Umowa franczyzy a przejęcie kontroli

Naczelny Sąd Administracyjny wyjaśnił, że umowa franczyzy nie skutkuje automatycznym przejęciem kontroli przez franczyzodawcę nad franczyzobiorcą. Decydujące mogą być relacje między podmiotami oraz treść umów dodatkowych do franczyzy, np. o świadczenie usług obsługi księgowej czy kadrowej. Sprawa dotyczyła wniosku o przeniesienie zezwolenia na prowadzenie apteki, co zostało odmówione ze względu na przekroczenie limitu aptek w grupie kapitałowej.

Tematyka: Umowa franczyzy, przejęcie kontroli, zezwolenie na prowadzenie apteki, grupa kapitałowa, umowy dodatkowe, decydujący wpływ, Naczelny Sąd Administracyjny, NSA

Naczelny Sąd Administracyjny wyjaśnił, że sama umowa franczyzy nie prowadzi do przejęcia kontroli przez
franczyzodawcę nad franczyzobiorcą. O fakcie przejęcia kontroli mogą decydować konkretne relacje, jakie
zostały ukształtowane między tymi podmiotami w ramach danej umowy, oraz treść umów dodatkowych do
franczyzy, np. pożyczki czy o świadczenie usług obsługi księgowej, polityki kadrowej i płacowej.
Wniosek o przeniesienie zezwolenia na prowadzenie apteki
„M.” sp.j. wystąpiła do Wojewódzkiego Inspektora Farmaceutycznego o przeniesienie na jej rzecz, udzielonego „N.”
sp. z o.o., zezwolenia na prowadzenie apteki ogólnodostępnej z uwagi na umowę sprzedaży zorganizowanej części
przedsiębiorstwa w trybie art. 551 KC. W odpowiedzi na wezwanie Organu „M.” sp.j. wyjaśniła, że zawarła z „G.” sp.
z o.o. umowę franczyzy, na podstawie której uzyskała prawa: do posługiwania się jej znakiem towarowym używanym
dla oznaczenia sieci aptek, do wykorzystania innych oznaczeń należących do franczyzodawcy oraz wypracowanego
przez nią know-how związanego z prowadzeniem działalności aptecznej. „M.” sp.j. łączy z „G.” sp. z o.o. też szereg
innych umów, w tym o świadczenie usług centralnych, czyli: obsługi księgowej, kadrowej, organizacyjno-prawnej oraz
operacyjnej a także umowa pożyczki.
Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny odmówił przeniesienia zezwolenia a Główny Inspektor Farmaceutyczny
utrzymał tę decyzję w mocy. Zgodnie z art. 99 ust. 3 pkt 3 ustawy z 6.9.2001 r. Prawo farmaceutyczne (t.j. Dz.U.
z 2022 r. poz. 2301; dalej: PrFarm) zezwolenia na prowadzenie apteki ogólnodostępnej nie wydaje się, jeżeli podmiot
ubiegający się o zezwolenie jest członkiem grupy kapitałowej w rozumieniu ustawy z 16.2.2007 r. o ochronie
konkurencji i konsumentów (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 275; dalej: OchrKonkurU), której członkowie prowadzą na terenie
województwa więcej niż 1% aptek ogólnodostępnych. Zgodnie zaś z art. 99 ust. 3a pkt. 3 PrFarm zezwolenia nie
wydaje się, jeżeli wnioskodawca, wspólnik lub partner spółki będącej wnioskodawcą jest członkiem grupy kapitałowej
w rozumieniu OchrKonkurU, której członkowie prowadzą łącznie co najmniej 4 apteki ogólnodostępne. Organ uznał,
że „M.” sp.j. poprzez zawarcie z „G.” sp. z o.o. szeregu umów weszła w skład grupy kapitałowej o której mowa w art.
4 pkt. 14 OchrKonkurU. Ponieważ członkowie grupy kapitałowej przekroczyli limit aptek określony w art. 99 ust. 3a
pkt. 3 PrFarm brak było możliwości przeniesienia zezwolenia na rzecz „M.” sp.j.
Przejęcie kontroli nad przedsiębiorcą
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargi „M.” sp.j. i Rzecznika Małych i Średnich
Przedsiębiorców podkreślając, że przeniesienie zezwolenia z jednego przedsiębiorcy na drugiego w przypadku, gdy
doszło do nabycia apteki, jest uzależnione jest od spełnienia wymagań, o których mowa w art. 99 ust. 3, 3a, 4-4b
i art. 101 pkt. 2-5 PrFarm. W uzasadnieniu wyroku wyjaśniono, że istotą przejęcia kontroli przez jednego
przedsiębiorcę nad innym lub innymi, jest uzyskanie możliwości wywierania decydującego wpływu na niezależnie
dotychczas operujący na rynku podmiot. Dla przyjęcia istnienia kontroli nie jest konieczne, aby decydujący wpływ
odnosił się do bieżącego zarządzania przedsiębiorstwem. Chodzi tu raczej o wpływ na zachowania przedsiębiorcy
jako uczestnika procesów rynkowych, i oddziaływanie na te jego zachowania, które mają wpływ na konkurencję.
Poprzez zawarcie przez skarżącą z „G.” sp. z o.o. umowy o świadczenie usług centralnych, franczyzodawca uzyskał
możliwość wpływu na funkcjonowanie i organizowanie działalności „M.” sp.j. oraz należących do niej aptek, a tym
samym realny wpływ na byt przedsiębiorcy na rynku aptecznym. Z kolei zawarta przez te podmioty umowa pożyczki
spowodowała, że „G.” sp. z o.o. uzyskała w znacznym stopniu kontrolę nad „M.” sp.j. poprzez uzależnienie
możliwości spłaty pożyczki w ustalonych ratach od pozostawania przez nią partnerem biznesowym, zakazu zbycia
całości lub części przedsiębiorstwa oraz od istnienia na rynku aptek. W ocenie Sądu, biorąc pod uwagę zawartą
wcześniej umowę franczyzy, uzależnienie finansowe świadczy o tym, że skarżąca miała być wyłącznie podmiotem,
który uzyska zezwolenie na prowadzenie apteki ogólnodostępnej, a kapitał na nabycie apteki miał zapewnić
franczyzodawca. Również zaopatrzenie apteki w towar odbyć się miało ze środków należących pośrednio do
franczyzodawcy, który mając wgląd w księgi rachunkowe i inną dokumentację, miał możliwość korygowania
czynności podejmowanych przez skarżącą. Wszystkie te czynniki świadczą o uzyskaniu przez franczyzodawcę
decydującego wpływu na skarżącą w myśl art. 4 pkt. 4 OchrKonkurU. W rezultacie Sąd I instancji uznał, że skarżąca
jest członkiem grupy kapitałowej, której członkowie prowadzą więcej niż 4 apteki ogólnodostępne, a to powoduje
niedozwolone przekroczenie progu określonego w art. 99 ust. 3a pkt. 3 PrFarm i skutkuje brakiem możliwości
przeniesienia zezwolenia.
Zarzuty skargi kasacyjnej
„M.” sp.j. wniosła skargę kasacyjną twierdząc, że pozostaje niezależnym przedsiębiorcą i brak jest zarówno
faktycznych, jak i prawnych podstaw do uznania, że jest członkiem grupy kapitałowej z franczyzodawcą. Zarówno

