Kiedy bicie dzwonów kościelnych jest zabronione?

Zgodnie z art. 156 ust. 2 PrOchrŚrod zakaz stosowania instalacji nagłaśniającej nie dotyczy uroczystości i imprez związanych z kultem religijnym, ale nie obejmuje wygrywania melodii religijnych bez związku z nabożeństwami czy innymi czynnościami religijnymi. W kontekście skargi kasacyjnej Parafii Rzymskokatolickiej dotyczącej ograniczenia wykorzystania instalacji nagłaśniającej, NSA uznał, że zarzut naruszenia przepisów prawa ochrony środowiska nie jest uzasadniony.

Tematyka: dzwony kościelne, kult religijny, ochrona środowiska, wyjątki prawne, wolność religijna

Zgodnie z art. 156 ust. 2 PrOchrŚrod zakaz stosowania instalacji nagłaśniającej określony w art. 156 ust. 1
PrOchrŚrod nie dotyczy uroczystości i imprez związanych z kultem religijnym. Wyjątek ten nie odnosi się do
„kultu religijnego”, ale do „uroczystości i imprez” z tym kultem związanych. Wygrywanie przez elektroniczny
dzwon dźwięków melodii religijnych w godzinach: 12:00, 15:00, 21:00, które nie jest związane
z prowadzeniem nabożeństw czy wykonywaniem innych czynności religijnych w ramach kultu publicznego
nie stanowi wyjątku o jakim mowa w art. 156 ust. 2 PrOchrŚrod.
Stan faktyczny
NSA rozpoznał skargę kasacyjną Parafii Rzymskokatolickiej od wyroku WSA w Gdańsku z 24.4.2019 r., II SA/Gd
14/19,
, w sprawie ze skargi Parafii na zarządzenie pokontrolne Pomorskiego Wojewódzkiego Inspektora
Ochrony Środowiska w Gdańsku (dalej: WIOŚ) w przedmiocie ograniczenia wykorzystania instalacji nagłaśniającej
i skargę tę oddalił. Wcześniej skargę oddalił WSA.
Skarżąca kasacyjnie Parafia wskazała w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, że prawidłowa wykładnia przepisów art.
156 ust. 2 ustawy z 27.4.2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2556 ze zm., dalej: PrOchrŚrod)
prowadzi do uznania, że odtwarzanie dźwięków melodii religijnych o godz. 12:00, 15:00 i 21:00, nawołujących
wiernych do wspólnej modlitwy, dokonywane jest w ramach uroczystości i imprez związanych z kultem religijnym,
a w konsekwencji ma do tych działań zastosowanie wyłączenie przewidziane w tym przepisie.
Stanowisko NSA
NSA uznał, że zarzut skargi kasacyjnej dotyczący naruszenia art. 156 ust. 2 PrOchrŚrod. nie jest oparty na
usprawiedliwionych podstawach.
Zgodnie z art. 156 ust. 1 PrOchrŚrod zabrania się używania instalacji lub urządzeń nagłaśniających na publicznie
dostępnych terenach miast, terenach zabudowanych oraz na terenach przeznaczonych na cele rekreacyjno-
wypoczynkowe. Przepis ten określa, wynikający bezpośrednio z mocy prawa, generalny zakaz używania instalacji
i urządzeń nagłaśniających w miejscach publicznych, który nie wymaga indywidualizacji w formie decyzji
administracyjnej, z wyjątkami wynikającymi z postanowień art. 156 ust. 2 PrOchrŚrod. Zakaz ustanowiony w art. 156
ust. 1 PrOchrŚrod ma charakter powszechny w sensie podmiotowym i przedmiotowym, dotyczy każdego podmiotu
używającego wskazanych urządzeń na terenach określonych w przepisie oraz wszelkiego typu instalacji czy
urządzeń nagłaśniających. Za tego rodzaju instalacje czy urządzenia należałoby uznać takie, których celem jest
przekazywanie dźwięku z zamiarem dotarcia tym dźwiękiem do wszystkich podmiotów objętych zasięgiem
rozprzestrzeniania dźwięku z danej instalacji czy urządzenia.
Przepis zawarty w art. 156 ust. 2 PrOchrŚrod wprowadza wyjątki od zakazu z art. 156 ust. 1 PrOchrŚrod, jego
sformułowanie nie jest w pełni jasne, wykładnia językowa wskazuje jednak, że wyjątki te obejmują:
1. Okazjonalne uroczystości - przez co należałoby rozumieć nieregularnie się odbywające spotkania związane
z jakimiś wydarzeniami, uznawanymi za istotne, służące uczczeniu takiego wydarzenia;
2. Uroczystości i imprezy związane z kultem religijnym - te nie muszą już mieć charakteru okazjonalnego, nie jest
też wskazany rodzaj kultu;
3. Imprezy handlowe, sportowe i rozrywkowe - czyli publiczne wydarzenia organizowane w określonym celu
(zawody, koncerty, kiermasze);
4. Inne legalne zgromadzenia, czyli odbywające się w zgodzie z przepisami ustawy z 24.7.2015 r. Prawo
o zgromadzeniach (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1389);
5. Podawanie do publicznej wiadomości informacji i komunikatów służących bezpieczeństwu publicznemu.
Zgodnie z art. 156 ust. 2 PrOchrŚrod, zakaz stosowania instalacji nagłaśniającej określony w art. 156 ust. 1
PrOchrŚrod nie dotyczy uroczystości i imprez związanych z kultem religijnym. Wyjątek ten nie odnosi się do „kultu
religijnego”, ale do „uroczystości i imprez” z tym kultem związanych.
Kult jest to część religijna oddawana Bogu, bóstwom, świętym osobom lub rzeczom, ogół czynności i obrzędów
religijnych będących zewnętrznymi przejawami tej czci, szacunek lub uwielbienie oddawane komuś lub czemuś. O ile

