Dotacje publiczne dla prywatnych szkół wyznaniowych

Państwo członkowskie nie może powoływać się na art. 17 ust. 1 TFUE w celu wyłączenia szkoły wyznaniowej z prawa Unii. Spór dotyczy dotacji dla prywatnej szkoły wyznaniowej w Austrii. TSUE stwierdził, że ograniczenia swobody przedsiębiorczości muszą być uzasadnione i proporcjonalne. Wyrok ten pozwala Kościołom uznanym na mocy prawa austriackiego składać wnioski o dotacje dla szkół wyznaniowych.

Tematyka: dotacje publiczne, szkoły wyznaniowe, TSUE, swoboda przedsiębiorczości, uregulowania krajowe

Państwo członkowskie nie może powoływać się na art. 17 ust. 1 TFUE w celu wyłączenia szkoły wyznaniowej z prawa Unii. Spór dotyczy dotacji dla prywatnej szkoły wyznaniowej w Austrii. TSUE stwierdził, że ograniczenia swobody przedsiębiorczości muszą być uzasadnione i proporcjonalne. Wyrok ten pozwala Kościołom uznanym na mocy prawa austriackiego składać wnioski o dotacje dla szkół wyznaniowych.

Państwo członkowskie nie możne powoływać się wobec szkoły wyznaniowej na art. 17 ust. 1 TFUE, aby
uzasadnić wyłączenie przestrzegania prawa Unii. Jednakże to państwo może nie przyznać szkole
wyznaniowej na podstawie regulacji krajowej dotacji, jeżeli jest ona odpowiednia do zagwarantowania
w sposób spójny i systematyczny realizacji uznanego celu, do którego osiągnięcia zmierza, oraz nie
wykracza poza to, co jest konieczne do jego osiągnięcia.
Stan faktyczny
Niemiecki Kościół adwentystyczny, który w RFN ma status osoby prawnej prawa publicznego, nie posiada statusu
Kościoła uznanego na mocy austriackiego prawa. Spór pomiędzy tym Kościołem a austriackim Organem dotyczył
dotacji, o jaką wnioskowano dla prywatnej placówki nauczania szkolnego, którą ten Kościół uznaje za szkołę
wyznaniową i ją wspiera. Na mocy austriackiego prawa taka dotacja jest zastrzeżona dla Kościołów, stowarzyszeń
i wspólnot religijnych, uznanych na mocy prawa tego państwa.
Stosowanie prawa UE
Postanowienie art. 17 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 47; dalej:
TFUE) stanowi wyraz neutralności Unii wobec sposobu, w jaki państwa członkowskie regulują swoje stosunki
z Kościołami, stowarzyszeniami i wspólnotami religijnymi. Przy czym na to postanowienie nie można powoływać
się w celu wyłączenia w sposób ogólny działalności Kościołów lub stowarzyszeń i wspólnot religijnych z zakresu
stosowania prawa Unii, jeżeli działalność ta polega na świadczeniu usług za wynagrodzeniem na danym rynku
(wyrok TSUE z 27.6.2017 r., Congregación de Escuelas Pías Provincia Betania, C-74/16, pkt 43, 47, 
).
Na podstawie akt niniejszej sprawy TSUE uznał – z zastrzeżeniem ustaleń, których powinien dokonać sąd odsyłający
– że austriacka placówka nauczania prowadzi działalność gospodarczą w rozumieniu orzecznictwa TSUE.
Trybunał orzekł, że art. 17 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, że nie skutkuje on wyłączeniem
z zakresu stosowania prawa Unii sytuacji, w której Kościoły, stowarzyszenia lub wspólnoty religijne, które
w danym państwie członkowskim posiadają status osoby prawnej prawa publicznego, a w innym państwie
członkowskim uznają prywatną placówkę nauczania szkolnego za szkołę wyznaniową i jako taką ją
wspierają, składają wniosek o dotację dla tej placówki, która to dotacja jest zastrzeżona dla Kościołów,
stowarzyszeń i wspólnot religijnych, uznanych na mocy prawa tego innego państwa członkowskiego.
Ograniczenia swobody przedsiębiorczości
Artykuł 49 akapit pierwszy TFUE stanowi, że w ramach rozdziału 2 tytułu IV części trzeciej TFUE ograniczenia
swobody przedsiębiorczości obywateli jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa
członkowskiego są zakazane. Postanowienie to stoi zatem na przeszkodzie wszelkim przepisom krajowym, które
uniemożliwiają, utrudniają lub czynią mniej atrakcyjnym korzystanie ze swobody przedsiębiorczości (wyrok
TSUE z 7.9.2022 r., Cilevičs i in., C-391/20, pkt 61, 
). Mająca zastosowanie w tej dziedzinie zasada
zakazująca wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową zabrania nie tylko dyskryminacji jawnej,
lecz także wszelkich ukrytych form dyskryminacji, które przez zastosowanie innych kryteriów rozróżnienia prowadzą
w rzeczywistości do takiego samego rezultatu.
W niniejszej sprawie sporne wnioski o dotację mogą składać jedynie Kościoły lub związki wyznaniowe uznane przez
prawo austriackie. Spełnienie owych przesłanek – ze względu na to, że co do zasady wymagają one obecności
danego Kościoła lub związku wyznaniowego w Austrii, przy czym czas tej obecności jest różny, a także tego, aby
zrzeszał on taką liczbę członków, która odpowiada przynajmniej dwóm tysięcznym populacji Austrii – jest prostsze
w przypadku Kościołów i związków wyznaniowych z siedzibą w Austrii. W ocenie TSUE – z zastrzeżeniem ustaleń,
których powinien dokonać sąd odsyłający – uregulowanie krajowe, takie jak to rozpatrywane w postępowaniu
głównym, stanowi ograniczenie swobody przedsiębiorczości.
Trybunał stwierdził, że takie ograniczenie może być dopuszczone pod warunkiem: po pierwsze, że jest uzasadnione
celem wprost określonym w art. 52 ust. 1 TFUE lub nadrzędnym względem interesu ogólnego, a po drugie, że
jest zgodne z zasadą proporcjonalności, co oznacza, że musi być ono odpowiednie do zagwarantowania
w sposób spójny i systematyczny realizacji zamierzonego celu i nie może wykraczać poza to, co jest konieczne do
jego osiągnięcia (wyrok Cilevičs i in., pkt 65). Sąd odsyłający uważał, że to uregulowanie, uzupełniając publiczny
międzywyznaniowy system szkolnictwa o prywatne szkoły wyznaniowe, rzeczywiście umożliwia rodzicom wybór
w zakresie edukacji swoich dzieci zgodnie z ich przekonaniami religijnymi, a zatem zmierza do osiągnięcia
prawnie uzasadnionego celu. Rzecznik generalny stwierdził w pkt. 72 opinii, że tego rodzaju cel, łączący się z celem



