Kwestionowanie przez NFZ umów dotyczących prowadzenia wykładów i zajęć dydaktycznych

Umowy dotyczące prowadzenia wykładów i zajęć dydaktycznych podlegają kwestionowaniu przez NFZ, który często zmienia ich kwalifikację na umowy zlecenia lub inne umowy o świadczenie usług. Sądowe orzecznictwo wykazuje, że wykłady muszą spełniać konkretne kryteria, aby zostać uznane za dzieło. Poziom uczestników i efekt zajęć stanowią istotne elementy w ocenie umowy

Tematyka: umowa o dzieło, wykłady, zajęcia dydaktyczne, NFZ, kwalifikacja umów, orzecznictwo, twórcze dzieło naukowe, umowa o świadczenie usług, kursy, szkolenia, zajęcia, kryteria dzieła naukowego

O popularności umowy o dzieło decyduje fakt, że o ile nie zostanie ona zawarta przez pracodawcę z własnym
pracownikiem, to nie jest objęta obowiązkiem odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne
i zdrowotne, a dodatkowo pozwala na rozliczanie podwyższonych kosztów uzyskania przychodów. Jednak
w praktyce nie każda umowa określona przez strony jako umowa o dzieło spełnia wymogi określone w KC.
Kontrole ZUS-u i NFZ często prowadzą do zmiany ich kwalifikacji na podlegające składkowaniu umowy
zlecenia albo inne umowy o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy KC dotyczące zlecenia - art.
66 ust. 1 pkt 1 lit. e) ustawy z 27.8.2004 r. o świadczeniach z opieki zdrowotnej finansowanych ze środków
publicznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2561). Konsekwencją jest m.in. konieczność odprowadzenia przez
płatnika zaległych składek.
Kiedy wykład to dzieło?
Z orzecznictwa sądów administracyjnych wynika, że częstym przedmiotem sporu między płatnikami składek
a Prezesem NFZ są umowy dotyczące wykładów i zajęć dydaktycznych na wyższych uczelniach, czy też
jednorazowych wykładów dla określonych grup odbiorców, np. w ramach organizowanych szkoleń czy konferencji.
Co do zasady przyjmuje się, że przygotowanie wykładu, nawet gdy przekazywana w nim wiedza wykracza
poza zwykły poziom i granice programowe, oraz jest w sposób indywidualny dostosowywana do potrzeb
słuchaczy, nie może stanowić podstawy do przyjęcia, że w takim wypadku wykład stanowi dzieło (zob. wyrok
NSA z 26.4.2022 r., II GSK 359/22,
). Również okoliczności niestandardowego grona odbiorców
wykładów czy specyfika miejsca, w którym je przeprowadzano, skutkująca niedostępnością na rynku
komercyjnym tematyki stanowiącej przedmiot wykładów, czy jednorazowy charakter wykładu, nie są
przesłanką wystarczającą do uznania umowy za umowę o dzieło (zob. wyrok NSA z 22.3.2022 r., II GSK
1793/18,
; wyrok NSA z 12.1.2021 r., II GSK 700/18,
; wyrok NSA z 24.10.2019 r., II GSK 2962/17,
). W przypadku zajęć na wyższej uczelni, takich jak konwersatoria i ćwiczenia, które są oparte na założeniu,
że aktywny udział biorą w nich studenci i których przebiegu, a tym samym ostatecznego kształtu nie można
przewidzieć w chwili zawierania umowy, nie można przyjąć, że ich przeprowadzenie ma doprowadzić do uzyskania
konkretnego rezultatu (zob. wyrok NSA z 9.3.2017 r., II GSK 3384/18). Podczas wspomnianych zajęć dobór słów,
przykładów, zbiór samodzielnie wybranych i przystosowanych materiałów dydaktycznych może być inny, jednak nie
zmienia to typowej usługi w wymagany efekt, ponieważ wkład w postaci wysiłku umysłowego wymagany jest przy
każdej pracy umysłowej i jest wykładnikiem tylko obowiązku starannego działania (zob. wyrok NSA z 4.8.2022 r., II
GSK 924/19,
; wyrok NSA z 6.4.2022 r., II GSK 1752/18,
). Przebieg omawianych zajęć będzie
każdorazowo zależny m.in. od poziomu uczestników, zasobu ich wiedzy, zdolności, umiejętności podejmowania
dyskusji, zainteresowania tematem. Oznacza to, że efekt zajęć dydaktycznych w postaci opanowania wiedzy
i przygotowania do egzaminu zależny jest w znacznym stopniu od studenta, co niewątpliwie przemawia za uznaniem,
że działania wykładowcy musi cechować należyta staranność (zob. wyrok NSA z 9.3.2017 r., II GSK 2437/15,
).
Ochronie prawa autorskiego, w myśl art. 1 ust. 1 ustawy z 4.2.1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j.
Dz.U. z 2022 r. poz. 2509), nie podlegają działania o charakterze odtwórczym, polegające na wykonywaniu
czynności wymagających określonej wiedzy i zdolności do jej przekazywania. Możliwa jest jednak umowa o dzieło,
której przedmiotem jest wygłoszenie wykładu, ale pod warunkiem, że wykładowi można przypisać cechy
utworu (zob. wyrok NSA z 17.5.2022 r., II GSK 67/19,
). Ten warunek spełnia tylko wykład naukowy czy
cykl wykładów o charakterze niestandardowym, niepowtarzalnym, wypełniający kryteria twórczego
i indywidualnego dzieła naukowego (zob. wyrok NSA z 4.3.2022 r., II GSK 50/22,
; wyrok NSA z 25.1.2022
r., II GSK 2667/21,
; wyrok NSA z 29.9.2020 r., II GSK 3918/17,
; wyrok SN z 4.6.2014 r., II UK 548/13,
). Wykłady co do zasady posiadają walory twórcze, ale będą mogły stanowić dzieło tylko wtedy, gdy
wykładowca będzie przekazywał nową wiedzę w zakresie ściśle określonego tematu, tzn. będzie wykładał coś, co
wcześniej nie było przedmiotem jakichkolwiek rozważań i badań (zob. wyrok NSA z 12.1.2021 r., II GSK 700/18,
; wyrok NSA z 20.10.2020 r., II GSK 3608/17,
).
Również w przypadku przeprowadzenia cyklu zajęć dydaktycznych z języka obcego nie występuje żaden rezultat
uwidoczniony w jakiejkolwiek postaci materialnej lub niematerialnej, choćby nawet były prowadzone na podstawie
autorskiego programu w postaci skryptu oraz konspektu (zob. wyrok NSA z 26.1.2021 r., II GSK 1664/18,
).
Wykładowca nie może zobowiązać się do tego, że jego uczeń z całą pewnością opanuje przekazywane zagadnienia
na zakładanym poziomie, gdyż jest to kwestia indywidualnych zdolności, ambicji i wysiłku każdego słuchacza.

