Świadczenie pielęgnacyjne także dla osób, które pozostają na urlopie bezpłatnym

Przebywanie na urlopie bezpłatnym połączonym z opieką nad niepełnosprawnym dzieckiem, a kwestia świadczenia pielęgnacyjnego - to główny temat rozważań sądowych. WSA w Gliwicach uchylił decyzję odmawiającą świadczenia pielęgnacyjnego Skarżącej, argumentując, że urlop bezpłatny nie oznacza rezygnacji z zatrudnienia. Sąd wskazał, że istota przepisów dotyczących świadczenia pielęgnacyjnego polega na braku wynagrodzenia z pracy związanej z opieką nad osobą niepełnosprawną, a nie formalnym rozwiązaniu stosunku pracy.

Tematyka: świadczenie pielęgnacyjne, urlop bezpłatny, rezygnacja z zatrudnienia, niepełnosprawność, opieka nad dzieckiem, przepisy prawne

Przebywanie na urlopie bezpłatnym połączonym z opieką nad niepełnosprawnym synem, który spełnia
warunki określone w art. 17 ust. 1 ŚwRodzU, należy traktować jako rezygnację z zatrudnienia w znaczeniu
art. 17 ust. 1 w zw. z art. 3 pkt. 22 ŚwRodzU.
Stan faktyczny
WSA w Gliwicach rozpoznał sprawę ze skargi M. K. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego
w Katowicach (dalej: SKO) w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego i wyrokiem uchylił zaskarżoną decyzję oraz
poprzedzającą ją decyzję Prezydenta Miasta.
W sprawie tej Prezydent Miasta w formie decyzji odmówił Skarżącej przyznania prawa do świadczenia
pielęgnacyjnego z tytułu opieki nad synem. W jej uzasadnieniu wskazano, że Skarżąca nie spełnia warunku,
o których mowa w art. 17 ust. 1 ustawy z 18.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 615;
dalej: ŚwRodzU), tj. w sprawie nie występuje okoliczność rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.
Zdaniem organu Skarżąca pozostaje w stosunku zatrudnienia, pomimo udzielenia jej przez pracodawcę urlopu
bezpłatnego od 27.10.2021 r.
Skarżąca złożyła odwołanie, a SKO utrzymało w mocy rozstrzygnięcie pierwszoinstancyjne. W motywach
rozstrzygnięcia Organ odwoławczy przedstawił stan faktyczny sprawy oraz obowiązujący stan prawny w zakresie
świadczenia pielęgnacyjnego. Następnie SKO przychyliło się do stanowiska Organu I instancji, że osoba
przebywająca na urlopie bezpłatnym pozostaje w zatrudnieniu, a tym samym nie spełnia warunku o rezygnacji
z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Zaakcentowano, że urlop bezpłatny powoduje jedynie czasowe
zawieszenie obowiązku świadczenia pracy po stronie pracownika, zaś po stronie pracodawcy - obowiązku
wypłacania wynagrodzenia. W ocenie SKO za rezygnację z zatrudnienia należy uznać rozwiązanie stosunku pracy.
Według Organu przyjęcie stanowiska Skarżącej prowadziłoby do obejścia przepisów prawa, regulujących instytucję
urlopu bezpłatnego, jak również naruszenie konstytucyjnej zasady równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji
RP), gdyż powodowałoby to, że bezpłatny urlop matki dziecka niepełnosprawnego w istocie stawałby się urlopem
odpłatnym.
Skarżąca złożyła skargę do WSA. W motywach skargi wyrażono pogląd, że wystarczającą okolicznością rezygnacji
z zatrudnienia jest nie tyle ustanie stosunku pracy, co rezygnacja z wykonywania pracy. Zatem weryfikacja
wystąpienia tej przesłanki powinna polegać nie tyle na sprawdzeniu okoliczności zatrudnienia wnioskodawcy, co na
ustaleniu, czy wnioskodawca wykonuje pracę, np. na podstawie umowy o pracę. Zwrócono przy tym uwagę, że
pracownik korzystający z urlopu bezpłatnego nie ma prawa do świadczeń wynikających z ubezpieczenia
chorobowego, okres ten nie jest okresem składkowym i nieskładkowym, a więc nie podlega uwzględnieniu w stażu
pracy. Skarżąca zaznaczyła ponadto, że świadczenie pielęgnacyjne ma na celu zrekompensować straty materialne
związane z rezygnacją z zatrudnienia z tytułu opieki nad osobą jej wymagającą. Stanowisko swe poprała
orzeczeniami sądów administracyjnych. Ponadto strona podniosła, że przepisy KP (art. 174 § 1 KP i art. 1862 § 1 KP)
nie wykluczają możliwości uzyskiwania w trakcie urlopu bezpłatnego dochodu z innych źródeł.
Stanowisko WSA
Sąd nie podzielił stanowiska orzekających w sprawie Organów w zakresie interpretacji i wykładni obowiązujących
w sprawie przepisów ŚwRodzU.
WSA wskazał, że spór dotyczy wykładni art. 17 ust. 1 ŚwRodzU. Organ odwoławczy utrzymał w mocy rozstrzygniecie
pierwszoinstancyjne, gdyż w jego ocenie przebywanie na urlopie bezpłatnym nie stanowi o rezygnacji z zatrudnienia
lub innej pracy zarobkowej. Z tym stanowiskiem nie zgodziła się Strona, podnosząc, że jedynie formalnie pozostaje
w stosunku zatrudnienia.
W myśl art. 17 ust. 1 ŚwRodzU uprawnienie do świadczenia pielęgnacyjnego przysługuje wymienionym w tym
przepisie osobom z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki m.in. nad
osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem
o niepełnosprawności, łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby
w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na
co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Z kolei w art. 3 pkt. 22 ŚwRodzU zdefiniowano pojęcie „zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej”. Stwierdzono w nim,
że jest to wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego, umowy o pracę nakładczą oraz
wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło albo
w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług
rolniczych, a także prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej.
Skarżąca pozostawała w stosunku pracy, choć korzysta z urlopu bezpłatnego.
Nie ulega wątpliwości, że rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo podlegają szczególnej ochronie (art. 18 Konstytucji),
przy czym matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych, której zakres
określa ustawa (art. 71 ust. 2 Konstytucji). Zauważyć przy tym należy, że w świetle art. 174 § 2 KP okresu urlopu
bezpłatnego nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Zatem urlop bezpłatny (art.
174 KP) jest okresem, w którym mimo trwania stosunku pracy zawieszeniu ulegają wzajemne obowiązki
i uprawnienia stron tego stosunku (świadczenie pracy oraz wypłata wynagrodzenia). W jednym z wyroków, odnosząc
się do urlopu wychowawczego, NSA stwierdził, że rezultatem wykładni językowej, systemowej i celowościowej art. 3
pkt. 22 w zw. z art. 17 ust. 1 ŚwRodzU jest norma prawna, zgodnie z którą osoba spełniająca przesłanki pozytywne
z art. 17 ust. 1 ŚwRodzU, korzystająca z urlopu wychowawczego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem
spełniającym przesłanki z art. 17 ust. 1 in fine ŚwRodzU i nie uzyskująca wynagrodzenia, nie musi rozwiązywać
stosunku pracy, by uzyskać prawo do świadczenia pielęgnacyjnego. Skoro dla NSA istota sprowadza się do braku
uzyskiwania wynagrodzenia w związku z opieką nad osobą niepełnosprawną, a nie do formalnego rozwiązania
stosunku pracy, to rozważania te winny mieć przełożenie także na sytuację pozostawania na urlopie bezpłatnym.
Podobnie orzeczono w wyroku WSA w Warszawie z 4.11.2010 r., I SA/Wa 1683/10,
, gdzie stwierdzono, iż:
„(...) skarżąca pozostaje w stosunku pracy, ale nie wykonuje pracy i nie otrzymuje wynagrodzenia. Należy więc
uznać, że spełnia ona przesłankę z art. 17 ust. 1 ŚwRodzU do ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne z tytułu
rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, gdyż przebywając na urlopie bezpłatnym, zrezygnowała
z zatrudnienia. Za takim rozumieniem przepisów przemawia także wykładnia celowościowa. Świadczenie
pielęgnacyjne z art. 17 ust.1 ŚwRodzU ma charakter socjalny. Celem tego świadczenia jest kompensacja strat
materialnych powstałych na skutek rezygnacji z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania opieki nad
niepełnosprawnym dzieckiem. Skarżąca (...) nie wykonuje pracy, nie otrzymuje wynagrodzenia. Niedobory tym
spowodowane mogą zostać częściowo skompensowane w formie świadczenia pielęgnacyjnego, określonego w art.
17 ust. 1 ŚwRodzU”.
WSA wskazał, że dla zrekonstruowania normy prawnej koniecznym jest sięgnięcie do zasad wykładni, zgodnie
z którymi znaczenie przepisu zależy nie tylko od jego językowego sformułowania (kontekst językowy), ale także od
treści innych przepisów (kontekst systemowy) oraz całego szeregu wyznaczników pozajęzykowych, takich jak cele,
funkcje regulacji prawnej i przekonania moralne. Spośród kilku możliwych znaczeń przepisu za pośrednictwem reguł
wykładni poszukiwany winien być zawsze taki sens normatywny, który pozwala na uzgodnienie przepisu
z Konstytucją. TK wielokrotnie wskazywał, że wszelkie odstępstwa od nakazu równego traktowania podmiotów
podobnych muszą zawsze znajdować podstawę w odpowiednio przekonujących argumentach (zob. np. wyrok TK
z 19.4.2011 r., P 41/09,
). Nadto wątpliwości co do treści normy prawnej winny być rozstrzygane na korzyść
strony (art. 7a KPA).

