Pobyt rodzica w areszcie lub w zakładzie karnym nie jest podstawą uznania, że dziecko nie zamieszkuje z rodzicem

Zgodnie z ustawą o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, pobyt rodzica w areszcie lub zakładzie karnym nie musi oznaczać, że nie zamieszkuje on wspólnie z dzieckiem. Wyjaśnienie to ma kluczowe znaczenie dla przyznawania świadczenia wychowawczego, które ma rekompensować wydatki związane z wychowaniem dziecka. W niniejszej sprawie Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie uznał, że nawet czasowe opuszczenie miejsca zamieszkania przez rodzica nie wyklucza prawa do tego świadczenia, pod warunkiem, że nadal sprawuje opiekę nad dzieckiem i zaspokaja jego potrzeby.

Tematyka: pobyt rodzica w areszcie, zakład karny, miejsce zamieszkania dziecka, świadczenie wychowawcze, opieka nad dzieckiem, Pomoc państwa w wychowaniu dzieci, wykładnia prawa, Wojewódzki Sąd Administracyjny, Kraków

Zgodnie z PomWychDzU w sytuacji, gdy rodzic sprawujący faktyczną opiekę nad dzieckiem czasowo
przebywa poza miejscem zamieszkania, nie wyrażając zamiaru jego stałego opuszczenia, nie można uznać,
że jest to jednoznaczne z niezamieszkiwaniem wspólnie z dzieckiem. Wykładnia taka nie jest też sprzeczna
z celem, na jaki przyznawane jest świadczenie wychowawcze, skoro świadczenie to służyć ma częściowej
rekompensacie wydatków związanych z wychowaniem dziecka. Czasowe opuszczenie miejsca zamieszkania
nie oznacza zaprzestania realizacji tego celu.

Stan faktyczny
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie rozpoznał sprawy ze skargi na decyzję SKO w przedmiocie ustalenia
wysokości nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego i zobowiązania do jego zwrotu i uchylił zaskarżoną
decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję organu I instancji.
Samorządowe Kolegium Odwoławcze utrzymało w mocy decyzję Prezydenta Miasta ustalającą wysokość
nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego na dziecko w okresie od 1.2.2021 r. do 31.5.2021 r.,
w wysokości 2000 zł. Decyzją zobowiązano także Skarżącą do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia
wychowawczego.
Na wniosek Skarżącej o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego na syna przyznano jej prawo do tego
świadczenia od 1.10.2019 r.
W dniu 19.5.2021 r. Skarżąca powiadomiła organ, że przebywa w areszcie śledczym. Później ustalono, że
przebywała tam jako pozbawiona wolności od 18.1.2021 r. do 3.6.2022 r.
Mając na uwadze treść art. 4 ust. 2 pkt 1 ustawy z 11.2.2016 r. o pomocy państwa w wychowaniu dzieci (t.j. Dz.U.
z 2019 r. poz. 2407 ze zm.; dalej: PomWychDzU), w decyzji organu I instancji stwierdzono, że skoro Skarżąca od
18.1.2021 r. nie zamieszkuje wspólnie z synem i nie sprawuje nad nim opieki, to świadczenie wychowawcze nie
przysługuje od 1.2.2021 r. Wysokość nienależnie pobranego świadczenia ustalono za okres od lutego 2021 r. do
maja 2021 r.
Od powyższej decyzji Skarżąca wniosła odwołanie. W uzasadnieniu podniosła, że, przebywając tymczasowo
w odosobnieniu, powierzyła pieczę nad synem babce i na tę okoliczność sporządziła notarialne pełnomocnictwo.
Stwierdziła również, że aby wskazać czyjeś miejsce zamieszkania należy ustalić, czy istnieje zamiar pobytu stałego.
Jej syn pod jej nieobecność pozostawał pod opieką babci, która dopiero od 26.4.2021 r. została ustanowiona
opiekunką prawną, a następnie od 14.6.2021 r. rodziną zastępczą dla małoletniego. Do tego czasu, podczas
nieobecności Skarżącej związanej z pobytem w areszcie, to babcia była opiekunem faktycznym dziecka.
Pozostawało ono na jej utrzymaniu i wspólnie z nią mieszkało, a środki pozyskane przez skarżącą były przekazane
na konto babki.
Zaskarżoną decyzją SKO utrzymało w mocy decyzję organu I instancji.
Na powyższą decyzję Skarżąca wniosła skargę do WSA w Krakowie.
Stanowisko WSA
Rozpoznając niniejszą sprawę, Sąd doszedł do przekonania, że skarga jest zasadna, ponieważ zaskarżona decyzja
została podjęta z naruszeniem przepisów prawa materialnego w stopniu mającym wpływ na wynik sprawy.
W myśl art. 4 PomWychDzU celem świadczenia wychowawczego jest częściowe pokrycie wydatków związanych
z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych (art. 4 ust. 1
PomWychDzU). Świadczenie wychowawcze przysługuje matce albo ojcu, jeżeli dziecko wspólnie zamieszkuje
i pozostaje na utrzymaniu matki albo ojca, z zastrzeżeniem art. 5 ust. 2a PomWychDzU (art. 4 ust. 2 pkt 1
PomWychDzU).
Przepis ten w sposób niebudzący wątpliwości przyznaje prymat prawa do pobierania świadczenia przez osobę
faktyczne sprawującą opiekę nad dzieckiem i ponoszącą związane z tym wydatki, o ile tylko należy do ustawowego
katalogu osób uprawnionych do jego wnioskowania i pobierania. Jednocześnie świadczenie to powinno być