można zgodzić się z twierdzeniem skargi kasacyjnej, że odtwarzanie dźwięków melodii religijnych o godz.: 12:00,
15:00, 21:00 sanowi formę kultu publicznego wyznania rzymsko - katolickiego, o tyle rozważyć należy, czy czynności
te należą do uroczystości i imprez związanych z kultem religijnym. Uroczystość definiowana jest natomiast jako
„uroczyste obchodzenie jakiegoś święta, wydarzenia itp., uroczysty charakter czegoś” (por. Słownik PWN).
Synonimem imprezy jest zaś przedsięwzięcie, przyjęcie (por. Słownik PWN). Pomocne w wyjaśnieniu pojęcia
uroczystości i imprezy związane z kultem religijnym, w odniesieniu do religii katolickiej, może być Kodeks Prawa
Kanonicznego. Uroczystością w rozumieniu tego aktu nie jest każda wydarzenie lecz wydarzenie szczególne. Kanon
389 mówi o świętach nakazanych i uroczystościach. Zgodnie z kanonem 1251: „Wstrzemięźliwość od spożywania
mięsa i innych pokarmów, zgodnie z zarządzeniem Konferencji Episkopatu, należy zachowywać we wszystkie piątki
całego roku, chyba że w danym dniu przypada jakaś uroczystość”.
W myśl art. 8 ust. 1 Konkordatu między Stolicą Apostolską, a Rzecząpospolitą Polską, podpisanego w Warszawie
28.7.1993 r. (Dz.U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318, dalej: Konkordat), Rzeczpospolita Polska zapewnia Kościołowi
Katolickiemu wolność sprawowania kultu zgodnie z art. 5 Konkordat. W myśl zaś art. 5 Konkordat „Przestrzegając
prawa do wolności religijnej, Państwo zapewnia Kościołowi Katolickiemu, bez względu na obrządek, swobodne
i publiczne pełnienie jego misji, łącznie z wykonywaniem jurysdykcji oraz zarządzaniem i administrowaniem jego
sprawami na podstawie prawa kanonicznego”. Stosownie do art. 8 ust. 2 Konkordat organizowanie kultu publicznego
należy do władzy kościelnej zgodnie z przepisami prawa kanonicznego i z zachowaniem odpowiednich przepisów
prawa polskiego.
W doktrynie prawa kanonicznego wskazuje się, że na pojęcie kultu publicznego realizowanego w liturgii składają się
3 elementy:
1. sprawowanie go w imieniu Kościoła,
2. wykonywanie czynności liturgicznych przez osoby uprawnione,
3. stosowanie aktów zatwierdzonych przez władzę kościelną.
Zarówno prawodawca kościelny, jak i ustawodawca polski posługują się pojęciem „kult publiczny”. Ochronie na
podstawie powołanych przepisów podlega jedynie kult w aspekcie publicznym, realizowany publicznie, a co za tym
idzie państwo gwarantuje Kościołowi katolickiemu prawo organizowania i sprawowania kultu publicznego, przy czym
organizowanie kultu publicznego odnosi się do forum zewnętrznego (np. zgromadzenia wiernych, zgromadzenia
publiczne). Sprawowanie kultu publicznego oznacza prowadzenie nabożeństw, wykonywanie czynności liturgicznych.