skarżąca, jak i jej wspólnicy, złożyli wraz z wnioskiem o przeniesienie zezwolenia szereg zgodnych z prawdą
oświadczeń, pod rygorem odpowiedzialności karnej, z treści których jednoznacznie wynika, że spółka i wspólnicy są
podmiotami niezależnymi. Jak podkreślono, oświadczenia te nie zostały podważone jakimkolwiek orzeczeniem sądu,
zaś zaskarżony wyrok nie określił, czy i dlaczego odmawia im wiarygodności. W skardze kasacyjnej zarzucono też
zignorowanie przez Sąd I instancji zasady swobody zawierania umów oraz całkowite pominięcie kwestii woli stron
umowy i faktycznych intencji, mimo że już sama preambuła analizowanych umów wskazywała na niezależność
skarżącej jako franczyzobiorcy.
Stanowisko NSA
NSA oddalił skargę kasacyjną uznając, że analiza treści umów zawartych z „G.” sp. z o.o. wykazuje, że „M.” sp.j.
działa w grupie, w której inny podmiot sprawuje kontrolę. NSA podkreślił, że sam fakt zawarcia umowa franczyzy nie
prowadzi do przejęcia kontroli przez franczyzodawcę nad franczyzobiorcą. Każdorazowo należy to ocenić na
podstawie relacji między tymi podmiotami powstałych na skutek postanowień konkretnej umowy. NSA podkreślił, że
w art. 4 pkt. 4 OchrKonkurU przez przejęcie kontroli rozumie się wszelkie formy bezpośredniego lub
pośredniego uzyskania uprawnień przez przedsiębiorcę, które umożliwiają wywieranie decydującego wpływu
na innego przedsiębiorcę. W rozpoznawanej sprawie taki wpływ wynika z umów dodatkowych do franczyzy.
Szczególnie ze względu na dopuszczenie możliwości faktycznych i prawnych działań na rzecz „M.” sp.j.
w warunkach umowy o świadczenie usług centralnych związanych z obsługą księgową, kadrową,
organizacyjno-prawną oraz operacyjną. Świadczy o tym też umowa pożyczki, która ma charakter celowy, jest
bowiem udostępnieniem środków franczyzodawcy na rzecz pokrycia kosztów funkcjonowania apteki.
Wyrok NSA z 17.10.2022 r., II GSK 1756/21,

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie odrzucił skargi dotyczące przejęcia kontroli nad przedsiębiorcą w kontekście przeniesienia zezwolenia na prowadzenie apteki. NSA potwierdził decyzję, uznając umowy dodatkowe do franczyzy za podstawę wywierania decydującego wpływu na działalność apteki.