Zakaz wydalenia chorego obywatela państwa trzeciego

Tematyka: wydalenie, obywatel państwa trzeciego, choroba, zakaz wydalenia, prawo do poszanowania życia prywatnego, TSUE, dyrektywa 2008/115/WE, art. 4 KPP, marihuana lecznicza

Państwo członkowskie, w którym obywatel państwa trzeciego przebywa nielegalnie, nie może go wydalić ze
swojego terytorium, jeśli cierpi on na poważną chorobę. Dotyczy to przypadku, gdy w państwie pochodzenia
byłby on narażony na rzeczywiste ryzyko znacznego, nieodwracalnego i szybkiego nasilenia się bólu, ze
względu na zakaz stosowania w tym państwie jedynego skutecznego leczenia, np. za pomocą marihuany
leczniczej.
Stan faktyczny
X jest obywatelem rosyjskim, chorym na rzadką formę raka krwi, na którą jest obecnie leczony w Niderlandach. Jego
leczenie polega w szczególności na podawaniu konopi leczniczych w celu uśmierzenia bólu. Stosowanie takiego
leczenia nie jest dozwolone w Rosji. X złożył kilka wniosków o udzielenie azylu w Niderlandach, które zostały
rozpatrzono odmownie. Niderlandzki Sąd dążył do ustalenia, czy prawo UE stoi w takim przypadku na przeszkodzie
wydaniu decyzji nakazującej powrót lub przyjęciu środka w postaci wydalenia?
Warunki wydania decyzji
Trybunał przypomniał, że art. 5 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/115/WE z 16.12.2008 r. w sprawie
wspólnych norm i procedur stosowanych przez państwa członkowskie w odniesieniu do powrotów nielegalnie
przebywających obywateli państw trzecich (Dz.Urz. UE L z 2008 r. Nr 348, s. 98) stoi na przeszkodzie temu, aby
wobec obywatela państwa trzeciego wydano decyzję nakazującą powrót, jeżeli ta decyzja jako miejsce docelowe
wskazuje państwo, w którym istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby uznać, że w przypadku wykonania tej
decyzji obywatel byłby narażony na rzeczywiste ryzyko traktowania sprzecznego z art. 18 lub art. 19 ust. 2 KPP.
Z orzecznictwa EKPCz wynika, że ból spowodowany naturalnie powstałą chorobą, czy to fizyczną, czy
psychiczną, może być objęty zakresem art. 3 EKPCz, gdy ulega on pogorszeniu lub istnieje ryzyko jego
pogorszenia w następstwie traktowania będącego skutkiem warunków zatrzymania, wydalenia lub innych środków,
za które władze mogą być odpowiedzialne, i to pod warunkiem, że ból osiągnie próg dotkliwości wymagany na
podstawie art. 3 EKPCz. Z utrwalonego orzecznictwa TSUE wynika, że próg dotkliwości wymagany w tej dziedzinie
do celów stosowania art. 4 KPP odpowiada progowi dotkliwości wymaganemu w tych samych okolicznościach na
mocy art. 3 EKPCz (wyrok TSUE z 16.2.2017 r., C.K. i in., C-578/16,
, pkt 67).
W ocenie TSUE państwo członkowskie może naruszyć zakaz nieludzkiego i poniżającego traktowania,
ustanowiony w art. 4 KPP, jeżeli decyzja nakazująca powrót lub środek wydalenia podjęty przez jego organy
grozi doprowadzaniem do zaostrzenia się bólu, powodowanego u obywatela państwa trzeciego naturalnie
powstałą chorobą, w takim stopniu, że ból osiągnie powyżej wskazany próg dotkliwości. Jednakże TSUE
zaznaczył, że wszelkie ryzyko nasilenia się bólu, które wynikałoby z powrotu obywatela państwa trzeciego, nie
naraża go na traktowanie sprzeczne z art. 4 KPP. Konieczne jest bowiem jeszcze, aby istniały poważne
i potwierdzone podstawy aby uznać, że w razie powrotu ten obywatel byłby narażony na rzeczywiste ryzyko
szybkiego, znacznego i nieodwracalnego nasilenia się odczuwanego przez siebie bólu. Trybunał wskazał, że
ustalenie powyższego należy do sądu odsyłającego w świetle wszystkich istotnych danych, zwłaszcza tych
medycznych.
Trybunał orzekł, że art. 5 dyrektywy 2008/115/WE w zw. z art. 1 i 4 oraz art. 19 ust. 2 KPP należy interpretować w ten
sposób, iż stoi on na przeszkodzie wydaniu decyzji nakazującej powrót lub podjęciu środka w postaci
wydalenia wobec obywatela państwa trzeciego nielegalnie przebywającego na terytorium państwa
członkowskiego i cierpiącego na poważną chorobę, gdy istnieją poważne i potwierdzone podstawy, aby
uznać, że zainteresowany w państwie trzecim, do którego zostałby wydalony, byłby w razie powrotu
narażony na rzeczywiste ryzyko znacznego, nieodwracalnego i szybkiego nasilenia się bólu, co wynika
z zakazu stosowania w tym państwie jedynego skutecznego leczenia przeciwbólowego. Państwo
członkowskie nie może przewidzieć ścisłego terminu, podczas którego takie nasilenie powinno ewentualnie
wystąpić, aby mogło to stanąć na przeszkodzie decyzji nakazującej powrót lub środkowi w postaci
wydalenia.
Skutki wydalenia
Trybunał stwierdził, że art. 5 i art. 9 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2008/115/WE wymagają, aby przed wydaniem decyzji
nakazującej powrót lub przeprowadzeniem wydalenia obywatela państwa trzeciego cierpiącego na poważną chorobę,
państwa członkowskie mogły wykluczyć wszelkie poważne wątpliwości co do ryzyka, że powrót tego
obywatela spowoduje szybkie, znaczne i nieodwracalne nasilenie się tej choroby lub powodowanego przez nią bólu.

