Organ zobowiązany jest do ustalenia istnienia zaskarżonego aktu prawnego

Tematyka: organ, odwołanie, zasiłek, umorzenie, postępowanie, WSA, SKO, decyzja, naruszenie, prawo, informowanie, postępowanie administracyjne

Uznanie przez organ, że złożone odwołanie jest bezprzedmiotowe, ponieważ brak jest w ocenie organu
decyzji zobowiązującej do zwrotu zasiłku, stanowi wyłącznie dowód braku dobrej woli organu w zrozumieniu
treści oświadczenia odwołującego.
Stan faktyczny
WSA w Poznaniu rozpoznał sprawę ze skargi na postanowienie SKO w przedmiocie umorzenia postępowania
i uchylił to postanowienie.
W sprawie Skarżąca pismem z 10.2021 r. dotyczącym decyzji zwróciła się do SKO z wnioskiem o odstąpienie
i umorzenie spłaty kwoty, tytułem udzielonej zapomogi przez Miejski Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej (MGOPS).
Wskazała, że od MGOPS otrzymała wsparcie finansowe, które będzie musiała spłacać, gdy zostanie jej przydzielone
prawo do renty z ZUS-u. Od kilkunastu lat przebywała na rencie inwalidzkiej do 8.2021 r. Na utrzymaniu ma dziecko,
a ze względu na rozbicie rodziny, dojeżdżała do dziecka 3 razy w tygodniu przez kilka miesięcy. Ponosiła określone
koszty dojazdów. Aby nie dopuścić do depresji u dziecka i podołać kosztom zakupu benzyny, zaciągnęła kilka
kredytów, które teraz spłaca. Jako osoba niepełnosprawna z uwagi na swoją chorobę narządu ruchu, nie ma innej
możliwości podróżowania. Wskazała, że odstąpienie od nakazu zwrotu udzielonej zapomogi, pozwoli na uniknięcie
nędzy, a jej rodzina uniknie wykluczenia społecznego.
SKO postanowieniem umorzyło postępowanie. Jak ustalono na podstawie przedłożonych wraz akt postępowania
w sprawie rozstrzygniętej decyzją MGOPS w przedmiocie ustalenia prawa do zasiłku stałego przyznanego na czas
nieokreślony, decyzja co do zobowiązania do zwrotu jakichkolwiek kwot nie została wydana. Brak jest więc
przedmiotu odwołania a tym samym postępowanie odwoławcze byłoby bezprzedmiotowe.
Skarżąca zaskarżyła powyższe postanowienie, podnosząc, iż nie zgadza się z rozstrzygnięciem organu i wnosi
o umorzenie zwrotu pobranego przez nią świadczenia.
SKO w odpowiedzi na skargę wniosło o jej oddalenie podtrzymując swą dotychczasową argumentację.
Skarżąca wskazała także, że otrzymała pismo z ZUS, z którego wynika, że ma zajętą wierzytelność.
Ustanowiony w sprawie pełnomocnik Skarżącej doprecyzował, że w sprawie nie dokonano pogłębionej analizy
sprawy, zaniechano wyjaśnienia treści i przedmiotu odwołania Skarżącej, a także jej rzeczywistych intencji oraz
ewentualnych innych wątpliwości związanych ze złożonym odwołaniem, co doprowadziło do uznania przez organ, że
odwołanie dotyczy nieistniejącej decyzji, a zatem jest bezprzedmiotowe, podczas gdy organy administracji publicznej
obowiązane są do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które
mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków, a także czuwania, by strony nie poniosły szkody z powodu
nieznajomości prawa, a w przypadku wątpliwości co do rzeczywistej intencji strony lub składanych przez nią
oświadczeń, w tym środków zaskarżenia - do zwrócenia się do strony o sprecyzowanie jej żądań.
Stanowisko WSA
WSA wskazał, że przedmiotem niniejszego postępowania sądowoadministracyjnego jest ocena prawidłowości
postanowienia SKO umarzającego postępowanie w sprawie odwołania od decyzji MGOPS w przedmiocie ustalenia
prawa do zasiłku stałego.
W sprawie SKO uznało, że w sprawie rozstrzygniętej decyzją MGOPS w przedmiocie ustalenia prawa do zasiłku
stałego, decyzja co do zobowiązania skarżącej do zwrotu jakichkolwiek kwot nie została wydana. SKO uznało więc,
że brak jest więc przedmiotu odwołania, a tym samym postępowanie odwoławcze byłoby bezprzedmiotowe i należało
je umorzyć.
WSA wyjaśnił, że stosowanie do art. 104 § 1 KPA wszczęte postępowanie administracyjne musi zostać zakończone
załatwieniem sprawy, czyli jej rozstrzygnięciem poprzez wydanie decyzji administracyjnej. Decyzje administracyjne
rozstrzygają sprawę co do jej istoty w całości lub w części albo w inny sposób kończą sprawę w danej instancji (art.
104 § 2 KPA).

