Odszkodowanie dla byłych współwłaścicieli nieruchomości

Roszczenie odszkodowawcze za nieruchomość, której własność z mocy prawa przeszła na gminę, przysługuje każdemu byłemu współwłaścicielowi z osobna, proporcjonalnie do przysługujących mu udziałów. Czynności zachowawcze, o których mowa w art. 209 KC, mogą być podejmowane wyłącznie przez współwłaścicieli i nie obejmują działań dotyczących utraconej własności, inicjowanych przez byłych współwłaścicieli. Postępowanie administracyjne na mocy art. 73 ust. 1 ustawy z 13.10.1998 r. PWRefAdmU dotyczy nieruchomości zajętej pod drogę publiczną, której własność przeszła na Miasto P. W 2019 r. Wojewoda orzekł o ustaleniu i wypłacie odszkodowania na rzecz J.K., B.P., E.J. i L.D., co skłoniło Burmistrza Miasta P. do wniesienia odwołania. Zarzuty skargi dotyczyły pełnomocnictwa J.K. oraz prekluzji roszczeń odszkodowawczych. WSA i NSA oddaliły skargi kasacyjne rodzeństwa, argumentując brakiem pełnomocnictwa J.K. oraz prekluzją roszczeń odszkodowawczych.

Tematyka: ods. nieruchomość, byłi współwłaściciele, odszkodowanie, postępowanie administracyjne, prekluzja roszczeń, pełnomocnictwo, NSA, wyrok

Roszczenie odszkodowawcze za nieruchomość, której własność z mocy prawa przeszła na gminę, przysługuje każdemu byłemu współwłaścicielowi z osobna, proporcjonalnie do przysługujących mu udziałów. Czynności zachowawcze, o których mowa w art. 209 KC, mogą być podejmowane wyłącznie przez współwłaścicieli i nie obejmują działań dotyczących utraconej własności, inicjowanych przez byłych współwłaścicieli. Postępowanie administracyjne na mocy art. 73 ust. 1 ustawy z 13.10.1998 r. PWRefAdmU dotyczy nieruchomości zajętej pod drogę publiczną, której własność przeszła na Miasto P. W 2019 r. Wojewoda orzekł o ustaleniu i wypłacie odszkodowania na rzecz J.K., B.P., E.J. i L.D., co skłoniło Burmistrza Miasta P. do wniesienia odwołania. Zarzuty skargi dotyczyły pełnomocnictwa J.K. oraz prekluzji roszczeń odszkodowawczych. WSA i NSA oddaliły skargi kasacyjne rodzeństwa, argumentując brakiem pełnomocnictwa J.K. oraz prekluzją roszczeń odszkodowawczych.

Roszczenie odszkodowawcze za nieruchomość, której własność z mocy prawa przeszła na gminę,
przysługuje każdemu byłemu współwłaścicielowi z osobna, proporcjonalnie do przysługujących mu
udziałów. Nie można więc uznać, że do wypłaty odszkodowania za całą nieruchomość wystarczyło
wniesienie wniosku przez jednego z byłych współwłaścicieli. Czynności zachowawcze, o których mowa
w art. 209 KC, mogą być podejmowane wyłącznie przez współwłaścicieli i nie obejmują działań dotyczących
utraconej własności, inicjowanych przez byłych już współwłaścicieli.
Postępowanie administracyjne
Na mocy art. 73 ust. 1 ustawy z 13.10.1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną
(Dz.U. z 1998 r. poz. 872; dalej: PWRefAdmU) zajęta pod drogę gminną nieruchomość należąca do rodzeństwa:
J.K., B.P., E.J. i L.D. - spadkobierców małżeństwa A.P. i J.P., 1.1.1999 r. - stała się z mocy prawa własnością Miasta
P. W art. 73 ust. 4 PWRefAdmU zastrzeżono, że odszkodowanie będzie ustalone i wypłacone według zasad i trybu
określonych w przepisach o odszkodowaniach za wywłaszczone nieruchomości, na wniosek właściciela
nieruchomości, złożony w okresie od 1.1.2001 r. do 31.12.2005 r. Po upływie tego okresu roszczenie wygasa. J.K.
wystąpiła ze stosownym wnioskiem w 2005 r., a w 2009 r. przedłożyła do akt postępowania postanowienie SR w P.
o nabyciu praw do spadku po rodzicach przez ich dzieci: J.K., B.P., E.J. i L.D.
W 2019 r. Wojewoda orzekł, że nieruchomość rodzeństwa, stanowiąca współwłasność, 1.1.1999 r. stała się z mocy
prawa własnością Miasta P., a Starosta zdecydował o ustaleniu i wypłacie odszkodowania na rzecz J.K., B.P., E.J.
i L.D. Burmistrz Miasta P. wniósł odwołanie, wskazując, że jedynie J.K. wniosła o wypłatę odszkodowania
w ustawowo określonym terminie. Wojewoda uchylił decyzję Organu I instancji i orzekł o odszkodowaniu wyłącznie
na rzecz J.K., uznając, że roszczenia jej rodzeństwa wygasły.
Zarzuty skargi
J.K., B.P., E.J. i L.D. twierdzili w skardze, że J.K. od początku działała w imieniu swoim i jako pełnomocnik
rodzeństwa, posiada bowiem pełnomocnictwo udzielone jej przez siostry i brata do sprawy spadkowej. J.K.
dowodziła, że skoro Organ I instancji prowadził postępowanie na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia
spadku, to wiedział, że występowała w imieniu rodzeństwa. J.K. nie miała świadomości, że do akt tej sprawy powinna
złożyć odrębne pełnomocnictwo. Twierdziła, że wystąpiła z wnioskiem jako domniemana współspadkobierczyni
ustawowa po zmarłych rodzicach, zatem Organ na podstawie art. 209 w zw. z art. 1035 KC powinien uznać, iż jej
działania zmierzają do zachowania wspólnego prawa.
Orzeczenie WSA
WSA w Poznaniu oddalił skargę, stwierdzając, że art. 73 ust. 4 PWRefAdmU przewiduje prekluzję roszczeń
odszkodowawczych za nieruchomości zajęte pod drogi publiczne. Warunkiem ustalenia i wypłaty odszkodowania jest
złożenie wniosku w terminie od 1.1.2001 r. do 31.12.2005 r. Ponieważ B.P., E.J. i L.D. nie wystąpili z takim
wnioskiem w ustawowo zakreślonym terminie, ich roszczenia wygasły. Treść wniosku J.K. z 2005 r. jednoznacznie
wskazuje, że nie wniosła go w imieniu pozostałych skarżących. W aktach sprawy nie ma też żadnego dokumentu,
który sugerowałby, że miała pełnomocnictwo do działania w imieniu rodzeństwa. Jednocześnie Sąd podkreślił, że
złożenie wniosku w trybie art. 73 ust. 4 PWRefAdmU o wypłatę odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość nie
jest sprawą mniejszej wagi w rozumieniu art. 33 § 4 KPA, w związku z czym nie można domniemywać istnienia
pełnomocnictwa osoby bliskiej do jego wniesienia.
Stanowisko NSA
NSA oddalił skargę kasacyjną rodzeństwa. W uzasadnieniu wskazano, że treść wniosku z 2005 r. o wypłatę
odszkodowania w sposób niebudzący żadnych wątpliwości wskazuje, iż J.K. składa go wyłącznie w imieniu
własnym. Pismo nie zawiera jakiejkolwiek sugestii, że wniosek został złożony również w imieniu pozostałych
skarżących. Do wniosku nie dołączono innych dokumentów, np. postanowienia spadkowego czy
pełnomocnictw, które mogłyby wskazywać na inny zamiar wnioskodawczyni. Natomiast złożone później
postanowienie SR w P. o nabyciu praw do spadku przez J.K. i pozostałych spadkobierców zostało wydane dopiero
w 2009 r.
Czynności zachowawcze dotyczące współwłasności nieruchomości
Z odesłania zawartego w art. 1035 KC wynika, że jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, to do wspólności
majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach



