Utrata obywatelstwa
Państwo członkowskie, co do zasady, może uzależnić utrzymanie obywatelstwa od istnienia rzeczywistego związku z tym państwem. Jednak gdy zainteresowana osoba nie posiada obywatelstwa innego państwa członkowskiego, musi mieć prawo do złożenia wniosku o zachowanie lub odzyskanie obywatelstwa w rozsądnym terminie. Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że państwo członkowskie ma prawo łączyć utratę obywatelstwa z brakiem rzeczywistego związku z państwem, ale musi to być zgodne z prawem Unii Europejskiej.
Tematyka: utrata obywatelstwa, związek z państwem, status obywatela Unii, Trybunał Sprawiedliwości, proporcjonalność skutków
Państwo członkowskie, co do zasady, może uzależnić utrzymanie obywatelstwa od istnienia rzeczywistego związku z tym państwem. Jednak gdy zainteresowana osoba nie posiada obywatelstwa innego państwa członkowskiego, musi mieć prawo do złożenia wniosku o zachowanie lub odzyskanie obywatelstwa w rozsądnym terminie. Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, że państwo członkowskie ma prawo łączyć utratę obywatelstwa z brakiem rzeczywistego związku z państwem, ale musi to być zgodne z prawem Unii Europejskiej.
Państwo członkowskie, co do zasady, może uzależnić, na podstawie prawa krajowego, utrzymanie obywatelstwa od istnienia rzeczywistego związku z tym państwem. Jednak gdy zainteresowana osoba nie posiada obywatelstwa żadnego innego państwa członkowskiego, to musi ona mieć prawo do złożenia w rozsądnym terminie wniosku o zachowanie lub odzyskanie tego obywatelstwa oraz poddania ocenie właściwych organów lub sądów proporcjonalności skutków utraty tego obywatelstwa. Stan faktyczny X urodziła się w 1992 r. w USA i od urodzenia posiadała obywatelstwa duńskie i amerykańskie. Jej matka miała duńskie obywatelstwo, natomiast ojciec – amerykańskie. Jej rodzice ani rodzeństwo nie mieszkają w Danii. W 2014 r., tj. po ukończeniu 22. roku życia, X złożyła do duńskiego ministerstwa ds. cudzoziemców wniosek o zachowanie duńskiego obywatelstwa. Ministerstwo poinformowało X, że zgodnie z duńską ustawą o obywatelstwie (dalej jako: LDI) z chwilą ukończenia 22. roku życia utraciła ona duńskie obywatelstwo. W decyzji wskazano w szczególności, że utratę tę uzasadnia okoliczność, że X nigdy w Danii nie mieszkała oraz nie przebywała na jej terytorium w okolicznościach wskazujących na bliski związek z tym państwem członkowskim, zaś jej pobyty w tym państwie nie przekroczyły 44 tygodni. X wniosła skargę o stwierdzenie nieważności tej decyzji. Stanowisko TS Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TS, mimo że określanie przesłanek nabycia i utraty obywatelstwa należy, zgodnie z prawem międzynarodowym, do kompetencji państw członkowskich, fakt, że dana dziedzina należy do zakresu właściwości państw członkowskich, nie stoi na przeszkodzie temu, żeby w sytuacjach objętych prawem UE odnośne normy prawa krajowego były zgodne z tym prawem (wyrok TS z 12.3.2019 r., C-221/17, Tjebbes i in., ). Tymczasem w art. 20 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C z 2016 r. Nr 202, s. 47; dalej: TFUE) przyznano wszystkim osobom posiadającym obywatelstwo państwa członkowskiego status obywatela Unii, który powinien stanowić podstawowy status obywateli państw członkowskich (wyrok TS z 18.1.2022, C-118/20, Wiener Landesregierung (Cofnięcie promesy nadania obywatelstwa), ). Trybunał orzekł już, że w ramach wykonywania swojej kompetencji do określania przesłanek nabycia i utraty obywatelstwa państwo członkowskie ma prawo uznać, że stanowi ono wyraz rzeczywistego związku między państwem a jego obywatelami, i w konsekwencji z brakiem lub ustaniem takiego rzeczywistego związku powiązać utratę obywatelstwa (wyrok