Podstawę umorzenia postępowania administracyjnego stanowi przepis art. 105 § 1 KPA, który zezwala organowi
administracji publicznej na wydanie decyzji o umorzeniu postępowania, gdy postępowanie to z jakiejkolwiek
przyczyny stało się bezprzedmiotowe. Bezprzedmiotowość postępowania rozumiana jest jako brak przedmiotu
postępowania. Tym przedmiotem jest zaś konkretna sprawa, w której organ administracji publicznej jest władny
i jednocześnie zobowiązany rozstrzygnąć na podstawie przepisów prawa materialnego o uprawnieniach lub
obowiązkach indywidualnego podmiotu.
Sąd wskazał, że SKO błędnie uznało, że postępowanie w niniejszej sprawie jest bezprzedmiotowe. Skarżąca
wskazała, że przedmiotem jej wniosku jest decyzja. Organ odwoławczy przede wszystkim powinien więc uznać ten
wniosek za odwołanie od decyzji w przedmiocie ustalenia prawa do zasiłku stałego.
Sąd zgodził się z pełnomocnikiem Skarżącej, że organ naruszył przepisy postępowania, tj. art. 138 § 1 pkt 3) w zw.
z art. 105 § 1 KPA poprzez niezgodne z prawem umorzenie postępowania odwoławczego z uwagi na jego
bezprzedmiotowość.
SKO naruszyło także art. 7, 8 i 9 KPA, a także art. 64 § 2 i art. 77 § 1 KPA, poprzez brak pogłębionej analizy sprawy,
zaniechanie wyjaśnienia treści i przedmiotu odwołania skarżącej, a także jej rzeczywistych intencji oraz ewentualnych
innych wątpliwości związanych ze złożonym odwołaniem, co doprowadziło do uznania przez organ, że odwołanie
dotyczy nieistniejącej decyzji, a zatem jest bezprzedmiotowe, podczas gdy organy administracji publicznej
obowiązane są do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które
mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków, a także czuwania, by strony nie poniosły szkody z powodu
nieznajomości prawa, a w przypadku wątpliwości co do rzeczywistej intencji strony lub składanych przez nią
oświadczeń, w tym środków zaskarżenia - do zwrócenia się do strony o sprecyzowanie jej żądań.
W sprawie Skarżąca swym pismem (odwołaniem) kwestionuje tę część decyzji, w której pouczono ją o możliwości
potrącenia zasiłku, jeśli przyznana jej zostanie za ten sam okres renta - którą to możliwość potrącenia skarżąca
kwestionuje, powołując się na trudną sytuację materialną. W tym zakresie uznanie przez organ, że złożone
odwołanie jest bezprzedmiotowe, ponieważ brak jest w ocenie organu decyzji zobowiązującej Skarżącą do zwrotu
zasiłku, stanowi wyłącznie dowód braku dobrej woli organu w zrozumieniu treści oświadczenia Skarżącej.

Komentarz
Orzeczenie odnosi się do podstawowej kwestii związanej z postępowaniem odwoławczym, tj. do kwestii związanej
z ustaleniem tzw. substratu zaskarżenia. Problem ten pojawia się często w sprawach z zakresu pomocy społecznej,
w której strona skarżąca nie zawsze jest w stanie precyzyjnie określić co konkretnie skarży. Organ jest zobowiązany
ustalić samodzielnie zaskarżony akt na podstawie twierdzeń strony, z których wynika jaki obowiązek na nią nałożony
jest kwestionowany. W omawianej sprawie zbytnim uproszczeniem, niezgodnym z zasadami prowadzenia
postępowania administracyjnego, było przyjęcie, że skoro odwołująca nie zgadza się na zobowiązanie co do zwrotu
środków udzielonego jej zasiłku, a żaden organ nie wydał jeszcze decyzji zobowiązującej w tym zakresie, to
przedmiotu zaskarżenia nie ma. Na podstawie twierdzeń strony można było bowiem ustalić, że nie zgadza się ona
z tym ustaleniem decyzji przyznającej zasiłek, z którego wynika, że jest ona zobowiązana do zwrotu zasiłku
w przyszłości.
Zagadnienie rozstrzygane w sprawie nie odnosi się do meritum problemu – tym zajmie się organ przy ponownym
rozpoznaniu sprawy.

Wyrok WSA w Poznaniu z 28.9.2022 r., IV SA/Po 35/22,

Wyrok WSA w Poznaniu z 28.9.2022 r. IV SA/Po 35/22 odnosił się do problemu braku zrozumienia przez organ decyzji zobowiązującej do zwrotu zasiłku, co skutkowało umorzeniem postępowania. Sąd podkreślił konieczność prawidłowego ustalenia zaskarżonego aktu oraz naruszenia przepisów postępowania przez SKO. Zagadnienie to nie dotyczyło meritum problemu, które organ będzie musiał rozpatrzyć ponownie.