Wniosek o wyłączenie sędziego to nie test bezstronności

Złożenie wniosku o wyłączenie sędziego na podstawie art. 19 PostAdmU wymaga od sądu badania okoliczności budzących wątpliwości co do bezstronności sędziego. Nie obejmuje to jednak testu spełnienia wymogów niezawisłości i bezstronności. Sprawa dotyczy wniosku o wyłączenie sędziego NSA M.G. z uwagi na wątpliwości co do jego legitymacji oraz powiązań z władzą wykonawczą. NSA analizuje zakres normy art. 19 PostAdmU i stwierdza, że nie obejmuje on badania spełnienia wymogów niezawisłości i bezstronności zgodnie z art. 5a PrUSA.

Tematyka: wniosek o wyłączenie sędziego, art. 19 PostAdmU, bezstronność sędziego, uwzględnienie okoliczności, art. 5a PrUSA, legitymacja sędziego, powiązania z władzą wykonawczą, uchwała NSA

Na skutek złożenia przez stronę wniosku o wyłączenie sędziego na podstawie art. 19 ustawy z 30.8.2002 r.
Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 259; dalej: PostAdmU) sąd
bada, czy istnieje okoliczność, która mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności tego
sędziego w sprawie. Rozpoznanie takiego wniosku nie obejmuje natomiast testu spełnienia przez sędziego
sądu administracyjnego wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności
towarzyszących jego powołaniu i jego postępowaniu po powołaniu – wynika z uchwały Naczelnego Sądu
Administracyjnego.
Wniosek o wyłączenie sędziego
W toku postępowania przed NSA złożono wniosek o wyłączenie sędziego NSA, M.G., od rozpoznania sprawy
dotyczącej podatku VAT, jako podstawę wskazując art. 19 PostAdmU w zw. z art. 6 ust. 1 EKPCz. W uzasadnieniu
wniosku wskazano, że tryb powołania do pełnienia urzędu sędziego NSA M.G. wskazuje na istnienie uzasadnionych
wątpliwości co do posiadania przez niego formalnej legitymacji do orzekania. Sędzia został bowiem powołany na
wniosek Organu ukształtowanego w trybie określonym przepisami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej
Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r. poz. 3), w sposób naruszający standardy
niezawisłości i bezstronności w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, art. 47 KPP oraz art. 6 ust. 1 EKPCz. Autor
wniosku stwierdził również, że przebieg kariery sędziego rodzi wątpliwości co do niezależności i bezstronności. M.G.
zajmował stanowiska kierownicze w instytucjach państwowych na szczeblu centralnym, w tym w Ministerstwie
Finansów na stanowisku Dyrektora Departamentu Prawnego; był Przewodniczącym Rady do Spraw Przeciwdziałania
Unikaniu Opodatkowania, a także stałym ekspertem sejmowej Komisji Śledczej ds. VAT. We wniosku zwrócono też
uwagę, że M.G. już po powołaniu na stanowisko sędziego przyjął nominację na wiceministra Rozwoju i Technologii
i piastował to stanowisko aż dnia wręczenia mu nominacji na sędziego NSA przez Prezydenta RP, co wyraźnie
świadczy o istnieniu powiązań i zależności pomiędzy sędzią a obecną władzą wykonawczą.
Pytanie prawne
NSA przed rozpoznaniem wniosku zwrócił się do składu 7 sędziów NSA o rozstrzygniecie: Czy zakres
przedmiotowy normy art. 19 PostAdmU obejmuje również badanie spełnienia przez sędziego sądu
administracyjnego wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących
jego powołaniu i jego postępowaniu po powołaniu, o których mowa w art. 5a ustawy z 25.7.2002 r. Prawo
o ustroju sądów administracyjnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 2492; dalej: PrUSA) ?
W postanowieniu wskazano, że ratio legis przepisów o wyłączeniu sędziego we wszystkich procedurach sądowych
sprowadza się do eliminowania przyczyn, które mogą skutkować wątpliwościami co do bezstronności i obiektywizmu
sędziego w rozpoznaniu określonej sprawy. Instytucja wyłączenia sędziego, zarówno z mocy prawa, jak i na żądanie
sędziego lub na wniosek strony, ma więc zapewnić rozpoznanie sprawy przez sąd w takim składzie orzekającym,
którego sędziowie nie pozostają w relacjach osobistych ze stronami oraz nie mieli związków z rozpoznawaną sprawą.
15.7.2022 r. wszedł w życie art. 5a PrUSA, w którym przewidziano możliwość zbadania spełnienia przez sędziego
sądu administracyjnego lub sędziego delegowanego do pełnienia obowiązków sędziego w sądzie administracyjnym
wymogów niezawisłości i bezstronności, z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i jego
postępowania po powołaniu. W uzasadnieniu pytania prawnego podkreślono, że autor wniosku wyraźnie wskazał
jego podstawę prawną, co wyłączało stosowanie art. 5a PrUSA. Dodatkowo wniosek taki jest obwarowany
szczególnymi wymogami formalnymi, m.in. w zakresie terminu, w jakim może zostać złożony, oraz podmiotów, które
mogą go sporządzić. Jednak w przypadku wniosku w tej sprawie wspomniane wymogi nie zostały spełnione.
NSA stwierdził, że sama analiza treści obu analizowanych przepisów pozwala uznać, że art. 19 PostAdmU nie
ogranicza badania bezstronności w ten sposób, że wyłącza przesłanki badania, o których mowa w art. 5a § 1 PrUSA.
Stanowisko to wspiera również fakt, że ustawodawca nie zdecydował się na umieszczenie przesłanek badania
bezstronności i niezawisłości, o których mowa w art. 5a § 1 PrUSA, wprowadzając kolejny przepis do PostAdmU, co
pozwoliłoby na ustalenie wzajemnych relacji pomiędzy tymi przepisami w ramach wykładni systemowej wewnętrznej.
W uzasadnieniu pytania prawnego podkreślono również, że w art. 5a PrUSA nie tylko wprowadzono nową
i szczególną instytucję procesową umożliwiającą badanie spełnienia przez sędziego wymogów niezawisłości
i bezstronności, lecz także uregulowano postępowanie w tym przedmiocie.
Stanowisko NSA