Jeżeli nie można wykluczyć takiej wątpliwości, właściwy organ krajowy nie może wydać decyzji nakazującej
powrót ani przeprowadzić wydalenia danego obywatela państwa trzeciego.
Zainteresowane państwo członkowskie powinno upewnić się, że gdy wymaga tego stan zdrowia danej osoby,
otrzyma ona nie tylko opiekę zdrowotną podczas wydalenia w ścisłym znaczeniu, lecz także po jego zakończeniu
w państwie docelowym.
Prawo pobytu lub przesunięcie termin wydalenia
Trybunał stwierdził, że stosując dyrektywę 2008/115/WE, w tym rozważając wydanie decyzji nakazującej powrót lub
podjęcie środka w postaci wydalenia wobec nielegalnie przebywającego obywatela państwa trzeciego, państwa
członkowskie są zobowiązane do poszanowania praw podstawowych przyznanych temu obywatelowi w KPP.
Dotyczy to w szczególności prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego tego obywatela,
zagwarantowanego w art. 7 KPP. W ocenie TSUE wydanie decyzji nakazującej powrót lub podjęcie środka
w postaci wydalenia nie mogą nastąpić wtedy, gdy naruszają one prawo do poszanowania życia prywatnego
danego obywatela państwa trzeciego. Trybunał stwierdził, że leczenie, z którego korzysta obywatel państwa
trzeciego na terytorium państwa członkowskiego, nawet jeśli obywatel ten przebywa tam nielegalnie, stanowi
część jego życia prywatnego w rozumieniu art. 7 KPP.
Trybunał orzekł, że dyrektywę 2008/115/WE w zw. z art. 7, 1 i 4 KPP należy interpretować w ten sposób, że:
• Nie nakłada ona na państwo członkowskie, na którego terytorium obywatel państwa trzeciego przebywa
nielegalnie, obowiązku wydania mu dokumentu pobytowego, gdy nie można wydać wobec niego decyzji
nakazującej powrót ani podjąć środka w postaci wydalenia z tego powodu, iż istnieją poważne i sprawdzone
podstawy aby uznać, że byłby on narażony w państwie docelowym na rzeczywiste ryzyko szybkiego,
znacznego i nieodwracalnego nasilenia się bólu powodowanego ciężką chorobą, na którą cierpi;
• Badając, czy prawo do poszanowania życia prywatnego tego obywatela stoi na przeszkodzie temu, aby wydać
wobec niego decyzję nakazującą powrót lub podjąć środek w postaci wydalenia, właściwy organ krajowy powinien
wziąć pod uwagę stan zdrowia tego obywatela oraz opiekę, którą otrzymuje on na tym terytorium ze względu
na tę chorobę, wraz ze wszystkimi pozostałymi istotnymi czynnikami;
• Wydanie takiej decyzji lub podjęcie takiego środka nie narusza tego prawa na tej tylko podstawie, że
w razie powrotu do państwa docelowego obywatel ten byłby narażony na ryzyko pogorszenia się jego stanu
zdrowia, jeżeli ryzyko takie nie osiąga progu dotkliwości wymaganego na podstawie art. 4 KPP.

