Złożenie wniosku o ustalenie odszkodowania do PKP S.A.

Tematyka: odszkodowanie, wniosek o odszkodowanie, art. 37a RestrPKPU, ustalenie odszkodowania, PKP S.A., NSA, wywłaszczenie, ochrona własności

Przepis art. 37a ust. 7 RestrPKPU uzależnia ustalenie i wypłatę odszkodowania od złożenia wniosku
w określonym terminie. Skierowanie wniosku o odszkodowanie w zakreślonym terminie do podmiotu, który
z mocy ustawy jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania należy uznać za spełnienie wskazanego
w przepisie warunku. Celem regulacji jest, by osoba, której grunt wchodzący w skład linii kolejowych został
przejęty na własność Skarbu Państwa, otrzymała stosowne odszkodowanie o ile wniosek o odszkodowanie
zostanie złożony w zakreślonym terminie.
Stan faktyczny
NSA rozpoznał skargę kasacyjną Skarżącej od wyroku WSA w Gliwicach z 16.11.2018 r., II SA/Gl 688/18,

w sprawie ze skargi na decyzję Wojewody w przedmiocie odmowy ustalenia odszkodowania za grunt wchodzący
w skład linii kolejowych. Omawianym wyrokiem Sąd uchylił zaskarżony wyrok oraz zaskarżoną decyzję.
W sprawie tej Prezydent Miasta, na podstawie art. 37a ustawy z 8.9.2000 r. o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstwa państwowego „Polskie Koleje Państwowe” (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 146 ze zm., dalej: RestrPKPU)
w zw. art. 129 ust. 5, art. 130 ust. 2 i art. 132 ust. 1a ustawy z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U.
z 2021 r. poz. 1899; dalej: GospNierU) ustalił na rzecz Skarżącej odszkodowanie w wysokości 96.670 zł z tytułu
utraty prawa własności nieruchomości.
W uzasadnieniu organ podał, że decyzją z maja 2016 r. Wojewoda stwierdził nabycie z mocy prawa 1.6.2003 r. przez
Skarb Państwa prawa własności przedmiotowego gruntu, wchodzącego w skład linii kolejowej oraz nabycie przez
PKP S.A. z mocy prawa użytkowania wieczystego tego gruntu i prawa własności fragmentu linii kolejowej.
W dniu wydania decyzji oraz w czerwcu 2003 r. przedmiotowy grunt stanowił własność Skarżącej, która w czerwcu
2016 r. złożyła do organu wniosek o ustalenie odszkodowania za nieruchomość.
Organ I instancji stwierdził, że co prawda wniosek złożony z 12.2005 r. przez Skarżącą do PKP S.A. nie został mu
przekazany, lecz art. 37a ust. 7 RestrPKPU nie wskazuje wyraźnie organu, do którego powinien być skierowany
wniosek o odszkodowanie, a stanowi jedynie o zasadach i trybie ustalania odszkodowania. Zdaniem organu, w takiej
sytuacji złożenie wniosku do podmiotu zobowiązanego do wypłaty odszkodowania przed 31.12.2007 r. powinno być
uznane za złożone w ustawowym terminie.
Wojewoda uchylił decyzję organu I instancji i odmówił ustalenia odszkodowania za przedmiotowy grunt.
Zdaniem organu odwoławczego, wniosek z 12.2005 r., zawierający prośbę o wykup nieruchomości, nie był złożony
do organu administracji publicznej, a do PKP, która jest spółką prawa handlowego, a zatem skierowanie do tego
podmiotu jakichkolwiek żądań nie inicjowało postępowania administracyjnego, polegającego na ustaleniu
odszkodowania w drodze decyzji. Z tego samego powodu PKP nie miało obowiązku przekazania tego wniosku do
organu właściwego do wypłacenia odszkodowania. Organy administracji nie były zaś obowiązane do informowania
byłych właścicieli o przysługujących im roszczeniach odszkodowawczych.
Termin z art. 37a ust. 7 RestrPKPU ma zaś charakter zawity. Jego uchybienie powoduje skutek prawny w postaci
wygaśnięcia prawa do odszkodowania. Dla biegu terminu nie ma też znaczenia fakt wydania decyzji o nabyciu prawa
własności już po upływie tego terminu. Stąd też organ odwoławczy stwierdził, że nie ma podstaw do ustalenia
odszkodowania z uwagi na niedochowanie terminu do złożenia wniosku.
Skarżąca złożyła skargę do WSA, który skargę oddalił. W konsekwencji konieczne było skierowania skargi kasacyjnej
do NSA.
Stanowisko NSA
NSA wskazał, że zgodnie z art. 37a ust. 1 RestrPKPU, grunty wchodzące w skład linii kolejowych pozostające
w 28.2.2003 r. we władaniu PKP S.A., niestanowiące własności Skarbu Państwa, jednostek samorządu
terytorialnego lub PKP S.A. stają się z 1.6.2003 r. z mocy prawa własnością Skarbu Państwa za odszkodowaniem,
z zastrzeżeniem art. 37a ust. 7 RestrPKPU. W myśl natomiast art. 37a ust. 7 RestrPKPU, odszkodowanie, o którym
mowa w ust. 1, będzie ustalane i wypłacane według zasad i trybu określonych w przepisach o odszkodowaniach za
wywłaszczone nieruchomości, na wniosek dotychczasowego właściciela gruntu, złożony w okresie od 1.6.2003 r. do
31.12.2007 r. Po upływie tego okresu roszczenie o odszkodowanie nie przysługuje. Roszczenie o odszkodowanie nie
przysługuje również w przypadku, gdy grunt, o którym mowa w ust. 1, pozostawał do 31.5.2003 r. w posiadaniu