przeznaczone przez jego beneficjentów na zaspokojenie potrzeb związanych z wychowaniem potomstwa. Skoro
bowiem intencją ustawodawcy jest wsparcie rodzin w funkcji wychowawczej, świadczenie ma służyć bieżącym
potrzebom wychowywanego dziecka.
Jednym z istotnych i zasadniczych kryteriów stanowiących przesłankę dla przyznania świadczenia wychowawczego
jest zatem miejsce zamieszkania dziecka. Zdaniem Sądu w przedmiotowej sprawie wskazana przesłanka nie uległa
zmianie poprzez fakt okresowej izolacji penitencjarnej Skarżącej.
W PomWychDzU nie ma definicji miejsca zamieszkania dziecka. Brak definicji pojęcia w danym akcie
normatywnym lub gałęzi prawa oznacza, że w przypadku istnienia definicji w innej gałęzi prawa należy oprzeć się na
definicji legalnej. Znaczenia tego pojęcia poszukiwać należy więc w regulacjach ogólnych zawartych w KC. Zauważyć
przy tym należy, że gdyby ustawodawca uznawał za możliwe posługiwanie się terminem „zamieszkania”
w odniesieniu do dziecka w innym niż kodeksowe znaczeniu, to niewątpliwie w ustawie o pomocy państwa
w wychowaniu dzieci zawarłby odmienną definicję tego pojęcia, co jednak nie nastąpiło. Zgodnie z art. 26 § 1 KC,
miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest zatem miejsce zamieszkania rodziców
lub tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonanie
władzy rodzicielskiej. Natomiast w myśl art. 25 KC miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której
osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu.
Pojęcie miejsca zamieszkania przyjęte w art. 25 KC jest konstrukcją prawną, na którą składają się dwa elementy:
fizyczne przebywanie w danej miejscowości (corpus) i zamiar, wola stałego pobytu (animus). Powszechnie przyjmuje
się, że oba te elementy muszą występować łącznie. W orzecznictwie utrwalone jest natomiast stanowisko, zgodnie
z którym przerwa w przebywaniu spowodowana szczególnymi okolicznościami, takimi jak odbywanie kary
pozbawienia wolności, powołanie do służby wojskowej czy podjęcie studiów w innej miejscowości, nie zmienia jednak
miejsca zamieszkania w znaczeniu prawnym. Pobyt w zakładzie karnym, jednostce wojskowej czy miejscowości,
w której osoba fizyczna podejmuje naukę, ma charakter okresowy i nie jest równoznaczny z zamieszkiwaniem w tych
miejscach. Miejscem zamieszkania osoby w omawianych sytuacjach jest miejsce, w którym osoba ta przebywa
w czasie przepustek czy dni wolnych od nauki, do którego zamierza wrócić po odbyciu kary, służby czy zakończeniu
studiów.
Uwzględniając powyższe, można przyjąć, że na gruncie PomWychDzU w sytuacji, gdy rodzic sprawujący faktyczną
opiekę nad dzieckiem czasowo przebywa poza miejscem zamieszkania, nie wyrażając zamiaru jego stałego
opuszczenia, nie można uznać, że jest to jednoznaczne z tym, że nie zamieszkuje on wspólnie z dzieckiem.
Wykładnia taka nie jest też sprzeczna z celem, na jaki przyznawane jest świadczenie wychowawcze, skoro
świadczenie to służyć ma częściowej rekompensacie wydatków związanych z wychowaniem dziecka. Czasowe
opuszczenie miejsca zamieszkania nie oznacza zaprzestania realizacji tego celu. Nie oznacza bowiem, że rodzic nie
zaspokaja potrzeb dziecka, nie utrzymuje go i nie wychowuje. Najbardziej klarownym przykładem takiego stanu
rzeczy jest pobyt dziecka w innym mieście w związku z podjętą nauką (przy czym nie muszą to być koniecznie studia
wyższe, ale też nauka w szkole z internatem). Nie można uznawać, że czym innym jest sytuacja, gdy rodzic, któremu
została powierzona władza rodzicielska, czasowo przebywa w areszcie śledczym, ale utrzymuje stały kontakt
z dzieckiem, uczestnicząc w jego wychowaniu i utrzymaniu. Takie rozumienie powyższego przepisu niewątpliwie
w sposób najpełniejszy chroni dobro dziecka, którego potrzeby ma zaspokajać świadczenie wychowawcze.
Odnosząc powyższe do realiów niniejszej sprawy, WSA uznał, że w okresie izolacji penitencjarnej Skarżącej nie
ustała przesłanka określona w art. 4 ust. 2 pkt 1 PomWychDzU, a tym samym nie ziściła się żadna z przesłanek
(organy nie powołały konkretnej przesłanki) określonych w art. 25 PomWychDzU do uznania świadczenia
wychowawczego za nienależnie pobrane oraz art. 25 ust. 2 pkt 6 PomWychDzU, zgodnie z którym osoba która
pobrała nienależnie świadczenie wychowawcze jest obowiązana do jego zwrotu.

