Działania organu podejmowane w celu ustalenia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego

Pojęcie opieki nad osobą niepełnosprawną utożsamiane jest z troską o jej podstawowe potrzeby życiowe i społeczne, wymagające stałej i bezpośredniej opieki. Sprawa dotyczy skarżącego, który zwrócił się o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego z uwagi na opiekę nad ojcem, legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności. Decyzja odmawiająca świadczenia została uchylona przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie.

Tematyka: świadczenie pielęgnacyjne, opieka nad osobą niepełnosprawną, naruszenie KPA, zasada prawdy obiektywnej, Wojewódzki Sąd Administracyjny

Pojęcie opieki, o którym mowa w art. 17 ust. 1 ŚwRodzU, utożsamiać należy ze stałą i bezpośrednią troską
o zapewnienie osobie niepełnosprawnej realizacji jej podstawowych potrzeb życiowych i społecznych,
których sama nie jest ona w stanie zrealizować z uwagi na swoją niepełnosprawność. Opieka ta powinna być
przy tym tak absorbująca, że podjęcie jakiejkolwiek aktywności zawodowej przez opiekuna musiałoby się
odbyć ze szkodą dla niej.
Opis okoliczności faktycznych
Skarżący S.S. zwrócił się o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy
zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania opieki nad ojcem J.S., legitymującym się orzeczeniem
o znacznym stopniu niepełnosprawności oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji.
Decyzją Wójta Gminy S. odmówiono skarżącemu przyznania wnioskowanego świadczenia. W uzasadnieniu organ
stwierdził, że skarżący sprawuje opiekę nad ojcem, jednak w sprawie nie zachodzi przesłanka z art. 17 ust. 1b
ŚwRodzU, która uzależnia ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego od wieku powstania niepełnosprawności
osoby wymagającej opieki. Po rozpoznaniu odwołania Samorządowe Kolegium Odwoławcze utrzymało w mocy
decyzję organu pierwszej instancji. W motywach rozstrzygnięcia stwierdzono, że jakkolwiek w obecnej sytuacji
prawnej nie jest dopuszczalne oparcie decyzji odmawiającej przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na
podstawie tej części przepisu art. 17 ust. 1b ŚwRodzU, której niekonstytucyjność stwierdził Trybunał Konstytucyjny,
to jednak zaskarżona decyzja odpowiada prawu. Wskazano, że ojciec skarżącego mieszka ze skarżącym i pozostają
we wspólnym gospodarstwie domowym. Ojciec skarżącego jest wdowcem, jak podaje skarżący jest osobą obłożne
chorą i cierpi na całkowity niedowład kończyn dolnych i częściowy górnych. Stan zdrowia ojca w ostatnim czasie
uległ znacznemu pogorszeniu. Aktualnie skarżący sprawuje bezpośrednią, stałą opiekę nad ojcem, który wymaga na
co dzień pomocy osób trzecich przy wykonywaniu podstawowych czynności życiowych i samoobsługowych takich jak
pielęgnacja oraz zapewnienie opieki medycznej.
Jak wskazał organ, skarżący sprawuje nad ojcem opiekę i nie jest w stanie podjąć żadnego zatrudnienia lub innej
pracy zarobkowej ze względu na pogarszający się stan zdrowia ojca, wobec czego z tytułu opieki nad ojcem pobiera
specjalny zasiłek opiekuńczy. Podniesiono przy tym, że przed pobieraniem specjalnego zasiłku opiekuńczego
skarżący zajmował się pracą dorywczą, przy czym ojciec skarżącego posiada orzeczenie o znacznym stopniu
niepełnosprawności od 2011 r., a skrzący pobiera specjalny zasiłek opiekuńczy z tytułu sprawowania opieki nad
ojcem dopiero od 2020 r. Podkreślono też, że ojciec skarżącego posiada jeszcze jednego syna, który zamieszkuje
w tym samym budynku co ojciec i posiada lekki stopień niepełnosprawności. Brat skarżącego wskazał, że nie jest
w stanie sprawować opieki nad ojcem, z uwagi na fakt, że ojciec wymaga opieki w nocy, a on jest osobą
z orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności typu lekkiego. Na tej podstawie organ uznał, że brat skarżącego może
współuczestniczyć w opiece nad ojcem w zakresie w jakim umożliwia mu to jego lekki stopień niepełnosprawności.
W ocenie organu zakres oraz rozmiar czasowy opieki sprawowanej przez skarżącego nad niepełnosprawnym ojcem
nie jest nie do pogodzenia z równoczesnym podjęciem przez niego zatrudnienia choćby w niepełnym wymiarze
czasowym.
Stanowisko WSA
Wojewódzki Sąd Administracyjny uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję organu pierwszej
instancji uznając, że w sprawie doszło do naruszenia art. 7, art. 77 i art. 80 KPA w stopniu mogącym mieć istotny
wpływ na wynik sprawy.
Mając na względzie przepisy ŚwRodzU, Sąd zauważył, że słuszne jest stanowisko SKO, zgodnie z którym,
w obecnej sytuacji prawnej nie jest dopuszczalne oparcie decyzji odmawiającej przyznania prawa do świadczenia
pielęgnacyjnego na podstawie tej części przepisu art. 17 ust. 1b ŚwRodzU, której niekonstytucyjność stwierdził
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 21.10.2014 r., K 38/13,
. Decyzje wydane w sprawie nie są jednak
prawidłowe z tej przyczyny, że organy nie ustaliły w sposób odpowiadający zasadzie prawdy obiektywnej stanu
faktycznego sprawy i nie oceniły na podstawie całokształtu materiału dowodowego czy w sprawie zachodzi związek
przyczynowy pomiędzy niepodejmowaniem zatrudnienia przez skarżącego a opieką nad niepełnosprawnym ojcem.
Zasada prawdy obiektywnej została skonstruowana w art. 7 KPA, zgodnie z którym w toku postępowania organy
administracji publicznej z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego
wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy. Powyższa zasada ogólna odnosi się nie tylko do sposobu