polegającym na zapewnieniu wysokiego poziomu kształcenia, który Trybunał uznał za „nadrzędny wzgląd interesu
ogólnego” (wyrok TSUE z 14.9.2006 r., Centro di Musicologia Walter Stauffer, C-386/04, pkt 45, 
), może
uzasadniać ograniczenie swobody przedsiębiorczości.
Trybunał podkreślił, że ostatecznie to do sądu odsyłającego, do którego wyłącznej kompetencji należy ocena
okoliczności faktycznych sporu w postępowaniu głównym oraz dokonanie wykładni mającego zastosowanie
uregulowania krajowego, należy ustalenie, czy i w jakim zakresie sporne austriackie uregulowanie jest odpowiednie
do zagwarantowania w sposób spójny i systematyczny realizacji celu, do którego osiągnięcia zmierza, oraz nie
wykracza poza to, co jest konieczne do jego osiągnięcia. Niemniej Trybunał, który ma za zadanie udzielić temu
sądowi użytecznej odpowiedzi pozwalającej mu na wydanie rozstrzygnięcia, jest właściwy do dostarczenia owemu
sądowi wskazówek wyprowadzonych z akt sprawy oraz z uwag pisemnych, którymi dysponuje.
Co do zdolności rozpatrywanego uregulowania do realizowania w sposób spójny i systematyczny prawnie
uzasadnionego celu, z akt sprawy wynika, że uznanie Kościoła lub związku wyznaniowego wymaga, aby miał on
określoną wielkość, tak by jego działania nie ograniczały się do jego członków. Przyjmuje się, że gdy Kościół lub
związek wyznaniowy osiągnie przewidzianą w tym uregulowaniu minimalną liczbę członków, pozytywne skutki jego
działań, zwłaszcza w dziedzinie nauczania, wykraczają poza ścisłe ramy wspólnoty członków. Zdaniem TSUE nie
wydaje się, że sporne uregulowanie jest niewłaściwe do tego, by umożliwić rodzicom wybór w zakresie edukacji
swoich dzieci, zgodnie z ich przekonaniami religijnymi, w ramach międzywyznaniowego systemu nauczania wysokiej
jakości, który to cel jest uzasadniony w świetle prawa Unii.
Co do uzyskania statusu Kościoła lub związku wyznaniowego uznanego na mocy prawa austriackiego, w tym prawie
ustanowiono trzy alternatywne przesłanki. Zdaniem TSUE nie wydają się one wykraczać poza to, co jest
konieczne do osiągnięcia celu, jakim jest umożliwienie rodzicom wyboru w zakresie edukacji swoich dzieci zgodnie
z ich przekonaniami religijnymi.
Trybunał orzekł, że art. 49 w zw. z art. 17 ust. 1 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na
przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które uzależnia przyznanie dotacji publicznych przeznaczonych dla
prywatnych placówek nauczania, uznanych za szkoły wyznaniowe, od spełnienia przesłanki, aby Kościół lub
związek wyznaniowy, który składa wniosek o dotację dla takiej placówki, był uznany na mocy prawa
odnośnego państwa członkowskiego, także wtedy, gdy ten Kościół lub związek wyznaniowy jest uznany na
mocy prawa państwa członkowskiego swojego pochodzenia.

