Świadczenie pielęgnacyjne a obowiązek alimentacyjny

Ograniczenia wynikające z regulacji art. 17 ust. 1a ŚwRodzU nie powinny mieć zastosowania w sytuacji, gdy preferowany przez ustawodawcę opiekun z obiektywnych względów nie jest w stanie sprawować opieki nad potrzebującym. W niniejszej sprawie WSA w Poznaniu rozpoznał skargę na decyzję dotyczącą świadczenia pielęgnacyjnego i uchylił decyzję odmowną, argumentując brakiem przeszkód do przyznania świadczenia. Stanowisko WSA opiera się na interpretacji przepisów prawa i uwzględnieniu celów ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Tematyka: świadczenie pielęgnacyjne, obowiązek alimentacyjny, regulacje prawne, opieka nad niepełnosprawnym, interpretacja przepisów, wyrok WSA, ochrona konstytucyjna

Ograniczenia wynikające z regulacji art. 17 ust. 1a ŚwRodzU nie powinny mieć zastosowania w sytuacji, gdy preferowany przez ustawodawcę opiekun z obiektywnych względów nie jest w stanie sprawować opieki nad potrzebującym. W niniejszej sprawie WSA w Poznaniu rozpoznał skargę na decyzję dotyczącą świadczenia pielęgnacyjnego i uchylił decyzję odmowną, argumentując brakiem przeszkód do przyznania świadczenia. Stanowisko WSA opiera się na interpretacji przepisów prawa i uwzględnieniu celów ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Ograniczenia wynikające z regulacji art. 17 ust. 1a ŚwRodzU nie powinny mieć zastosowania w sytuacji, gdy
preferowany przez ustawodawcę opiekun z obiektywnych względów nie jest w stanie sprawować opieki nad
potrzebującym, tj. gdy zachodzą okoliczności wymienione w art. 132 KRO, do którego odsyła art. 17 ust. 1
ŚwRodzU.
Stan faktyczny
WSA w Poznaniu rozpoznał skargę na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego (dalej: SKO)
w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego i wyrokiem uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję
Prezydenta Miasta. Odmówił on Skarżącej przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji
z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z opieką nad niepełnosprawnym bratem.
Utrzymując w mocy ww. decyzję, SKO wskazało, iż z uzasadnienia Organu I instancji wynika, że brat posiada
znaczny stopień niepełnosprawności, który datuje się na 2007 r. Mężczyzna jest kawalerem. Z faktów znanych
Organowi I instancji z urzędu wynika, iż strona nie pracuje zawodowo, gdyż sprawuje opiekę nad swoim bratem,
pomagając mu w codziennym funkcjonowaniu i wykonywaniu podstawowych czynności życiowych. Spełniona jest
zatem jedna z przesłanek, warunkująca przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego. Ponadto w oparciu o zgromadzony
materiał dowodowy, tj. wywiad środowiskowy oraz oświadczenia żyjących krewnych Organ I instancji ustalił, iż
w rozumieniu art. 132 KRO w rodzinie są osoby zobowiązane w bliższej kolejności niż Skarżący do spełnienia
obowiązku alimentacyjnego - są to żyjący rodzice. Jednocześnie Organ I instancji wskazał, iż nie ma wątpliwości co
do faktu, że osoby te nie są w stanie uczynić zadość ciążącemu na nich obowiązkowi z uwagi na przeszkody, tj. wiek
oraz własne problemy zdrowotne. Jednakże z uwagi na niespełnienie warunku wynikającego z art. 17 ust. 1a pkt. 1
ustawy z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 615; dalej: ŚwRodzU) Organ
zobligowany był wydać decyzję odmowną. Sprawa trafiła do WSA.
Stanowisko WSA
Art. 17 ust. 1 i 1a ŚwRodzU stanowi o tym komu przysługuje świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji
z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. W niniejszej sprawie Organy zgodnie uznały, że Skarżąca nie podejmuje
zatrudnienia z uwagi na sprawowanie opieki nad bratem. Jednakże, ograniczając się do wykładni językowej art. 17
ust. 1a pkt 1 ŚwRodzU, Organy uznały, że przeszkodą niepozwalającą na przyznanie Skarżącej prawa do
świadczenia pielęgnacyjnego jest sytuacja, w której rodzice osoby wymagającej żyją i nie legitymują się orzeczeniem
o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy istotne było to, czy Skarżąca jako siostra osoby wymagającej opieki miała
prawo do pobierania świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu opieki nad bratem w sytuacji, gdy były inne osoby
(rodzice) w pierwszej kolejności obciążone obowiązkiem alimentacyjnym. Z literalnego brzmienia przywołanego wyżej
art. 17 ust. 1a pkt. 1 ŚwRodzU wynika, że zawsze, jeżeli rodzice osoby wymagającej opieki żyją, nie zostali
pozbawieni praw rodzicielskich, są pełnoletni lub nie legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu
niepełnosprawności, świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje.
WSA w niniejszej sprawie nie podzielił poglądu Organu, a opowiedział się za prezentowanym przez część judykatury
stanowiskiem, że w takich okolicznościach, przy odkodowywaniu normy prawnej wynikającej z art. 17 ust. 1a pkt. 1
ŚwRodzU należy uwzględnić przede wszystkim cel, jakiemu służy ŚwRodzU. W orzecznictwie podnosi się, że
w sytuacji, gdy przepis nie jest w oczywisty sposób zgodny z Konstytucją, sąd rozstrzygający sprawę ma uprawnienie
do bezpośredniego zastosowania Konstytucji RP, a może ono polegać na prokonstytucyjnym stosowaniu przepisu
ustawy, będącego podstawą rozstrzygnięcia, pozostającego w sprzeczności z Konstytucją.
Art. 69 Konstytucji RP nakazuje ustawodawcy podjęcie działań, które zapewnią efektywne wsparcie osób
niepełnosprawnych poprzez pomoc w zabezpieczeniu ich egzystencji. Ponadto nie bez znaczenia jest art. 71 ust.1
Konstytucji RP, który przewiduje prawo do szczególnej pomocy rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji
materialnej i społecznej.
Rozpoznając niniejszą sprawę, należy mieć również na uwadze, iż art. 17 ust. 1 ŚwRodzU przez odesłanie do
przepisów KRO jednoznacznie wskazuje krąg osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego w związku
z opieką nad niepełnosprawnym członkiem rodziny, ograniczając go do osób zobowiązanych do alimentacji. Z woli
ustawodawcy to nie sam fakt opieki nad osobą niepełnosprawną czy też rezygnacja z zatrudnienia dla jej




