Umowa dożywocia a świadczenie pielęgnacyjne

Tematyka: umowa dożywocia, świadczenie pielęgnacyjne, niepełnosprawność, opieka, decyzja administracyjna, postępowanie administracyjne

Ustawodawca nie przewidział dodatkowej przesłanki wykluczającej przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego
jednej z uprawnionych osób w sytuacji, gdy inna osoba uprawniona legitymuje się umową o dożywocie,
zawartą z osobą wymagającą opieki.
Stan faktyczny
A.C. (dalej: Skarżąca) wnioskiem z lutego 2022 r. zwróciła się do Wójta Gminy M. (dalej: Organ) o ustalenie prawa do
świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad matką Z.M. (dalej: Matka), legitymującą się orzeczeniem
Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Ł. z grudnia 2017 r., zaliczającym ją na stałe do
znacznego stopnia niepełnosprawności. Skarżąca załączyła do wniosku akt zgonu jej ojca – C.M., a także dwa
oświadczenia, z których wynikało, że nie jest ona uprawniona do emerytury lub renty, oraz że nie podejmuje
zatrudnienia z powodu sprawowania opieki nad Matką. Wskazała także, że posiada rodzeństwo: brata J.M. -
prowadzącego gospodarstwo rolne otrzymane od rodziców w 1996 r. w zamian za umowę dożywocia; siostrę K.K. -
mieszkającą w G. i prowadzącą działalność gospodarczą; siostrę M.P. - mieszkającą w M. i prowadzącą inne
gospodarstwo rolne. Skarżąca sprawuje całkowitą opiekę nad Matką, zaś jej rodzeństwo w tym nie uczestniczy.
Stanowisko Organów administracji
Decyzją z lutego 2022 r. Organ odmówił przyznania Skarżącej prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w celu
sprawowania opieki nad Matką. Następnie decyzją z lutego 2022 r. SKO w Ł. uchyliło ww. decyzję i przekazało
sprawę do ponownego rozpatrzenia Organowi, stwierdzając, że: (i) nie jest dopuszczalne oparcie decyzji
odmawiającej przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na tej części art. 17 ust. 1b ustawy z 28.11.2003 r.
o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 615; dalej: ŚwRodzU), która została uznana za niezgodną
z Konstytucją RP, a także (ii) w sprawie nie przeprowadzono aktualnego wywiadu środowiskowego oraz nie
wyjaśniono, czy któreś z dzieci Matki otrzymało od niej gospodarstwo rolne w zamian za umowę dożywocia, a także
czy osoba ta wywiązuje się ze swoich obowiązków, a jeśli nie, to dlaczego Skarżąca nie wystąpi do sądu
o rozwiązanie tej umowy lub zamianę na rentę.
Decyzją z lutego 2022 r. Wójt ponownie odmówił przyznania wnioskowanego świadczenia, a decyzją z marca 2022 r.
SKO utrzymało ją w mocy i wskazało, że przeszkodą do jego przyznania są inne okoliczności, tj. fakt istnienia między
Matką a jej synem J.M. umowy dożywocia. SKO wskazało, że wedle postanowień umowy to na nim ciąży obecnie
obowiązek zapewnienia Matce opieki w chorobie, co oznacza, że to on mógłby wystąpić o świadczenie
pielęgnacyjne.
Stan prawny
WSA w Białymstoku wskazał, że przedmiotem kontroli sądowej jest decyzja SKO utrzymująca w mocy decyzję Wójta,
odmawiającą przyznania Skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy
zarobkowej w celu sprawowania opieki nad Matką legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu
niepełnosprawności.
Następnie WSA w Białymstoku przypomniał, że jak stanowi art. 17 ust. 1 ŚwRodzU, świadczenie pielęgnacyjne
z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje: (1) matce lub ojcu; (2) opiekunowi
faktycznemu dziecka; (3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z 9.6.2011 r.
o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 447); (4) innym osobom, na których
zgodnie z przepisami ustawy z 25.2.1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1359; dalej: KRO)
ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności. Wedle art. 128 KRO
obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (tj. obowiązek
alimentacyjny), obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Obowiązek ten obciąża zstępnych przed
wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych - obciąża bliższych stopniem
przed dalszymi, przy czym obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy,
gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności, gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu
obowiązkowi, lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub
połączone z nadmiernymi trudnościami (art. 129 § 1 KRO oraz art. 132 KRO). Krewnych w tym samym stopniu
obowiązek alimentacyjny obciąża natomiast w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym
i majątkowym (art. 129 § 2 KRO).
Stanowisko WSA w Białymstoku