Komentarz
Co do zasady Unii nie przysługują uprawnienia do regulowania kwestii dotyczących wewnętrznego funkcjonowania
Kościołów, stowarzyszeń i wspólnot religijnych oraz ich stosunków z państwami członkowskimi.
W niniejszym wyroku TSUE podtrzymał swoją dotychczasową wykładnię art. 17 ust. 1 TFUE, z której nie wynika, że
stosunki między Kościołami lub stowarzyszeniami i wspólnotami religijnymi a państwem członkowskim są całkowicie
wyłączone spod jakiejkolwiek kontroli zgodności z prawem Unii. Zatem TSUE uznał, że nie narusza tego
postanowienia stosowanie prawa Unii w okolicznościach, w których związek wyznaniowy z siedzibą w jednym
państwie członkowskim uznaje szkołę w innym państwie członkowskim za wyznaniową, i występuje w tym drugim
państwie o przyznanie dotacji ze środków publicznych.
Wydaje się, że autonomia państw członkowskich, wynikająca art. 17 ust. 1 TFUE, powinna również obejmować
reguły określania przez państwa członkowskie ich powiązań finansowych z Kościołami, stowarzyszeniami
i wspólnotami religijnymi.
Nie ulega wątpliwości, że tak jak w prezentowanej sprawie, regulacje państw członkowskich, które ustanawiają
warunek przyznania dotacji dla prywatnych szkół wyznaniowych, zgodnie z którym wnioskodawca musi być uznany
za kościół lub związek wyznaniowy na podstawie prawa krajowego, stanowią ograniczenie swobody
przedsiębiorczości. W uzasadnieniu niniejszego wyrok TSUE przeprowadził szczegółowy test proporcjonalności
i trafnie uznał, że austriackie przepisy stanowią usprawiedliwione ograniczenie, i tym samym nie naruszają przepisów
TFUE dotyczących tej unijnej swobody.

Wyrok TSUE z 2.2.2023 r., Freikirche der Siebenten-Tags-Adventisten in Deutschland, C-372/21, 








TSUE potwierdził, że stosunki między Kościołami a państwem członkowskim nie są całkowicie poza kontrolą prawa Unii. Autonomia państw członkowskich powinna obejmować również regulacje finansowe związane z Kościołami. Austriackie przepisy dotyczące dotacji dla szkół wyznaniowych zostały uznane za proporcjonalne i zgodne z prawem Unii.