Kod źródłowy Systemu Losowego Przydziału Spraw jest informacją publiczną

Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że kod źródłowy Systemu Losowego Przydziału Spraw stanowi informację publiczną z uwagi na przejrzystość życia społecznego oraz prawidłowość funkcjonowania sądów. Stowarzyszenie S. domagało się dostępu do kodu źródłowego programu SLPS, jednak sądy oddaliły skargi, argumentując, że udostępnienie informacji technicznych może zagrażać bezpieczeństwu narzędzia informatycznego oraz niezawisłości sędziowskiej. NSA podkreślił, że kod źródłowy pozwala na analizę funkcjonowania programu komputerowego, a algorytm SLPS spełnia kryteria informacji publicznej. Automatyzacja wykonywania zadań publicznych stawia ważne wyzwania związane z zapewnieniem poprawności funkcjonowania programów komputerowych, co wpływa na rzetelność działania władz publicznych.

Tematyka: Naczelny Sąd Administracyjny, System Losowego Przydziału Spraw, SLPS, informacja publiczna, kod źródłowy, algorytm, automatyzacja, poprawność decyzji, program komputerowy, udostępnienie

Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że sposób wyznaczania składów orzekających przez program
informatyczny - System Losowego Przydziału Spraw (dalej: SLPS) oznacza, że program ten w praktyce
zastępuje działalność urzędnika lub sędziego. Z uwagi na przejrzystość życia społecznego i prawidłowość
funkcjonowania sądów należy uznać, że kod źródłowy SLPS stanowi informację publiczną w rozumieniu art.
1 ust. 1 ustawy z 6.9.2001 r. o dostępie do informacji publicznej (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 902; dalej:
DostInfPubU).
Wniosek o udostępnienie kodu źródłowego SLPS
Stowarzyszenie S. zwróciło się do Ministra Sprawiedliwości o udostępnienie informacji w postaci kodu źródłowego
programu SLPS, za sprawą którego od 1.1.2017 r. sędziowie są przydzielani do spraw. Gdy Minister Sprawiedliwości
poinformował, że żądana informacja nie stanowi informacji publicznej, Stowarzyszenie S. wniosło skargę na
bezczynność organu. Jednak Wojewódzki Sąd Administracyjnego w Warszawie oddalił skargę. W uzasadnieniu
wyroku wskazano, że informacje dotyczące kodu źródłowego mają charakter techniczny i nie stanowią informacji
publicznej. Ich udostępnienie może prowadzić do ujawnienia danych mających istotny wpływ na bezpieczeństwo
danego narzędzia informatycznego. Udostępnienie informacji dotyczących zasad przydzielania sędziów sądów
powszechnych do spraw może bowiem pociągnąć za sobą próby zewnętrznych ingerencji w wyniki losowań, co
naruszałoby zasadę niezawisłości sędziowskiej i powodowałoby ograniczenie zaufania obywateli do instytucji sądu.
W ocenie Sądu kod źródłowy jest tylko technicznym elementem przetwarzania danych i nie zawiera żadnego
komunikatu o sprawach publicznych. Dodatkowo wskazano, że kod źródłowy objęty wnioskiem jest objęty ochroną
prawa autorskiego.
Algorytm a kod źródłowy
Naczelny Sąd Administracyjny uchylił zaskarżony wyrok i uznając, że organ dopuścił się bezczynności zobowiązał
Ministra Sprawiedliwości do rozpoznania wniosku Stowarzyszenia S. Jak wyjaśniono kod źródłowy to ciąg
instrukcji i deklaracji, zapisany w zrozumiałym dla człowieka języku programowania opisujący operacje, jakie
powinien wykonać komputer przy pomocy skończonej liczby ściśle zdefiniowanych rozkazów. Kod źródłowy
pozwala wyrazić w czytelnej dla człowieka formie strukturę i działania programu komputerowego (zob. wyrok
NSA z 27.2.2014 r., I OSK 2014/13,
). Natomiast w uproszczeniu można stwierdzić, że algorytm stanowi
opis lub instrukcję funkcjonowania programu, wyrażanego w całości przez kod źródłowy. Dysponowanie
kodem źródłowym pozwala więc na całościową analizę funkcjonowania programu komputerowego, w tym także na
ocenę możliwości nadużycia lub ingerencji w sposób funkcjonowania programu. W orzecznictwie przesądzono, że
algorytm SLPS spełnia kryteria informacji publicznej (zob. wyrok NSA z 19.4.2021 r., III OSK 836/21,
).
Natomiast w odniesieniu do kodu źródłowego wskazywano, że jest on tylko technicznym elementem przetwarzania
danych, a jego głównym zastosowaniem jest wyrażanie programów komputerowych w zrozumiałej postaci (zob.
wyrok NSA z 27.2.2014 r., I OSK 2014/13,
).
Automatyzacja wykonywania zadań publicznych
NSA stwierdził jednak, że końcowa ocena kodu źródłowego jako informacji publicznej zależy od przedmiotu
danego programu i jego roli w procesie realizacji zadań podmiotu zobowiązanego do udostępnienia
informacji publicznej. SLPS jest programem niemającym charakteru wyłącznie pomocniczego przy realizacji
zadań władzy publicznej. Choć przepisy prawa powszechnie obowiązującego określają zasady wyznaczania
składów orzekających sądów, to jednak funkcja systemu SLPS wykracza poza rolę programu
wspomagającego pracę przewodniczącego wydziału. W istocie wyznaczenie składu sądu następuje przez
program komputerowy, w rezultacie konstrukcja tego programu ma więc istotne znaczenie z punktu widzenia
realizacji prawa do sądu. W uzasadnieniu wyroku wskazano, że z uwagi na coraz większą automatyzację
wykonywania zadań publicznych w ramach pracy urzędnika lub sędziego, szczególnie istotną kwestią jest
poprawność funkcjonowania wykonujących te działania programów komputerowych.
Coraz częściej rzetelność działania władz publicznych, a w efekcie sytuacja prawna jednostki, będzie zależeć
nie od działania człowieka, a od sposobu zaprojektowania danego zagadnienia w programie komputerowym
wykorzystywanym przez władzę publiczną. W ocenie NSA zapewnienie publicznego dostępu do kodu
źródłowego SLPS może umożliwić obywatelom zweryfikowanie, czy rzeczywiście narzędzie to skutecznie
uniemożliwia manipulowanie składami orzekającymi. Udostępnienie jedynie algorytmu programu SLPS nie
doprowadzi do weryfikacji ewentualnych luk w tej aplikacji, umożliwiających jej nadużycie np. przez nieuprawnione