W związku z powyższym WSA w Białymstoku stwierdził, że Skarżąca, będąca córką osoby niepełnosprawnej,
wymagającej stałej lub długotrwałej opieki, jest osobą, na której ciąży obowiązek alimentacyjny, który obciąża
również jej rodzeństwo. Fakt sprawowania przez Skarżącą opieki nad Matką nie stanowi okoliczności spornej.
W konsekwencji WSA w Białymstoku stwierdził, że w sprawie zostały spełnione pozytywne przesłanki uprawniające
Skarżącą do świadczenia pielęgnacyjnego z art. 17 ust. 1 pkt. 4 ŚwRodzU w zw. z art. 128 KRO i art. 129 § 1 KRO
oraz nie zaistniały przesłanki negatywne z art. 17 ust. 5 pkt. 1-6 ŚwRodzU.
Następnie WSA w Białymstoku wskazał, że przyczyną wyeliminowania z obrotu prawnego decyzji SKO jest wadliwe
ustalenie, że okoliczność istnienia umowy dożywocia, wiążącej niepełnosprawną Matkę Skarżącej i brata
Skarżącej, wyklucza przyznanie Skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego.
W pierwszej kolejności WSA w Białymstoku zauważył, że ŚwRodzU nie przewiduje tego typu przesłanki negatywnej,
ani też nie zawęża w takiej sytuacji możliwości przyznania świadczenia pielęgnacyjnego wyłącznie osobie
zobowiązanej względem dożywotnika, z jednoczesnym i automatycznym pominięciem pozostałych krewnych tego
samego stopnia oraz niezależnie od faktu sprawowania przez któregokolwiek z nich stałej lub długotrwałej opieki nad
dożywotnikiem. Fakt rzeczywistego sprawowania tejże opieki stanowi natomiast (w korelacji z brakiem podjęcia lub
z rezygnacją z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu jej sprawowania) podstawowe kryterium przedmiotowe
uzasadniające przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Z punktu widzenia art. 17 ŚwRodzU nie ma
przy tym znaczenia, czy osoba sprawująca opiekę jest związana z osobą jej wymagającą jakąkolwiek umową
cywilnoprawną, w tym umową o dożywocie, lecz to, czy należy ona do katalogu osób uprawnionych do
świadczenia pielęgnacyjnego, zawartego w art. 17 ust. 1 lub 1a ŚwRodzU.
WSA w Białymstoku zauważył przy tym, że w orzecznictwie podkreśla się, że w sytuacji, gdy opieki podejmuje się
jeden z członków rodziny, który należy do kręgu podmiotów uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego, brak jest
podstaw do odmowy przyznania świadczenia z uwagi na istnienie innych osób, które mogłyby świadczyć pomoc
osobie niepełnosprawnej. Ustawodawca nie przewidział bowiem takiej negatywnej przesłanki przyznania świadczenia
(wyrok WSA w Rzeszowie z 22.6.2022 r., II SA/Rz 675/22,
). N ie przewidział on również dodatkowej
przesłanki wykluczającej przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego jednej z uprawnionych osób, w sytuacji,
gdy inna osoba uprawniona legitymuje się umową o dożywocie zawartą z osobą wymagającą opieki, ani też
przesłanki uprawniającej w takim przypadku do uzyskania świadczenia, pod warunkiem, że osoba
zobowiązana nie wywiązuje się z tej umowy.
Jak wynika z akt sprawy, brat Skarżącej jakkolwiek nie sprawuje długotrwałej lub stałej opieki nad Matką, to jednak
zapewnia jej opał oraz pokrywa koszty rachunków bieżących oraz wyżywienia, co oznacza, że po części wywiązuje
się z umowy dożywocia. W drodze porozumienia ze Skarżącą powierzył jej sprawowanie opieki nad niepełnosprawną
w znacznym stopniu Matką.
Mając na uwadze powyższe, WSA w Białymstoku uchylił oba wydane w sprawie rozstrzygnięcia.

Komentarz
Rozpatrując stan faktyczny zaistniały w niniejszej sprawie, WSA w Białymstoku odniósł się do charakteru prawnego
umowy dożywocia i jej ewentualnego wpływu na możliwość przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. WSA
w Białymstoku wskazał, że zgodnie z art. 908 § 1 KC istotą umowy o dożywocie jest zobowiązanie się nabywcy
nieruchomości do zapewnienia jej zbywcy dożywotniego utrzymania w zamian za przeniesienie własności
nieruchomości. W praktyce oznacza to, że treść tej umowy obliguje nabywcę nieruchomości do:
• Przyjęcia zbywcy nieruchomości jako domownika;
• Dostarczania mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału;
• Zapewnienia mu odpowiedniej pomocy i pielęgnowania w chorobie;
• Sprawienia mu własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym (o ile strony nie umówiły się
inaczej).
Jednocześnie jest to umowa obligacyjna, tworząca stosunek prawny skuteczny tylko między jego stronami ( inter
partes a nie erga omnes), i tylko w ich gestii leży jego ukształtowanie, a także rozwiązanie. Mając na względzie
rozpatrywany stan faktyczny, WSA w Białymstoku wskazał, że okoliczność wywiązywania się z ww. umowy przez
brata Skarżącej nie ma znaczenia w kontekście przyznania Skarżącej świadczenia pielęgnacyjnego.

Wyrok WSA w Białymstoku z 14.7.2022 r., II SA/Bk 290/22

WSA w Białymstoku w wyroku z lipca 2022 r. uchylił wcześniejsze decyzje i zwrócił sprawę do ponownego rozpatrzenia, uwzględniając brak przesłanki negatywnej wykluczającej przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego jednej z osób uprawnionych z powodu istnienia umowy dożywocia z inną osobą wymagającą opieki. Umowa dożywocia zawarta przez brata Skarżącej nie stanowiła przeszkody do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego Skarżącej, która spełniała wymagania prawa.