Kościół katolicki, w ramach gwarancji wolności sprawowania kultu publicznego, może gromadzić wiernych
i wykonywać wszelkie czynności zewnętrzne zmierzające do sprawowania kultu publicznego.
Państwo nie może zakazać ani gromadzenia się wiernych w celu sprawowania kultu religijnego, ani wykonywania
poszczególnych czynności liturgicznych oraz towarzyszącym mu czynności organizacyjnych, w tych choćby
zwyczajowego nawoływania do uczestnictwa w Mszy Świętej przy użyciu dzwonów kościelnych (tradycyjnych lub
elektronicznych). Powyższe odnosi się więc do określonych uroczystości religijnych, Mszy Świętych i innych
obrzędów kultu publicznego, nie zaś czynności, które nie są związane nabożeństwami czy innymi czynnościami
liturgicznymi, a więc wszelkiego rodzaju uroczystościami kościelnymi. Zasadnie więc Sąd I instancji przyjął, że
wygrywanie przez elektroniczny dzwon dźwięków melodii religijnych w godzinach: 12:00, 15:00, 21:00, które nie jest
związane z prowadzeniem nabożeństw czy wykonywaniem innych czynności religijnych w ramach kultu publicznego
nie stanowi wyjątku o jakim mowa w art. 156 ust. 2 PrOchrŚrod. Jak podkreślono to bowiem w skardze kasacyjnej
wygrywanie melodii religijnych w tych godzinach stanowiło wezwanie wiernych do modlitwy, ale nie w ramach
zgromadzeń, nabożeństw, czy innych liturgii kościelnych, a więc nie dotyczyło kultu publicznego.
W odniesieniu do zarzutu dotyczącego naruszenia art. 53 ust. 5 Konstytucji RP - NSA wskazał, że przepis ten
stanowi, że: „Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest
to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw
innych osób”. Ograniczenie uzewnętrzniania religii została wprowadzone w drodze ustawy, w oparciu o art. 156 ust. 1
i 2 PrOchrŚrod.

Komentarz
W omawianym wyroku NSA dokonał wykładni przepisu art. 156 ust. 2 PrOchrŚrod, przy czym sama wykładnia
literalna okazała się niewystarczająca. Odstępstwo od zakazu używania instalacji i urządzeń nagłaśniających nie
dotyczy wprost sprawowania kultu religijnego, ale imprez i uroczystości związanych z tym kultem. Bicie dzwonów
celem wezwania na modlitwę katolicką nie jest objęte tym wyłączeniem (por. także wyrok WSA w Gdańsku
z 24.4.2019 r., II SA/Gd 14/19,
).

Wyrok NSA z 20.12.2022 r., III OSK 1634/21,

W wyroku NSA przesądza się, że wyjątek od zakazu używania instalacji nagłaśniającej nie obejmuje wygrywania dźwięków religijnych bez związku z uroczystościami czy nabożeństwami. NSA podkreśla, że wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczana jedynie w drodze ustawy i wyłączenia przewidziane w PrOchrŚrod nie mają zastosowania do wygrywania melodii religijnych w określonych godzinach.