samoistnym PKP S.A. lub jej poprzedników prawnych nieprzerwanie przez okres co najmniej 30 lat. Odszkodowanie,
o którym mowa w art. 37a ust. 7 RestrPKPU wypłaca PKP S.A.
Uregulowanie zawarte w art. 37a ust. 7 RestrPKPU statuuje ogólną zasadę wypłaty odszkodowania, odwołując się do
przepisów o odszkodowaniach za wywłaszczone nieruchomości, a więc według zasad przewidzianych w przepisach
ustawy o gospodarce nieruchomościami, na wniosek dotychczasowego właściciela gruntu złożony w ściśle
określonym czasie. Przez uprawnionego należy przy tym rozumieć dotychczasowego właściciela gruntu lub jego
następców prawnych. Cytowany przepis przewiduje również dwa przypadki, kiedy roszczenie o odszkodowanie nie
przysługuje. Po pierwsze, przypadkiem takim jest złożenie wniosku przez osobę uprawnioną po upływie
zakreślonego przepisem terminu. Po drugie ma to miejsce, jeżeli grunt wchodzący w skład linii kolejowych,
pozostawał do 31.5.2003 r. w posiadaniu samoistnym PKP S.A. lub jej poprzedników prawnych nieprzerwanie przez
okres co najmniej 30 lat. Te dwa przypadki wskazujące sytuacje, kiedy roszczenie o odszkodowanie nie przysługuje,
należy traktować jako wyjątki od ogólnej, konstytucyjnej zasady wywłaszczenia jedynie za słusznym
odszkodowaniem, a tym samym należy je interpretować ściśle.
W sprawie przedmiotem sporu jest, czy wniosek o odszkodowanie został złożony w terminie wskazanym w art. 37a
ust. 7 RestrPKPU.
Przepis art. 37a ust. 7 RestrPKPU, nie wskazuje wyraźnie, do jakiego organu powinien być skierowany wniosek
o odszkodowanie, wskazuje jedynie, że odszkodowanie będzie ustalone według zasad i trybu określonych
w przepisach o odszkodowaniach za wywłaszczenie nieruchomości, na wniosek dotychczasowego właściciela
gruntu, złożony w okresie od 1.6.2003 r. do 31.12.2007 r. Tak sformułowany przepis w spornym zakresie może być
niejasny zwłaszcza dla osoby nieznającej prawa, działającej bez profesjonalnego pełnomocnika.
W rozpoznawanej sprawie nie było sporne, że Skarżąca, w piśmie z grudnia 2005 r. skierowanym do Zakładu,
wniosła o dokonanie pomiarów, rozgraniczenie gruntów i wykupienia terenu zajętego pod nasyp kolejowy, a który to
teren został objęty Decyzją Wojewody z maja 2016 r. stwierdzającą nabycie z mocy prawa 1.6.2003 r. przez Skarb
Państwa prawa własności przedmiotowego gruntu, wchodzącego w skład linii kolejowej oraz nabycie przez PKP S.A.