ułamkowych, w tym art. 209 KC. Na podstawie tej regulacji każdy ze współwłaścicieli nieruchomości może
dokonywać wszelkich czynności i dochodzić roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa. Czynności
zachowawcze obejmują czynności: faktyczne, prawne oraz procesowe, które służą szeroko pojmowanej ochronie
wspólnego prawa. NSA wyjaśnił, że konstrukcja ta opiera się na wzajemnej reprezentacji interesów jednych
współwłaścicieli przez drugich, współwłaściciel podejmuje więc czynność zachowawczą nie w imieniu własnym, ale
w interesie wszystkich. Kluczowe znaczenie dla możliwości zastosowania art. 209 KC ma rzeczywiste istnienie
współwłasności określonej rzeczy. Tylko wówczas współwłaściciele mogą podejmować czynności
zmierzające do zachowania wspólnego prawa. Nieruchomość, której dotyczy sprawa, była na dzień
31.12.1998 r. współwłasnością J.K., B.P., E.J. i L.D., jednak 1.1.1999 r. ta współwłasność ustała, bowiem
z mocy prawa nieruchomość stała się własnością Miasta P. W konsekwencji wniosek o ustalenie i wypłatę
odszkodowania został w 2005 r. złożony przez J.K. jako byłą współwłaścicielkę nieruchomości, więc art. 209
KC nie miał zastosowania. Roszczenie odszkodowawcze z art. 73 PWRefAdmU przysługiwało wówczas
każdemu byłemu współwłaścicielowi z osobna, proporcjonalnie do przysługujących mu udziałów.
NSA podkreślił, że w sprawie nie chodzi o wierzytelnością spadkową. Do spadku po zmarłych rodzicach należało
prawo własności nieruchomości, jednak A.P i J.P. zmarli przed 31.12.1998 r., i to J.K., B.P., E.J. i L.D., a nie
spadkodawcy, z mocy prawa utracili na rzecz Miasta P. prawo własności nieruchomości. W konsekwencji roszczenie
o wypłatę odszkodowania na podstawie art. 73 PWRefAdmU powstało na rzecz byłych współwłaścicieli
nieruchomości, a nie małżeństwa P. Jak wyjaśniono, gdyby A.P. i J.P. byli właścicielami nieruchomości 31.12.1998 r.,
wówczas to oni 1.1.1999 r. zostaliby pozbawieni prawa własności. W tej sytuacji po ich późniejszej śmierci w skład
spadku nie wchodziłoby prawo własności nieruchomości, a wierzytelność spadkowa obejmująca roszczenie
o ustalenie i wypłatę odszkodowania. Taka sytuacja nie miała jednak miejsca w tej sprawie.
Wyrok NSA z 28.7.2022 r., I OSK 1914/21







NSA podkreślił, że roszczenie odszkodowawcze przysługiwało każdemu byłemu współwłaścicielowi z osobna, proporcjonalnie do przysługujących mu udziałów. W sprawie nie chodzi o wierzytelności spadkowe, lecz o roszczenie byłych współwłaścicieli nieruchomości. Wyrok NSA z 28.7.2022 r., I OSK 1914/21, potwierdził decyzję o oddaleniu skargi kasacyjnej rodzeństwa.