Poziom opanowania języka obcego i umiejętności dyskutowania uczestników spotkań w żadnym razie nie stanowi
rezultatu w znaczeniu art. 627 KC (zob. wyrok NSA z 29.1.2020 r., II GSK 1343/19,
).
Umowy o świadczenie usług
W orzecznictwie za umowy o świadczenie usług zostały również uznane umowy, których przedmiotem było
przeprowadzenie m.in.: kursu z rachunkowości (zob. wyrok NSA z 24.6.2014 r., II GSK 936/13,
); cyklu
szkoleń z zakresu technik pamięciowych i koncentracji oraz efektywnych technik uczenia się (zob. wyrok NSA
z 8.1.2020 r., II GSK 2551/17,
); szkolenia umożliwiającego kandydatom na kierowców przystąpienie do
egzaminu państwowego w celu uzyskania prawa jazdy (zob. wyrok NSA z 25.4.2014 r., II GSK 127/13,
);
organizowanie zajęć pływania (zob. wyrok NSA z 25.10.2018 r., II GSK 3909/16,
); pomoc przy organizacji
badań i przygotowywanie podsumowań z grup dyskusyjnych (zob. wyrok NSA z 17.1.2020 r., II GSK 2953/17,
); opracowanie materiału na spotkanie naukowo-szkoleniowe przedstawiającego dane kliniczne oraz
zaprezentowania wykładu, sprowadzające się jedynie do informowania o produkcie leczniczym i promowania
interesów jego producenta (zob. wyrok NSA z 24.10.2019 r., II GSK 2961/17,
).
wyrok NSA z 4.8.2022 r., II GSK 924/19,
; wyrok NSA z 26.4.2022 r., II GSK 359/22,
; wyrok NSA
z 22.3.2022 r., II GSK 1793/18,
; wyrok NSA z 12.1.2021 r., II GSK 700/18,

Umowy o dzieło dotyczące wykładów muszą posiadać cechy twórczego i indywidualnego dzieła naukowego, a przeprowadzanie cyklu zajęć dydaktycznych z języka obcego nie spełnia kryteriów dzieła. Umowy o świadczenie usług obejmują szeroki zakres działań, w tym kursy, szkolenia i organizację zajęć, które mogą być uznane za umowy o świadczenie usług.