z mocy prawa użytkowania wieczystego tego gruntu i prawa własności fragmentu linii kolejowej. Także nie budzi
wątpliwości, że pismo to zostało przekazane do PKP S.A. Oddziału Gospodarowania Nieruchomościami.
W ocenie NSA pismo Skarżącej wyraża wolę uregulowania stanu prawnego zajętego gruntu i otrzymania stosownego
zadośćuczynienia. Stanowi zatem wniosek o odszkodowanie.
Przepis art. 37a ust. 7 RestrPKPU uzależnia ustalenie i wypłatę odszkodowania od złożenia wniosku w określonym
terminie. Skarżąca w zakreślonym terminie taki wniosek złożyła. W ocenie NSA skierowanie przez Skarżącą wniosku
o odszkodowanie w zakreślonym terminie do podmiotu, który z mocy ustawy jest zobowiązany do wypłaty
odszkodowania należy uznać za spełnienie wskazanego w ww. przepisie warunku. Celem bowiem ww. regulacji jest
by osoba, której grunt wchodzący w skład linii kolejowych został przejęty na własność Skarbu Państwa, otrzymała
stosowne odszkodowanie o ile wniosek o odszkodowanie zostanie złożony w zakreślonym terminie.
W powyższych okolicznościach odmowa przyznania odszkodowania, jeżeli oczywiście nie wystąpi w rozpoznawanej
sprawie przesłanka wskazana w art. 37a ust. 7 zd. 2 RestrPKPU, stanowiłaby naruszenie zasady ochrony własności
zawartej w art. 21 ust. 1 i art. 64 Konstytucji RP oraz zasady sprawiedliwości społecznej zawartej w art. 2 Konstytucji
RP.

Komentarz
Omawiane orzeczenie dokonuje racjonalnej wykładni przepisów z zakresu ustalania odszkodowania za
wywłaszczoną nieruchomości. Brak precyzji ustawodawcy w określeniu zasad domagania się odszkodowania, m.in.
poprzez brak wskazania do jakiego organu należy złożyć wniosek, nie może obciążać uprawnionego do
odszkodowania w tym przypadku, gdy termin na złożenie wniosku jest zawity. W analizowanej sprawie
zainteresowana złożyła taki wniosek do podmiotu, który miałby być zobowiązany do wypłaty odszkodowania. Stąd
nie można twierdzić, że termin nie został zachowany.

Wyrok NSA z 12.7.2022 r., I OSK 1010/19,

Omawiane orzeczenie dokonuje racjonalnej wykładni przepisów dotyczących ustalania odszkodowania za wywłaszczone nieruchomości. Brak precyzji ustawodawcy w określeniu zasad domagania się odszkodowania nie może obciążać uprawnionego do odszkodowania, zwłaszcza gdy termin na złożenie wniosku jest zawity. W analizowanej sprawie wniosek został złożony do właściwego podmiotu, dlatego nie można mówić o naruszeniu terminu.