sprawowania, lecz szczególna więź prawna pomiędzy osobą opiekuna a osobą niepełnosprawną wyróżnia grupę
uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego.
Prawo ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne wywodzi się z obowiązku alimentacyjnego, o którym mowa w art.
128 i n. KRO, a który sprowadza się do obowiązku dostarczania środków utrzymania (niekiedy także środków
wychowania) i obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Obowiązek alimentacyjny może polegać albo na
świadczeniu określonych sum pieniężnych, albo na dostarczaniu w naturze określonej ilości produktów potrzebnych
do życia, bądź też na osobistych staraniach. W sytuacji, gdy zobowiązany do alimentacji wybiera ten ostatni sposób
wspomagania osoby bliskiej, rezygnując z zatrudnienia po to, by by wspierać ją osobistym staraniem, z pomocą
przychodzi mu Państwo. Osoba zobowiązana do alimentacji otrzymuje w zaistniałej sytuacji pomoc polegającą na
przyznaniu jej świadczenia pielęgnacyjnego. Świadczenie to jest niejako surogatem wynagrodzenia za pracę. Jest to
bowiem określona przepisami kwota pieniężna, z którą wiąże się również opłacanie przez Państwo składek
emerytalno-rentowych. Pomoc świadczona w taki sposób jest przeznaczona dla osób, które obciąża obowiązek
alimentacyjny. Zaakcentować należy, że obowiązek ten powstaje z mocy prawa, a nie z wyboru dokonanego w danej
rodzinie przez jej członków. Obowiązek alimentacyjny osoby zobowiązanej w dalszej kolejności powstaje dopiero
przy spełnieniu się określonych prawem przesłanek i jest to wówczas jej własny obowiązek. Zatem uzyskanie
uprawnienia do otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego przez osobę zobowiązaną do alimentacji w dalszej
kolejności możliwe jest w sytuacji, gdy brak jest osoby zobowiązanej w bliższej kolejności – gdy takiej osoby w ogóle
nie ma lub gdy osoba taka nie jest w stanie sprawować opieki nad potrzebującym. Świadczenie pielęgnacyjne jest
bowiem świadczeniem przeznaczonym wyłącznie dla określonej wyżej kategorii osób.
Mając na uwadze powyższe, WSA w niniejszej sprawie opowiedział się za stanowiskiem, iż ograniczenia wynikające
z regulacji art. 17 ust. 1a ŚwRodzU nie powinny mieć zastosowania w sytuacji, gdy preferowany przez ustawodawcę
opiekun z obiektywnych względów (a więc niezależnych od niego) nie jest w stanie sprawować opieki nad
potrzebującym, tj. gdy zachodzą okoliczności wymienione w art. 132 KRO, do którego odsyła art. 17 ust. 1 ŚwRodzU.
WSA wskazał także, że w orzecznictwie prezentowane jest stanowisko, że ustawodawca uznał za konieczne, aby
ocena, czy osoba uprawniona w pierwszej kolejności nie jest w stanie wypełnić we właściwy sposób obowiązku
alimentacyjnego z uwagi na stan zdrowia, rozstrzygana była orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności.
W orzeczeniach tych podnosi się, że ani organ, ani Sąd nie mają bowiem wiadomości specjalnych, które pozwoliłyby
w pełni wyważyć, czy stan zdrowia danej osoby zobowiązanej do alimentacji rzeczywiście uniemożliwia sprawowanie
opieki. Rygoryzm spornego przepisu, którego brzmienie jest jednoznaczne w swej treści, odpowiada celom ustawy
(wyrok NSA z 11.8.2020r., I OSK 599/20, 
).
Jednakże skład orzekający na gruncie niniejszej sprawy uznał, iż zachodzą wyjątkowe okoliczności uzasadniające
uznanie, że ograniczenie wynikające z regulacji art. 17 ust. 1a ŚwRodzU nie powinno mieć zastosowania
w odniesieniu do Skarżącej.

