Negatywna przesłanka przyznania świadczenia pielęgnacyjnego

W wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z 21.3.2023 r. omówiono sytuację, w której matka niepełnosprawnej córki została pozbawiona prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z powodu braku orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności u jej współmałżonka. Decyzje organów administracji publicznej były wielokrotnie uchylane i ponownie rozpatrywane, a ostateczne rozstrzygnięcie zapadło po interwencji Rzecznika Praw Obywatelskich, który zwrócił się do NSA o wyjaśnienie interpretacji prawa dotyczącej przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego.

Tematyka: świadczenie pielęgnacyjne, matka, niepełnosprawna córka, orzeczenie, związek małżeński, Rzecznik Praw Obywatelskich, NSA

W wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Rzeszowie z 21.3.2023 r. wskazano, że negatywną
przesłanką przyznania matce prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu opieki nad niepełnosprawną
córką jest jej pozostawanie w związku z małżeńskim, gdy współmałżonek nie legitymuje się orzeczeniem
o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Stan faktyczny sprawy
Wnioskiem z 7.8.2020 r. D.J. (dalej: Skarżąca) wystąpiła o ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego
w związku ze sprawowaniem opieki nad niepełnosprawną córką. Do wniosku załączyła m.in. orzeczenie o stopniu
niepełnosprawności córki oraz oświadczenie jej męża, że nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu
niepełnosprawności. Po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego potwierdzającego, że Skarżąca
sprawuje osobistą opiekę nad niepełnosprawną córką, decyzją z 1.9.2020 r. odmówiono jej prawa do świadczenia
pielęgnacyjnego w związku z opieką nad niepełnosprawną córką.
Samorządowe Kolegium Odwoławcze (dalej: SKO) uwzględniło odwołanie Skarżącej i decyzją z 25.3.2021 r. uchyliło
zaskarżone rozstrzygnięcie, przekazując sprawę Organowi I instancji do ponownego rozpatrzenia. Decyzją
z 7.5.2021 r. Wójt po raz kolejny odmówił przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. Decyzję tę SKO ponownie
uchyliło. Na skutek sprzeciwu Skarżącej WSA w Rzeszowie, wyrokiem z 4.1.2022 r. uchyliło ww. decyzję SKO.
Rozpoznając po raz wtóry odwołanie od decyzji Wójta z 7.5.2021 r., SKO utrzymało w mocy zaskarżone
rozstrzygnięcie, a decyzja SKO z 20.5.2022 r. stanowi przedmiot skargi.
Świadczenie pielęgnacyjne
Materialnoprawną podstawę odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego stanowi art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a)
ustawy z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych i opiekuńczych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 390; dalej: ŚwRodzU),
zgodnie z którym świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba wymagająca opieki pozostaje w związku
małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Z uwagi na istniejące rozbieżności co do wykładni ww. przepisu, Rzecznik Praw Obywatelskich wnioskiem z 6.4.2022
r., złożonym na podstawie art. 264 § 2 w związku z art. 15 § 1 pkt. 2 ustawy z 30.8.2002 r. Prawo o postępowaniu
przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 259; dalej: PostAdmU), wystąpił o podjęcie przez skład
siedmiu sędziów NSA uchwały mającej na celu wyjaśnienie:
„Czy podstawę do uzyskania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu niepodejmowania lub rezygnowania
z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem
o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami:
konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością
samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego
leczenia, rehabilitacji i edukacji, przez osoby wskazane w art. 17 ust. 1 pkt. 4 ŚwRodzU stanowi wyłącznie
legitymowanie się przez rodziców osoby wymagającej opieki, osoby spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą
wymagającą opieki (art. 17 ust. 1a ŚwRodzU), współmałżonka osoby wymagającej opieki (art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a)
ŚwRodzU) orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, czy też dopuszczalne jest przyznanie osobom
wskazanym w art. 17 ust. 1 pkt. 4 ŚwRodzU prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu niepodejmowania lub
rezygnowania z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się
orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze
wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną
możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka
w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji w sytuacjach, gdy rodzice osoby wymagającej opieki, osoby
spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki (art. 17 ust. 1a ŚwRodzU), współmałżonek osoby
wymagającej opieki (art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a) ŚwRodzU) nie legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu
niepełnosprawności, ale z przyczyn obiektywnych nie mogą sprawować realnie i efektywnie opieki nad osobą
wymagającą wsparcia”.
NSA 14.11.2022 r. podjął uchwałę I OPS 2/22,
, o następującej treści:
1. Warunkiem przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, o którym mowa w art. 17 ust. 1 ŚwRodzU,
osobom wskazanym w art. 17 ust. 1 pkt. 4 ŚwRodzU, innym niż spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą
wymagającą opieki, jest legitymowanie się przez rodziców osoby wymagającej opieki, osoby

spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, orzeczeniem o znacznym stopniu
niepełnosprawności (art. 17 ust. 1a ŚwRodzU);
2. Warunkiem przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, o którym mowa w art. 17 ust. 1 ŚwRodzU,
z tytułu sprawowania opieki nad osobą pozostającą w związku małżeńskim osobie wskazanej w art. 17 ust. 1
pkt. 4 ŚwRodzU, innej niż współmałżonek, jest legitymowanie się przez współmałżonka osoby wymagającej
opieki orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a) ŚwRodzU).
Podjęcie uchwały abstrakcyjnej ma ten skutek, że uchwała ta wiąże sądy administracyjne, co wynika z art. 269 § 1
PostAdmU, który nie pozwala żadnemu składowi sądu administracyjnego rozstrzygnąć sprawy w sposób sprzeczny
ze stanowiskiem zawartym w uchwale i przyjmować wykładni prawa odmiennej od tej, która została przyjęta przez
skład poszerzony NSA (np. wyrok NSA z 27.11.2020 r., II GSK 3773/17,
). W orzecznictwie podkreśla się
również, że dokonana w uchwale składu poszerzonego interpretacja przepisów prawa administracyjnego jest
wiążąca zarówno dla zwykłych, jak i rozszerzonych składów orzekających. Skutkiem takiego związania jest to, że
składowi sądu administracyjnego rozpoznającemu sprawę nie wolno samodzielnie przyjmować wykładni prawa
odmiennej od tej, która została przyjęta przez skład poszerzony NSA (wyrok NSA z 8.11.2017 r., II OSK 378/16,
).
Stanowisko WSA w Rzeszowie
W stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy jest bezsporne, że córka Skarżącej pozostaje w związku małżeńskim,
a jej współmałżonek nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Natomiast
z oświadczenia złożonego do protokołu rozprawy wynika, że postępowanie rozwodowe zostało prawomocnie
zakończone. Z uwagi na zasady współżycia społecznego pozew rozwodowy został oddalony.
W związku z tym, będąc związanym wykładnią prawa materialnego wyrażoną we wskazanej wyżej uchwale,
dokonaną przez NSA, WSA w Rzeszowie stwierdził, że wystąpiła negatywna przesłanka do przyznania Skarżącej
prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu opieki nad córką, o której mowa w art. 17 ust. 5 pkt. 2 lit. a)
ŚwRodzU. Córka Skarżącej pozostaje bowiem w związku małżeńskim, a jej współmałżonek nie legitymuje się
orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Mąż niepełnosprawnej córki Skarżącej nie posiada
orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności i to na nim, mimo prowadzonego procesu rozwodowego,
spoczywa obowiązek alimentacyjny. Ponadto obowiązek alimentacyjny męża wyprzedza obowiązek krewnych
małżonka wymagającego opieki, w tym obowiązek Skarżącej jako matki niepełnosprawnej córki. W toku
postępowania ustalono także, że mąż córki Skarżącej zamieszkuje i pracuje w bliskiej odległości od miejsca
zamieszania małżonki, z myślą że ułatwi mu to częsty kontakt z żoną i świadczenie pomocy i osobistej opieki.
Aktywnie stara się o polepszenie sytuacji bytowej i zdrowotnej, poszukuje możliwości zastosowania leczenia, terapii,
itp. W toku wywiadu środowiskowego mąż oświadczył, że ma możliwość i chęć osobistej pomocy w opiece nad żoną,
ale pomoc ta jest odrzucana. Jednocześnie należy wskazać, że, jak podkreśliło SKO, odmawiając uwzględnienia
odwołania, sama okoliczność prowadzenia postępowania rozwodowego nie jest wystarczająca do wyłączenia
negatywnej przesłanki z art. 17 ust. 5 pkt. 2 lit. a) ŚwRodzU. Z tych przyczyn skarga podlega oddaleniu, na
podstawie art. 151 PostAdmU.

Komentarz
Na gruncie rozpatrywanej sprawy WSA w Rzeszowie odniósł się do dwóch kwestii: 1) proceduralnej - mocy wiążącej
abstrakcyjnej uchwały poszerzonego składu NSA i 2) materialnej - warunków przyznania prawa do świadczenia
pielęgnacyjnego z tytułu opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem, dorosłym i zamężnym/ żonatym. Mając na
uwadze, że ww. uchwała wiąże sądy administracyjne, co oznacza w praktyce, że nie jest możliwe rozstrzygnięcie
sprawy w sposób sprzeczny z wykładnią prawa przyjętą przez skład poszerzony NSA, WSA w Rzeszowie kierował
się warunkami umożliwiającymi przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego przedstawionymi przez NSA.
Dlatego też WSA w Rzeszowie uznał, że nie jest możliwe przyznanie prawa do ww. świadczenia matce, w sytuacji
gdy jej dorosła córka pozostaje w związku małżeńskim z osobą, wobec której nie orzeczono o znacznym stopniu
niepełnosprawności. Do przedmiotowego świadczenia jest bowiem uprawniony mąż jej córki. Taka sytuacja zaistniała
w rozpatrywanej sprawie zarówno zdaniem SKO, jak i WSA w Rzeszowie.

Wyrok WSA w Rzeszowie z 21.3.2023 r., II SA/Rz 1387/22,

Wyrok WSA w Rzeszowie z 21.3.2023 r. podkreślił, że negatywną przesłanką przyznania świadczenia pielęgnacyjnego matce jest pozostawanie niepełnosprawnej córki w związku małżeńskim bez orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności u współmałżonka. Decyzja ta oparta była na abstrakcyjnej uchwale NSA, która wiąże wszystkie sądy administracyjne.