Wyłączenie dokumentów z akt sprawy podatkowej nie wiąże w postępowaniu wznowieniowym

Złożony przez stronę postępowania podatkowego wniosek o wgląd w akta sprawy nie musi zawierać uzasadnienia i podlega ocenie ad casum. Wniosek o ujawnienie dokumentów spotkał się z odmową ze względu na ochronę interesu publicznego. Postępowanie wznowieniowe nie wiąże się formalnie z postanowieniami organu kontroli skarbowej, co potwierdził WSA w Warszawie. Kwestia odmowy dostępu do akt sprawy podlega ocenie ad casum i może ulec zmianie na dalszych etapach sprawy.

Tematyka: postępowanie podatkowe, wniosek o ujawnienie dokumentów, postępowanie wznowieniowe, wyłączenie dokumentów z akt, prawo strony do wglądu, interes publiczny, ocena ad casum, ograniczanie dostępu do akt

Złożony przez stronę postępowania podatkowego wniosek o wgląd w akta sprawy, sporządzanie z nich
notatek, odpisów czy kopii, nie musi zawierać uzasadnienia. Kwestia odmowy dostępu do akt sprawy
w zakresie wyłączonych materiałów podlega każdorazowej ocenie ad casum, w zależności od stanu
faktycznego danego etapu sprawy.
Wniosek o ujawnienie dokumentów
Naczelnik Urzędu Celno-Skarbowego w P. wydał wobec „J.” sp. z o.o. decyzję w przedmiocie podatku od towarów
i usług. Jako dowód w postępowaniu kontrolnym dopuszczono uwierzytelnione kserokopie pism: Prokuratury
Okręgowej w P. oraz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego wraz z dokumentami z akt śledztwa, w tym protokoły
przesłuchań świadków oraz protokół przeszukania. Organ ze względu na ochronę interesu publicznego, jakim jest
dobro prowadzonego śledztwa i postępowania karnego, wyłączył z akt postępowania kontrolnego wskazane wyżej
dokumenty. Organ II instancji utrzymał w mocy to rozstrzygniecie, a WSA w Warszawie odrzucił skargę podatniczki.
Na wniosek „J.” sp. z o.o. Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w W. wznowił postępowanie z uwagi na wyrok
TSUE, i poinformował stronę o możliwości wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego przed
wydaniem rozstrzygnięcia. Jednak gdy pełnomocnik „J.” sp. z o.o. wniósł o ujawnienie w zanonimizowanej formie
dowodów, których jawność wyłączono w trakcie postępowania kontrolnego, Organ odmówił stronie możliwości
zapoznania się z tymi dokumentami. Dyrektor Izby Administracji Skarbowej w W. uznał, że postanowienie wydane
w postępowaniu kontrolnym zachowuje moc prawną również na etapie postępowania wznowieniowego. Wskazał też,
że wniosek został złożony bez związku z podstawą wznowienia, a odmowa jego uwzględnienia jest uzasadniona
koniecznością ochrony dóbr osób trzecich oraz zachowania tajemnicy postępowania karnego, która ma
pierwszeństwo przed zasadą jawności postępowania podatkowego, nawet jeśli prowadzi to do ograniczenia
czynnego udziału strony w tym postępowaniu.
Przesłanki wyłączenia jawności i odmowy dostępu do akt badane ad casum
WSA w Warszawie uchylił postanowienia Organu, wydane w obu instancjach. W uzasadnieniu wyroku stwierdzono,
że akt wyłączenia materiałów na podstawie art. 179 § 1 ustawy z 29.8.1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2022
r. poz. 2651; dalej: OrdPU) ogranicza się tylko do tego postępowania, w którym został podjęty, i nie obowiązuje
w innym postępowaniu, np. wznowieniowym. Sąd podkreślił, że w sprawie nie można więc mówić o jakimkolwiek
formalnym związaniu postanowieniami wydanymi przez organ kontroli skarbowej. Procesowe postanowienia
incydentalne, wydawane w toku postępowania podatkowego, mogą być w każdej chwili zmieniane lub uchylane,
w zależności od konkretnych okoliczności faktycznych danego etapu sprawy oraz prawnej oceny kwestii objętej takim
postanowieniem.
WSA w Warszawie wyjaśnił, że również kwestia odmowy dostępu do akt sprawy w zakresie materiałów wyłączonych
na podstawie art. 179 § 1 OrdPU podlega każdorazowej ocenie ad casum. Dlatego nawet w tym samym
postępowaniu postanowienie o odmowie dostępu strony do materiałów wyłączonych może okazać się nieaktualne na
dalszym etapie sprawy. W ocenie Sądu Organ przy odmowie udostępnienia dowodów bezpodstawnie powołał się na
ochronę danych osobowych, ponieważ utajnione dokumenty dotyczą głównie informacji o aktywności gospodarczej
osób prawnych. Za nieuzasadnione uznano również powołanie się na tajemnicę postępowania karnego. W 2016 r.
Prokurator na podstawie art. 156 § 5 KPK wyraził zgodę na udostępnienie materiałów ze śledztwa wyłącznie
Organowi, któremu je przesłano. Jednak od tego czasu zarówno postępowanie przygotowawcze, jak i późniejsze
postępowanie sądowe, mogły się już dawno zakończyć. Zarządzenie Prokuratora może być nieaktualne, gdyż
informacje, ze względu na które utajniono część materiału dowodowego, mogły już zostać ujawnione w trakcie
postępowania lub w uzasadnieniu wyroku Sądu powszechnego. Jednak Organ przed wydaniem zaskarżonego
postanowienia nie sprawdził tych okoliczności.
Prawo wglądu do akt sprawy
NSA oddalił skargę kasacyjną Organu. W uzasadnieniu podkreślił, że wyrażone w art. 178 § 1 OrdPU prawo strony
do wglądu w akta dotyczące jej sprawy, sporządzania z nich notatek, odpisów oraz sporządzania kopii przy
wykorzystaniu własnych przenośnych urządzeń, stanowi realizację podstawowych zasad postępowania
podatkowego: zasady jawności tego postępowania oraz zasady czynnego udziału strony w tym postępowaniu.
Strona na każdym etapie postępowania, a także po jego prawomocnym zakończeniu, może złożyć wniosek
o wgląd w akta sprawy, niezależnie od tego, w jakim celu domaga się realizacji tego prawa. Wniosek złożony

