Warunki wykreślenia obiektu z rejestru zabytków

Tematyka: wykreślenie zabytku z rejestru, wartość historyczna obiektu, stan techniczny budynku, prace konserwatorskie, wartości zabytkowe, decyzja administracyjna, zabytek, stan budynku, Minister Kultury, NSA

Nawet bardzo zły stan budynku i znaczna utrata wartości historycznej, artystycznej lub naukowej obiektu nie
stanowią podstaw do wykreślenia go z rejestru zabytków. Jedynie całkowita utrata takiej wartości daje
podstawę do wnioskowania o wykreślenie budynku z rejestru.
Postępowanie administracyjne
W 2016 r. jedyny zachowany na terenie miejscowości K. dom z pierwszej polowy XVIII w. o konstrukcji szachulcowej
został wpisany do rejestru zabytków. Obiekt zachował oryginalną bryłę oraz częściowo konstrukcję i elementy
wyposażenia. Organy obu instancji stwierdziły, że pomimo złego stanu obiektu jego zachowanie leży w interesie
społecznym ze względu na wyjątkową wartość historyczną, artystyczną i naukową. K.Z., właściciel nieruchomości,
został zobowiązany do przeprowadzenia robót budowlanych w budynku.
Po roku K.Z. wystąpił o wykreślenie budynku z rejestru zabytków, twierdząc, że z powodu katastrofalnego stanu
technicznego obiekt utracił wartość historyczną, a jego remont nie jest możliwy do wykonania. Zakres niezbędnych
prac należy zakwalifikować jako rekonstrukcję budowli. Właściciel nieruchomości przedstawił opinię, w której ze
względu na zły stan techniczny zalecono rozbiórkę obiektu. Oddział Terenowy Narodowego Instytutu Dziedzictwa
sporządził opinię potwierdzającą zły stan zachowania budynku, zastrzegając jednak, że ocenie nie poddawał samego
stanu technicznego budowli, czy uzasadnienia dla jego istnienia z punktu widzenia użytkowego. W opinii stwierdzono
bowiem, że obiekt jest unikatowy w skali miasta i nie uległ zniszczeniu w stopniu powodującym utratę jego wartości
historycznej, artystycznej i naukowej.
Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego odmówił wykreślenia budynku z rejestru zabytków, uznając, że nawet
wysoki stopień degradacji obiektu nie przesądza o utracie jego wartości zabytkowej. W rezultacie nie stanowi
przesłanki do skreślenia zabytku z rejestru na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy z 23.7.2003 r. o ochronie zabytków
i opiece nad zabytkami (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz.840; dalej: OchrZabU), jeśli obiekt w swoim aktualnym kształcie
zachowuje walory historyczne, artystyczne lub naukowe. Odnosząc się do twierdzeń K.Z. w zakresie wysokich
kosztów niezbędnych prac i jego trudnej sytuacji materialnej, Organ wskazał, że na podstawie art. 73 OchrZabU
właściciel zabytku wpisanego do rejestru może ubiegać się o udzielenie dotacji celowej z budżetu państwa na
dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy tym zabytku.
Orzeczenie WSA
WSA w Warszawie oddalił skargę. Na podstawie art. 13 ust. 1 OchrZabU skreśleniu z rejestru podlega jedynie
zabytek, który uległ zniszczeniu w stopniu powodującym utratę jego wartości historycznej, artystycznej lub naukowej,
albo którego wartość będąca podstawą wydania decyzji o wpisie do rejestru nie została potwierdzona w nowych
ustaleniach naukowych. W uzasadnieniu wyroku wyjaśniono, że stopień zniszczenia zabytku ma znaczenie
w sprawie skreślenia go z rejestru, ale nie może być poddawany ocenie w oderwaniu od wartości prawnie
chronionych przypisywanych temu obiektowi. Sąd podkreślił, że pomimo złego stanu technicznego obiektu od daty
wpisu do rejestru nie doszło do takiej degradacji budowli, która doprowadziłaby do utraty wartości, o których mowa
w art. 13 ust. 1 OchrZabU. O ile stopień zniszczenia obiektu zabytkowego nie osiągnie takiego rozmiaru, że nie
przedstawia on już żadnych wartości historycznych, artystycznych lub naukowych, bowiem nie da się go zachować,
to zabytek nie może zostać skreślony z rejestru. Nie można natomiast uznać, że charakter decydujący ma ocena
ekonomicznej opłacalności prowadzenia prac chroniących zabytek przed zniszczeniem.
Stanowisko NSA
NSA oddalił skargę kasacyjną K.Z., uznając, że z materiału dowodowego wynika, iż sporna nieruchomość nadal
posiada wartość historyczną i naukową, która była podstawą wydania decyzji o wpisie do rejestru, i nie została
zakwestionowana. Zgodnie z art. 6 ust. 1 OchrZabU przedmiotem ochrony i opieki pozostają zabytki niezależnie od
stanu swojego zachowania. Jak podkreślono, jedynie techniczna możliwość zachowania obiektu zabytkowego
w stanie pozwalającym na utrzymanie jego wartości zabytkowych ma decydujący charakter w sprawie
skreślenia zabytku z rejestru zabytków. Nie jest nim natomiast ocena opłacalności prowadzenia prac, dająca
możliwość zachowania zabytku, odnoszona do kosztów ekonomicznych tego przedsięwzięcia (zob. wyrok
NSA z 25.6.2014 r., II OSK 182/13,
). NSA wziął pod uwagę zarówno bardzo zły stan budynku, który został
w sposób szczegółowy ustalony zebranym w materiale dowodowym, a także sytuację życiową K.Z., która uprawnia
do wątpliwości w zakresie możliwości zrealizowania przez właściciela nakazanych prac budowlanych. Jednak
okoliczności te nie mogą mieć decydującego znaczenia przy ocenie dopuszczalności skreślenia obiektu z rejestru
zabytków. Z art. 13 ust. 1 OchrZabU wynika, że jedynie całkowita utrata wartości historycznej, artystycznej lub
naukowej obiektu może powodować wykreślenie z rejestru zabytków. Nawet bardzo znaczna utrata wartości

wskazuje, że obiekt posiada jeszcze jakąś wartość. W tym przypadku świadczy o tym m.in.: zachowanie
pierwotnej bryły, układu funkcjonalnego oraz sposobu usytuowania budynku. NSA stwierdził, że ma świadomość, iż
przeprowadzenie remontu w celu zabezpieczenia budynku przed dalszą degradacją i przywrócenie mu wartości
użytkowych będzie się wiązać z koniecznością wymiany większości jego substancji zabytkowej. Nie mogło to jednak
wpłynąć na ocenę zaskarżonej decyzji.
Wyrok NSA z 5.7.2022 r., II OSK 2146/19

Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego odmówił wykreślenia budynku z rejestru zabytków, uznając, że nawet wysoki stopień degradacji obiektu nie przesądza o utracie jego wartości zabytkowej. Stanowisko NSA potwierdziło konieczność zachowania obiektu zabytkowego zgodnie z art. 13 ust. 1 OchrZabU, przywiązując wagę do technicznej możliwości zachowania wartości zabytkowych.