Komentarz
Przepisy ustaw z zakresu pomocy społecznej i ustaw o zabezpieczeniu społecznym często posługują się pojęciami
zdefiniowanymi przez inne przepisy prawa. Nie zawsze definicje tych pojęć odpowiadają w pełni celowi ustaw
regulujących różnego rodzaju świadczenia. Tak jest np. gdy chodzi o ustalenie treści pojęcia „rezygnacja
z zatrudnienia”. Na gruncie ŚwRodzU nie chodzi o formalne pozostawanie bez zatrudnienia, ale jedynie o faktyczne
nieuzyskiwanie dochodów z pracy zarobkowej. Świadczenie pielęgnacyjne ma bowiem rekompensować ten dochód.
Do uzyskania tego świadczenia nie jest zatem uprawniona osoba, której udzielono urlopu bezpłatnego.

Wyrok WSA w Gliwicach z 3.6.2022 r., II SA/Gl 190/22,

Wyrok WSA podkreślił, że interpretacja przepisów dotyczących świadczenia pielęgnacyjnego musi uwzględniać celowość normy, która ma na celu rekompensatę strat materialnych związanych z opieką nad osobą wymagającą. W konkluzji, urlop bezpłatny nie wyklucza prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia, jeśli osoba nie otrzymuje wynagrodzenia za pracę.