przez stronę postępowania podatkowego na podstawie art. 178 § 1 OrdPU nie musi zawierać uzasadnienia,
i strona nie ma obowiązku wykazania jego związku z toczącym się lub zakończonym postępowaniem
podatkowym.
Wyłączenie dokumentów z akt sprawy
Wyłączenie określonych dokumentów z akt sprawy ze względu na interes publiczny stanowi odstępstwo od zasady
jawności postępowania dla strony, wyrażonej w art. 129 OrdPU, i jako wyjątek może nastąpić jedynie w sytuacjach
określonych przez ustawodawcę. NSA podzielił stanowisko Sądu I instancji, że Organ w postępowaniu
wznowieniowym nie był w żaden sposób związany postanowieniami o wyłączeniu dokumentów z akt sprawy
wydanymi w trakcie postępowania kontrolnego. Jak wyjaśniono, podstawą prawną odmowy umożliwienia stronie
zapoznania się z dokumentami, zawierającymi informacje niejawne, a także z innymi dokumentami, które organ
podatkowy wyłączył z akt sprawy ze względu na interes publiczny jest art. 179 § 2 OrdPU. Jednak odmowa ta
ogranicza się tylko do tego postępowania, w którym zostało wydane postanowienie o wyłączeniu jawności
tych dokumentów. Dodatkowo kwestia odmowy dostępu do akt sprawy w zakresie wyłączonych materiałów
podlega każdorazowej ocenie ad casum, w zależności od stanu faktycznego danego etapu sprawy.
Odmowa dostępu do akt tylko w wyjątkowych sytuacjach
W uzasadnieniu wyroku podkreślono, że ograniczanie prawa strony do dostępu do dotyczących jej zgromadzonych
w sprawie dowodów może mieć miejsce tylko w wyjątkowych przypadkach. Ograniczanie to musi być oparte na
wykazaniu konkretnego interesu publicznego, a organ podatkowy powinien wykazać, że ochrona tego interesu nie
jest możliwa w inny sposób niż poprzez wyłączenie jawności akt sprawy wobec strony postępowania. Dodatkowo
organ powinien w każdym przypadku ocenić, czy ograniczenie stronie prawa dostępu do akt sprawy powinno mieć
charakter trwały, czy też czasowy. NSA zobowiązał Organ do zbadania, czy na aktualnym etapie postępowania nadal
istnieją przesłanki do odmowy umożliwienia skarżącej zapoznania się ze spornymi dokumentami.
Wyrok NSA z 8.11.2022 r., I FSK 1127/22,

NSA podkreślił prawo strony do wglądu w akta sprawy oraz sporządzania z nich notatek, odpisów i kopii. Wyłączenie dokumentów z akt sprawy może nastąpić tylko w sytuacjach określonych przez ustawodawcę i podlega ocenie ad casum. Ograniczanie prawa strony do dostępu do akt sprawy musi być oparte na wykazaniu konkretnego interesu publicznego, a organ powinien bacznie ocenić konieczność trwałego czy czasowego wyłączenia jawności.