację pojęcia „możliwości” ustawodawca pozostawia organowi, który powinien mieć na
względzie różne okoliczności życiowe, rodzinne i osobiste, które mogą zmniejszać zdolność danej osoby do
ponoszenia opłaty; mogą to być również przesłanki uzasadniające zwolnienie z opłaty (art. 64 PomSpołU). Tym
samym, mimo rygorów rządzących finansami publicznymi, należy dopuścić sytuacje, w których obciążenia
podmiotów zobowiązanych będą niższe, niż wynika to z ww. regulacji.
Rozstrzygnięcie WSA w Gliwicach
Zdaniem WSA w Gliwicach w przedmiotowej sprawie istniały podstawy do decyzyjnego określenia opłaty za pobyt
mieszkańca w DPS-ie, gdyż Skarżący odmówił zawarcia umowy zaproponowanej przez Organ. Przy ustalaniu
wysokości opłaty w tym trybie jego obowiązkiem było wzięcie pod uwagę wszystkich ograniczeń ustawowych z art.
61 ust. 2d PomSpołU.
W tym stanie rzeczy WSA w Gliwicach uznał, że zarówno zaskarżona decyzja, jak i poprzedzająca ją decyzja
Organu, wbrew twierdzeniom Skarżącego, są zgodne z przepisami, a skarga podlega oddaleniu.

Komentarz
Na tle stanu faktycznego zaistniałego w rozpatrywanej sprawie WSA w Gliwicach wypowiedział się na temat zasad
ustalania zarówno kręgu podmiotów zobowiązanych do ponoszenia opłat z tytułu pobytu w DPS-ie, jak i wysokości
ich zobowiązania. Członkowie rodziny mieszkańca DPS-u i gmina mają bowiem obowiązek ponoszenia opłat z tytułu
jego pobytu w ww. placówce, jeśli kwota 70% dochodu tego mieszkańca DPS-u jest niższa od odpłatności za pobyt
w DPS-ie. Taka sytuacja zaistniała w niniejszej sprawie. W tym kontekście WSA w Gliwicach wskazał, że:
I) ustalenia wysokości przedmiotowej opłaty dokonuje organ,
II) organ ten uwzględnia zarówno kryteria ustawowe, wskazane w art. 61 ust. 2 pkt. 2 PomSpołU, jak i możliwości
osoby zobowiązanej. Wysokość opłaty jest więc niejako zindywidualizowana.

Wyrok WSA w Gliwicach z 1.4.2022 r., II SA/Gl 1655/21,

Na tle stanu faktycznego zaistniałego w rozpatrywanej sprawie WSA w Gliwicach wypowiedział się na temat zasad ustalania zarówno kręgu podmiotów zobowiązanych do ponoszenia opłat z tytułu pobytu w DPS-ie, jak i wysokości ich zobowiązania. Członkowie rodziny mieszkańca DPS-u i gmina mają bowiem obowiązek ponoszenia opłat z tytułu jego pobytu w ww. placówce, jeśli kwota 70% dochodu tego mieszkańca DPS-u jest niższa od odpłatności za pobyt w DPS-ie. Taka sytuacja zaistniała w niniejszej sprawie. W tym kontekście WSA w Gliwicach wskazał, że: I) ustalenia wysokości przedmiotowej opłaty dokonuje organ, II) organ ten uwzględnia zarówno kryteria ustawowe, wskazane w art. 61 ust. 2 pkt. 2 PomSpołU, jak i możliwości osoby zobowiązanej. Wysokość opłaty jest więc niejako zindywidualizowana.