Komentarz
W niniejszym wyroku Trybunał kontynuuje linię orzeczniczą, prezentowaną już w wyroku z 24.4.2018 r., MP (Ochrona
uzupełniająca osoby, która była ofiarą tortur), C-353/16,
, zgodnie z którą postanowienie art. 4 KPP może, co
do zasady, stanowić ograniczenie wykonania środka wydaleniowego w rozumieniu dyrektywy 2008/115/WE.
W ocenie TSUE, jeżeli istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby uznać, iż obywatel państwa trzeciego,
nielegalnie przebywający na terytorium danego państwa członkowskiego, w razie wydalenia byłby narażony na
rzeczywiste ryzyko nieludzkiego lub poniżającego traktowania, wobec tego obywatela nie można wydać decyzji
nakazującej powrót do państwa pochodzenia, dopóki trwa takie ryzyko. Wyjaśniając kryterium służące określeniu
progu poważnego charakteru, powyżej którego może dojść do naruszenia zakazu nieludzkiego i poniżającego
traktowania, TSUE odwołał się nie tylko do swojego orzecznictwa, lecz także orzecznictwa ETPC.
W uzasadnianiu niniejszego wyroku Trybunał rozstrzygnął, że zwiększenie się intensywności bólu odczuwanego
przez obywatela państwa trzeciego z powodu jego wydalenia, może stanowić „pogorszenie” jego stanu zdrowia.
Powinny istnieć poważne i potwierdzone podstawy do uznania przez sąd krajowy, że w razie powrotu ten obywatel
byłby narażony na rzeczywiste ryzyko szybkiego, znacznego i nieodwracalnego nasilenia się odczuwanego przez
siebie bólu.
Ponadto TSUE przesądził, że państwa członkowskie nie mają prawa przewidzieć stałego terminu, w którym powinno
nastąpić owo pogorszenie lub osłabienie.
Trybunał wypowiedział się również w przedmiocie kryteriów prawnych, jakie należy stosować w przypadku konfliktu
pomiędzy wykonaniem wydalenia obywatela państwa trzeciego a prawem tego ostatniego do poszanowania jego
życia prywatnego, które to prawo zawarto w art. 7 KPP. W prezentowanym wyroku Trybunał uściślił, że stan zdrowia
takiego obywatela powinien być brany pod uwagę jako element składowy jego życia prywatnego.
Niniejszy wyrok należy stosować, interpretując zwłaszcza art. 31, 302 i 303 ustawy z 13.6.2003 r. o cudzoziemcach
(t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2354).

Wyrok TSUE z 22.11.2022 r., Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid (Wydalenie – marihuana lecznicza), C-
69/21,

Trybunał uznał, że państwo członkowskie nie może wydalić obywatela państwa trzeciego cierpiącego na poważną chorobę, jeśli istnieją poważne i potwierdzone podstawy, że w razie powrotu do państwa docelowego byłby narażony na znaczące, nieodwracalne nasilenie bólu. Decyzja nakazująca powrót lub wydalenie musi uwzględniać prawo do poszanowania życia prywatnego i zdrowia obywatela.