Komentarz
Przy dokonywaniu wykładni przepisów ŚwRodzU WSA odstąpił od podstawowej wykładni przepisów prawa, jaką jest
wykładnia literalna. Ta bowiem nie prowadziła do zadowalających rezultatów z uwzględnieniem ochrony
konstytucyjnej. Sąd słusznie przyjął, że przy ustalaniu uprawnienia do świadczenia pielęgnacyjnego nie można
wprost polegać na przepisach KRO dotyczących obowiązków alimentacyjnych i kolejności ich spełnienia przez
poszczególnych członków rodziny. W ustawach z zakresu zabezpieczenia społecznego należy przede wszystkim
uwzględniać ich cel.

Wyrok WSA w Poznaniu z 3.6.2022 r., II SA/Po 138/22, 








Wyrok WSA w Poznaniu z 3.6.2022 r., II SA/Po 138/22, potwierdza, że wykładnia przepisów dotyczących świadczenia pielęgnacyjnego powinna uwzględniać cel ustawy i ochronę konstytucyjną. Sąd uznał, że istnieją wyjątkowe okoliczności uzasadniające przyznanie świadczenia Skarżącej, pomimo ograniczeń wynikających z przepisów. Decyzja ta stanowi istotne rozstrzygnięcie w kontekście stosowania prawa w przypadkach opieki nad osobami niepełnosprawnymi.