Komentarz
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie dokonał wykładni pojęcia miejsca zamieszkania dziecka na gruncie
PomWychDzU. Jest to pojęcie nie do końca zbieżne z pojęciem zamieszkiwania dziecka (z rodzicem) na gruncie KC.
Takie odmienne rozumienie tego pojęcia jest uzasadnione, gdy weźmie się pod uwagę cel regulacji PomWychDzU
w kontekście uprawnień do świadczeń przysługujących dziecku z ustawy. Kluczowe jest bowiem to, czy środki
z uzyskiwanego świadczenia są przekazywane na potrzeby dziecka, a rodzic ma zamiar dalszego zamieszkiwania
z dzieckiem i sprawowania nad nim opieki. Pobyt rodzica w zakładzie karnym czy areszcie nie może być zatem
z automatu podstawą do przyjęcia, że pobrane w tym okresie świadczenie jest nienależne.
Orzeczenie nie jest prawomocne.

Wyrok WSA w Krakowie z 6.6.2022 r., III SA/Kr 1842/21,

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie dokonał wykładni pojęcia miejsca zamieszkania dziecka zgodnie z ustawą o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci. Orzekł, że pobyt rodzica w areszcie nie przekreśla prawa do świadczenia wychowawczego, jeśli nadal sprawuje opiekę nad dzieckiem. Decyzja ta ma istotne znaczenie dla rodzin, których sytuacja może być utrudniona przez tymczasowy brak możliwości zamieszkania razem z dzieckiem.