Kwestionowanie przez NFZ charakteru umów z artystami, nazwanych przez strony jako umowa o dzieło

Tematyka: NFZ, umowy z artystami, artystyczne wykonanie utworu, kwestionowanie charakteru umowy, analiza cech charakterystycznych umowy, umowa o dzieło

Zgodnie z art. 66 ust. 1 pkt. 1 lit. e) ŚOZŚrPubU obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby
spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi lub ubezpieczeniem społecznym rolników,
które są osobami wykonującymi pracę m.in. na podstawie umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie
usług, do której stosuje się przepisy KC dotyczące zlecenia, lub osobami z nimi współpracującymi.
Niezależnie od deklaracji stron co do nazwy zawieranej przez nie umowy, postanowienia umowy,
okoliczności związane z jej podpisaniem i wykonywaniem podlegają ocenie, czy strony nie wykroczyły poza
granice swobody kontraktowej, wyznaczone w art. 3531 KC.
Ustalenie charakteru zawartej umowy
W sytuacji gdy kwestionowany jest charakter łączącej strony umowy cywilnoprawnej, to na organie spoczywa
obowiązek zgromadzenia niezbędnego materiału dowodowego, który w sposób klarowny i jednoznaczny pozwoli na
dokonanie ustalenia rzeczywistego charakteru zawartej umowy na potrzeby stwierdzenia, czy w danym przypadku
zastosowanie mieć będzie art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e) ustawy z 27.8.2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2561; dalej: ŚOZŚrPubU) - zob. wyrok NSA
z 22.3.2022 r., II GSK 190/22,
. Kluczowe jest zweryfikowanie cech charakterystycznych dla danego stosunku
prawnego, które odróżniają zawartą i realizowaną umowę od innych umów cywilnoprawnych. Nawet bowiem zgodny
zamiar stron umowy nie może zmieniać ustawy, co wynika wprost z art. 58 § 1 KC (zob. wyrok NSA z 28.1.2021 r., II
GSK 2045/18,
). W praktyce granica między usługami a dziełem może bywać „płynna”, dlatego ocena umowy
z punktu widzenia art. 3531 KC wymaga skutecznego zaprzeczenia przez organ, że układając swą relację w formie
umowy o dzieło, strony ustaliły ją w sposób odpowiadający właściwości tego stosunku prawnego, a jednocześnie
wykazania, że łączył je inny stosunek prawny (zob. wyrok NSA z 27.7.2020 r., II GSK 487/20,
; wyrok NSA
z 19.5.2020 r., II GSK 181/20,
). Organ wykonujący to zadanie powinien rozważyć wszystkie istotne
okoliczności danej sprawy, a jego ustalenia powinny być zgodne z regułami logicznego rozumowania i znajdować
pełne odzwierciedlenie w materiale dowodowym (zob. wyrok NSA z 17.12.2019 r., II GSK 1308/19,
).
W orzecznictwie podkreśla się przy tym, że jeżeli wyroki ukształtowały sytuację prawną płatnika w zakresie
obowiązku ubezpieczenia emerytalnego, rentowego i wypadkowego, to wartość ta nie może być obojętna z punktu
widzenia oceny analogicznych okoliczności faktycznych z perspektywy tych samych kryteriów pozostających w sferze
prawa cywilnego. Poszanowanie dla wynikającej z art. 8 § 1 KPA zasady pogłębiania zaufania do organów
państwa wymaga, by w postępowaniu w przedmiocie objęcia obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego ani
organy NFZ, ani kontrolujące ich działalność sądy administracyjne nie dokonywały odmiennej kwalifikacji
umowy od przyjętej przez sąd powszechny (zob. wyrok NSA z 26.2.2020 r., II GSK 873/19,
; wyrok NSA
z 26.2.2020 r., II GSK 1211/19,
).
Umowy zawierane z artystami
W praktyce problemy rodzi również kwalifikacja umów zawieranych z artystami. W art. 85 ust. 1 ustawy z 4.2.1994 r.
o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 202 r. poz. 2509) funkcjonuje pojęcie „artystycznego
wykonania utworu”, który wykracza poza ramy wyłącznie starannego wykonania. Jest to działanie aktorów,
recytatorów, dyrygentów, instrumentalistów, wokalistów, tancerzy, mimów oraz innych osób w sposób
twórczy przyczyniających się do powstania wykonania. Z okoliczności, że wykonawca umowy jest artystą, nie
wynika automatycznie, iż wykonana przez niego praca doprowadziła do powstania dzieła (zob. wyrok NSA
z 18.10.2022 r., II GSK 891/19,
). Specyfika tworzenia lub odtwarzania utworu rozumianego jako osobiste
i niepowtarzalne, z uwagi na cechy wykonawcy, podejście do wykonania już istniejącego, wpływa na możliwość
ścisłego i precyzyjnego określenia przedmiotu umowy o dzieło w treści zawieranej umowy. Trudno bowiem zakładać,
że w umowie da się skrupulatnie opisać mające powstać dzieło, aby później poddać krytycznej ocenie sposób
wykonania umowy, szczególnie gdy wykonanie dzieła ma charakter scenicznego wykonania na żywo (zob. wyrok
NSA z 17.1.2023 r., II GSK 643/22,
; wyrok NSA z 22.2.2022 r., II GSK 2/22,
; wyrok SN z 10.1.2017 r.,
III UK 53/16,
). Jeśli treścią zobowiązania wykonawcy nie jest samo podjęcie i wykonywanie określonych
czynności, lecz oznaczony w umowie ich wynik w postaci widowiska odpowiadającego pewnym z góry ustalonym
warunkom, weryfikowalnym ze względu na istnienie wady, to umowa może zostać zakwalifikowana jako umowa
o dzieło. Jednak w przypadku umów, których przedmiotem jest występ artystyczny, brak precyzyjnego określenia
odpowiedzialności kontraktowej za niewykonanie zobowiązania umownego w umowie o dzieło nie może być
traktowany w sposób ścisły czy wręcz rygorystyczny. Wykonanie utworu muzycznego nie jest bowiem
adresowane do zamawiającego dzieło, lecz do odbiorców koncertu czy spektaklu, i opinie tych odbiorców
oraz krytyków stanowią mierzalny, choć subiektywny wyznacznik dla oceny dzieła jako przedmiotu finalnego