wyłączenie określonych sędziów od udziału w losowaniu. W rezultacie wzgląd na prawidłowość decyzji
podejmowanych w sposób zautomatyzowany przemawia za kwalifikacją kodu źródłowego systemu SLPS jako
informacji publicznej. NSA zastrzegł jednak, że kwalifikacja taka nie powinna jednak być automatycznie przyjmowana
w odniesieniu do pozostałych programów komputerowych. Indywidualna analiza sprawy wymaga dokonania
każdorazowej oceny, czy w świetle przepisów prawa program komputerowy, którego kod źródłowy jest przedmiotem
wniosku, prowadzi do automatycznej realizacji działania władzy publicznej, czy też pełni on wyłącznie rolę
wspomagającą w podejmowaniu decyzji.
W uzasadnieniu wyroku wyjaśniono również, że wbrew stanowisku Sądu I instancji fakt, iż określony
program komputerowy może być przedmiotem praw autorskich, w żaden sposób nie wpływa na kwalifikację
kodu źródłowego tego programu na gruncie prawa do informacji publicznej. Kwestia ta może być przedmiotem
oceny na dalszym etapie postępowania, sama bowiem kwalifikacja wnioskowanej informacji jako informacji publicznej
nie powoduje bowiem automatycznie jej udostępnienia w trybie określonym w art. 13 ust. 1 DostInfPubU. Zgodnie
z art. 5 ust. 2 DostInfPubU prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu m.in. z uwagi na tajemnicę
przedsiębiorcy.
Wyrok NSA z 26.5.2022 r., III OSK 1189/21,

NSA uznał, że poprawność decyzji zautomatyzowanych zależy od zaprojektowania programu komputerowego, a udostępnienie kodu źródłowego SLPS może umożliwić obywatelom kontrolę nad manipulacją składami orzekającymi. Decyzja o kwalifikacji kodu źródłowego jako informacji publicznej wymaga indywidualnej analizy, biorąc pod uwagę rolę programu w realizacji zadań władzy publicznej. NSA podkreślił, że prawa autorskie nie wpływają na kwalifikację informacji publicznej.