Tjebbes i in., pkt 35). W niniejszej sprawie, zgodnie z LDI, duńscy obywatele urodzeni za granicą, którzy nigdy nie mieszkali w Danii ani nie przebywali na jej terytorium w okolicznościach wskazujących na rzeczywisty związek z tym państwem, tracą obywatelstwo duńskie z chwilą ukończenia 22. roku życia, chyba że tym samym staliby się bezpaństwowcami. Trybunał stwierdził, że prawo Unii nie stoi na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie przewidziało, iż ocena istnienia lub braku rzeczywistego związku z nim była przeprowadzana na podstawie kryteriów takich jak zawarte w LDI, opartych na miejscu urodzenia i zamieszkania zainteresowanej osoby oraz okolicznościach jej pobytu na terytorium tego państwa, ani temu, aby to państwo członkowskie ograniczyło tę ocenę do okresu upływającego w dniu ukończenia przez ową osobę 22. roku życia. W ocenie TS w sytuacji X, kiedy utrata obywatelstwa danego państwa członkowskiego następuje z mocy prawa w chwili osiągnięcia określonego wieku i powoduje utratę statusu obywatela Unii, właściwe krajowe organy i sądy powinny być w stanie dokonać oceny skutków tej utraty obywatelstwa i stosownie do sytuacji umożliwić tej osobie zachowanie jej obywatelstwa lub odzyskanie go ex tunc (wyrok Tjebbes i in., pkt 42). Trybunał stwierdził, że w prawie UE nie ustanowiono żadnego konkretnego terminu na złożenie wniosku o przeprowadzenie takiej oceny. Zatem do wewnętrznego porządku prawnego każdego państwa członkowskiego należy wprowadzenie zasad proceduralnych mających na celu zapewnienie poszanowania praw, które jednostki wywodzą z prawa Unii, w niniejszym przypadku z praw związanych z obywatelstwem Unii, o ile w szczególności te zasady pozostają zgodne z zasadą skuteczności, czyli nie powodują w praktyce, że korzystanie z uprawnień wynikających z porządku prawa Unii stanie się niemożliwe lub nadmiernie utrudnione. W przypadku X Trybunał stwierdził, że takiej osobie powinien przysługiwać rozsądny termin na wystąpienie do właściwych organów z wnioskiem o przeprowadzenie oceny proporcjonalności skutków owej utraty, a w stosownym przypadku o zachowanie lub odzyskanie ex tunc tego obywatelstwa. Termin ten powinien zatem w rozsądny sposób wykraczać poza datę ukończenia przez nią 22. roku życia. Aby umożliwić skuteczne wykonywanie praw, które obywatel Unii wywodzi z art. 20 TFUE, ów rozsądny termin na wystąpienie z takim wnioskiem, zdaniem TS, może rozpocząć bieg tylko pod warunkiem, że właściwe organy należycie poinformowały zainteresowaną osobę o utracie lub bliskiej utracie obywatelstwa danego państwa członkowskiego z mocy prawa oraz o przysługującym jej prawie do wystąpienia w owym terminie o zachowanie lub odzyskanie ex tunc tego obywatelstwa. Trybunał stwierdził, że w niniejszej sprawie to do sądu odsyłającego należeć będzie przeprowadzenie takiej oceny lub zapewnienie, że zostanie ona przeprowadzona przez właściwe ograny w odpowiedzi na ww. wniosek. Wymaga ona analizy, w świetle prawa Unii, indywidualnej sytuacji zainteresowanej osoby oraz sytuacji jej rodziny celem ustalenia, czy utrata obywatelstwa danego państwa członkowskiego, jeśli powoduje utratę statusu obywatela Unii, pociąga za sobą konsekwencje, które wpłynęłyby w sposób nieproporcjonalny w stosunku do celu zamierzonego przez ustawodawcę krajowego na normalny rozwój jej życia rodzinnego i zawodowego. Konsekwencje te nie mogą być hipotetyczne lub przypadkowe (wyrok Tjebbes i in., pkt 44). W ramach takiej oceny proporcjonalności w szczególności do właściwych organów krajowych i w danym wypadku do sądów krajowych należy zapewnienie zgodności tego rodzaju utraty obywatelstwa z gwarantowanymi w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej (dalej: KPP) prawami podstawowymi, nad których przestrzeganiem czuwa Trybunał, a zwłaszcza z prawem do poszanowania życia rodzinnego, ustanowionym art. 7 KPP. Artykuł ten należy rozpatrywać w związku z obowiązkiem uwzględnienia najlepszego interesu dziecka, o którym mowa w art. 24 ust. 2 KPP (wyrok Wiener Landesregierung (Cofnięcie promesy nadania obywatelstwa), pkt 61). Reasumując, TS orzekł, że art. 20 TFUE w związku z art. 7 KPP należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, zgodnie z którym jego obywatele, urodzeni poza terytorium tego państwa, którzy nigdy w nim nie zamieszkiwali i nigdy nie przebywali na jego terytorium w okolicznościach wskazujących na rzeczywisty związek z tym państwem członkowskim, tracą z mocy prawa jego obywatelstwo z chwilą ukończenia 22. roku życia. Powoduje to, że osoby, które nie posiadają jednocześnie obywatelstwa innego państwa członkowskiego, tracą status obywatela Unii oraz związane z tym statusem prawa, o ile zainteresowane osoby mają możliwość złożenia w rozsądnym terminie wniosku o zachowanie lub odzyskanie tego obywatelstwa, co pozwala właściwym organom zbadać proporcjonalność skutków utraty tego obywatelstwa w świetle prawa Unii i, w stosownym przypadku, przyznać zachowanie lub odzyskanie ex tunc wspomnianego obywatelstwa. Termin ten powinien w rozsądny sposób wykraczać poza datę ukończenia przez wspomnianą osobę 22. roku życia i może rozpocząć bieg tylko pod warunkiem, że owe organy należycie poinformowały zainteresowaną osobę o utracie lub bliskiej utracie jej obywatelstwa oraz o przysługującym jej prawie do złożenia w owym terminie wniosku o zachowanie lub odzyskanie tego obywatelstwa. Jeżeli tak nie jest, owe organy powinny być w stanie przeprowadzić, w sposób incydentalny, taką ocenę w sytuacji, gdy ta osoba ubiega się o wydanie dokumentu podróży lub każdego innego dokumentu poświadczającego jej obywatelstwo. Komentarz W niniejszym wyroku Trybunał analizował szczególnie wrażliwą kwestię prawną, z punktu widzenia relacji państw członkowskich i UE, a mianowicie uprawnienia i obowiązki państw członkowskich w zakresie prawnej regulacji nabywania oraz utraty obywatelstwa w świetle prawa Unii. Po raz kolejny, od czasu wyroku w sprawie Tjebbes i in., Trybunał dokonał wykładni przesłanek utraty z mocy prawa obywatelstwa państwa członkowskiego powodującego utratę statusu obywatela Unii. Trybunał uznał prawo państwa członkowskiego (w niniejszej sprawie Danii) do uzależnienia utrzymania obywatelstwa od istnienia rzeczywistego związku z tym państwem. Jednak gdy zainteresowana osoba nie posiada obywatelstwa innego państwa członkowskiego, a zatem w sytuacji, gdy utrata obywatelstwa (w tej sprawie duńskiego) oznaczałaby jednocześnie utratę statusu obywatela Unii, to z niniejszego wyroku wynika, że krajowe organy i sądy powinny na żądanie takiej osoby zawsze zweryfikować, czy ta utrata obywatelstwa danego państwa członkowskiego oraz statusu obywatela Unii jest zgodna z zasadą proporcjonalności. Kwestia utraty polskiego obywatelstwa została uregulowana w art. 34 ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 46 ObPolU. Zgodnie z tymi regulacjami polski obywatel nie może utracić polskiego obywatelstwa, chyba że sam się go zrzeknie, po uzyskaniu zgody Prezydenta RP. Wyrok TS z 5.9.2023 r., C-689/21, Utrata obywatelstwa,
TS orzekł, że osoba, która traci obywatelstwo danego państwa członkowskiego i w konsekwencji status obywatela Unii, powinna mieć możliwość wystąpienia o zachowanie lub odzyskanie obywatelstwa ex tunc. Krajowe organy i sądy powinny dokonać oceny proporcjonalności skutków utraty obywatelstwa. Wyrok ten dotyczył kwestii utraty obywatelstwa danego państwa członkowskiego oraz statusu obywatela Unii.