prowadzenia postępowania administracyjnego, lecz jest także wskazówką interpretacyjną prawa materialnego, gdyż
organy administracji publicznej mają obowiązek uwzględniania jej przy „załatwieniu sprawy”. Organ administracji
publicznej ma obowiązek zebrania i rozpatrzenia materiału dowodowego w taki sposób, aby ustalić stan faktyczny
sprawy zgodny z rzeczywistością. Zasada prawdy obiektywnej została skonkretyzowana w art. 77 § 1 KPA, zgodnie
z którym organ administracji publicznej jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał
dowodowy. Natomiast zgodnie z art. 80 KPA organ administracji publicznej ocenia na podstawie całokształtu
materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona. Biorąc pod uwagę treść przytoczonych wyżej
przepisów, należy uznać, że w postępowaniu administracyjnym obowiązuje zasada oficjalności postępowania
dowodowego. Okoliczność, w której strona również ma prawo wykazywania inicjatywy dowodowej, nie
zwalnia organu administracji publicznej z obowiązku podejmowania z urzędu czynności zmierzających do
pełnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy. Jednocześnie Sąd podkreśla, że
w orzecznictwie sądów administracyjnych ugruntowany jest pogląd, że pojęcie opieki utożsamiać należy ze stałą
i bezpośrednią troską o zapewnienie osobie niepełnosprawnej realizacji jej podstawowych potrzeb
życiowych i społecznych, których sama nie jest ona w stanie zrealizować z uwagi na swoją
niepełnosprawność. Opieka ta powinna być przy tym tak absorbująca, że podjęcie jakiejkolwiek aktywności
zawodowej przez opiekuna musiałoby się odbyć ze szkodą dla niej. Ustawodawca wymaga, aby brak
podejmowania zatrudnienia lub rezygnacja z zatrudnienia pozostawały w bezpośrednim związku przyczynowo -
skutkowym z koniecznością sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną, a związek między rezygnacją
z zatrudnienia (albo jego niepodejmowaniem), a sprawowaną opieką musi być bezpośredni i ścisły.
Odnosząc powyższe do realiów kontrolowanej sprawy, zdaniem Sądu organy z wyżej opisanych obowiązków,
związanych z realizacją zasady prawdy obiektywnej, nie wywiązały się prawidłowo. Organy nie dokonały nie
budzących wątpliwości ustaleń w zakresie istnienia związku przyczynowego pomiędzy rezygnacją lub
niepodejmowaniem pracy zarobkowej przez skarżącego, a sprawowaniem opieki nad niepełnosprawnym ojcem -
zarówno odnośnie stanu ojca skarżącego i zakresu sprawowanej przez skarżącego opieki, jak i w kwestii możliwości
rodzeństwa w uczestniczeniu w opiece nad ojcem.

Komentarz
Organ administracji publicznej jest obowiązany nie tylko rozpatrzyć cały przedstawiony przez stronę materiał
dowodowy, ale również z urzędu ustalić, jakie fakty mają znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy oraz jakie jeszcze
dowody powinny zostać przeprowadzone. Organ administracji jest gospodarzem postępowania administracyjnego
i ma obowiązek doboru środków dowodowych potrzebnych do należytego ustalenia stanu sprawy. W zakresie
uprawnienia do świadczenia pielęgnacyjnego z powodu rezygnacji z zatrudnienia w związku z opieką nad osobą
niepełnosprawną, podjęcie odpowiednich czynności, mających na celu ustalenie rzeczywistego stanu rzeczy jest
niezwykle istotne. W rozpatrywanej sprawie strona powoływała się na określone okoliczności, a organ miał
obowiązek z własnej inicjatywy ustalić ich znaczenie dla sprawy i w razie potrzeby uzupełnić materiał dowodowy.
Tylko bowiem stała i bezpośrednia troska o zapewnienie osobie niepełnosprawnej realizacji jej podstawowych
potrzeb życiowych i społecznych, których sama nie jest ona w stanie zrealizować z uwagi na swoją
niepełnosprawność, połączona z koniecznością rezygnacji z pracy zawodowej, jest podstawą do przyznania
świadczenia. Opieka taka musi w sposób oczywisty stanowić przeszkodę do zarobkowania. Zatem związek między
rezygnacją z zatrudnienia albo jego niepodejmowaniem, a sprawowaną opieką musi być bezpośredni i ścisły, co
podlega szczegółowemu zbadaniu przez organ, który w tym zakresie działa zgodnie z art. 7, art. 77 i art. 80 KPA.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 27.7.2023 r., III SA/Kr 559/23,

Wojewódzki Sąd Administracyjny uznał naruszenie przepisów KPA w sprawie dotyczącej przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. Zasugerowano, że organy nie ustaliły w sposób adekwatny związku przyczynowego między opieką nad niepełnosprawnym a rezygnacją z pracy. Istotą sprawy jest konieczność dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego przed podjęciem decyzji o przyznaniu świadczenia.