umowy - jej rezultatu (zob. wyrok NSA z 7.4.2022 r., II GSK 306/22,
; wyrok NSA z 22.2.2022 r., II GSK 3/22,
; wyrok NSA z 17.2.2022 r., II GSK 2729/21,
). Zamawiający dzieło proponuje udział w jego tworzeniu
poszczególnym osobom z uwagi na ich szczególne uzdolnienia, warsztat oraz predyspozycje (zob. wyrok NSA
z 11.10.2022 r., II GSK 980/19,
). Gdyby np. muzyk orkiestry zagrał fałszywe nuty i wykroczył poza wskazówki
dyrygenta, cały spektakl zostałby oceniony negatywnie - odbiór artystycznego wykonania dzieł jest przedmiotem
recenzji krytyków muzycznych, dyskusji odbiorców, wpisów w Internecie. Należy przy tym podkreślić, że od każdego
członka zespołu, biorącego udział w przedsięwzięciu określonym umową, zależy odniesienie sukcesu, co wyraża
indywidualny odbiór walorów artystycznych utworu. Dlatego nie ma znaczenia, czy artysta wykonuje swoją partię jako
solista czy jako muzyk orkiestry (zob. wyrok NSA z 17.1.2023 r., II GSK 643/22,
). Jeśli przedmiotem umowy
zawartej z artystą jest opracowanie i prowadzenie warsztatów oraz wykonanie spektaklu, to należy przyjąć, że
przedmiotem tych umów było pozostające pod ochroną, artystyczne wykonanie utworów (zob. wyrok NSA
z 25.11.2019 r., II GSK 842/19,
). Umową o dzieło nie można natomiast określić umowy, w ramach której
artysta zobowiązuje się wyłącznie do przeprowadzenia treningu aktorskiego czy warsztatów teatralnych (zob. wyrok
NSA z 10.3.2017 r., II GSK 2642/15,
).
wyrok NSA z 17.1.2023 r., II GSK 643/22,
; wyrok NSA z 7.4.2022 r., II GSK 306/22,
; wyrok NSA
z 18.10.2022 r., II GSK 891/19,
; wyrok NSA z 26.2.2020 r., II GSK 873/19,

Kwestionowanie charakteru umowy z artystami wymaga szczególnej uwagi, gdyż pojęcie 'artystycznego wykonania utworu' wykracza poza ramy standardowego wykonania. Umowy o dzieło z artystami muszą precyzyjnie określać przedmiot umowy i zakres odpowiedzialności kontraktowej, aby uniknąć nieporozumień i sporów.