NSA stwierdził w uchwale, że zakres przedmiotowy normy art. 19 PostAdmU nie obejmuje badania spełnienia
przez sędziego sądu administracyjnego wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem
okoliczności towarzyszących jego powołaniu i jego postępowaniu po powołaniu, o których mowa w art. 5a
PrUSA. Postępowanie, o którym mowa art. 5a PrUSA, jest postępowaniem odrębnym od postępowania
o wyłączenie sędziego z art. 18-24 PostAdmU. W art. 5a PrUSA wprowadzono szczególną podstawę wyłączenia
sędziego, ściśle związaną z okolicznościami jego powołania na stanowisko, oraz szczegółowo uregulowano
postępowanie w zakresie tego wniosku, w tym terminów do jego złożenia, katalogu uprawnionych, warunków
formalnych i skutków ich niezachowania, a także procedury rozpatrywania wniosku oraz postępowania
odwoławczego. Wniosek taki może złożyć jedynie adwokat, radca prawny, doradca podatkowy lub rzecznik
patentowy w terminie tygodnia od dnia zawiadomienia uprawnionego do złożenia wniosku o składzie rozpoznającym
sprawę. Po upływie tego terminu prawo do wniesienia wniosku wygasa. Nie można więc traktować wniosku
o wyłączenie sędziego na podstawie art. 19 PostAdmU, który nie został obwarowany takimi szczególnymi wymogami
formalnymi, jako sposobu na obejście rygorystycznych warunków określonych w art. 5a PrUSA.
Uchwała NSA z 3.4.2023 r., I FPS 3/22,

NSA w uchwale potwierdza, że art. 19 PostAdmU nie obejmuje badania spełnienia przez sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności zgodnie z art. 5a PrUSA. Wniosek o wyłączenie sędziego na podstawie art. 19 PostAdmU jest odrębnym postępowaniem od art. 5a PrUSA, wprowadzającym szczególne procedury i wymogi formalne.