Podleganie przez cudzoziemca ubezpieczeniom społecznym w Polsce

Tematyka: ubezpieczenia społeczne, cudzoziemcy, Polska, obowiązek ubezpieczenia, równość wobec prawa, zasada równego traktowania, prawa socjalne, system ubezpieczeń społecznych

Obowiązek ubezpieczenia oznacza, że osoba ze względu na ustawowo określone cechy zostaje objęta
ubezpieczeniem i staje się stroną stosunku ubezpieczenia społecznego ex lege niezależnie od swej woli.
Przymus ubezpieczenia społecznego ma na celu zapewnienie maksymalnej ilości podmiotów ochrony
ubezpieczeniowej oraz pozyskanie przez system środków przeznaczonych na finansowanie świadczeń.
Systemem ubezpieczeń społecznych
W zakresie warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych podmioty wymienione w art. 6 i 8 ustawy
z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1230; dalej: SysUbSpołU), czyli
m.in.: pracownicy, osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej
umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z KC stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, osoby
prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące podlegają obowiązkowi
ubezpieczenia, osoby pobierające stypendium sportowe lub doktoranckie podlegają obowiązkowi
ubezpieczenia. Inne osoby mogą zaś przystąpić do tego systemu dobrowolnie. Wszystkie osoby objęte
ubezpieczeniem społecznym, co do zasady, mają obowiązek płacenia składek na to ubezpieczenie (zob. wyrok SN
z 22.4.2021 r., I USKP 25/21,
). Polskie przepisy nie uzależniają objęcia polskimi ubezpieczeniami od
posiadanego obywatelstwa czy miejsca zamieszkania, zatem podlegają im także obywatele państw obcych, którzy
podejmują działalność stanowiącą podstawę objęcia ich obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.
Zasada równego traktowania ubezpieczonych
Jedną z fundamentalnych zasad demokratycznych ustrojów państwowych jest zasada równości wobec prawa
zawarta W ustawodawstwie polskim ogólna zasada równości została sformułowana w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP,
zgodnie z którą, wszyscy są wobec prawa równi i mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
Natomiast w art. 32 ust. 2 Konstytucji RP wprowadzono zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub
gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny, przy czym ustawodawca nie określił cech, ze względu na które nie można
dokonywać zróżnicowań. W art. 2a SysUbSpołU ustawodawca uszczegółowił regulację zasady równego traktowania
w odniesieniu do osób ubezpieczonych. Obecny kształt zasady równego traktowania ubezpieczonych został nadany
na podstawie ustawy z 3.12.2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego
traktowania (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 970), której głównym celem była implementacja przepisów przyjętych przez Unię
Europejską w postaci dyrektyw. Pozwoliło to na wypełnienie przez Polskę zobowiązań prawno międzynarodowych
oraz wzmocnienie przestrzeganie zasady równego traktowania w różnych aspektach życia społecznego. Prawa
socjalne, takie jak: prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub
inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego, prawo do ochrony zdrowia, jak również prawo do nauki,
stanowią grupę praw, dla których realizacji konieczne jest czynienie ze strony państwa i jego organów nakładów
celem realizacji tych praw. Podkreśla się, że prawa te wyrażają podstawowe potrzeby członków społeczeństwa,
których realizacja jest niezbędna dla poszanowania godności ludzkiej, pełnego rozwoju jednostki oraz
urzeczywistniania zasad sprawiedliwości społecznej. Na wspomniane nakłady składają się przede wszystkim zyski
z wszelkiego rodzaju podatków i danin, jakie państwo uzyskuje od członków społeczeństwa. Nie ma wątpliwości, że
różne jednostki w różny sposób przyczyniają się do wpływów do państwowego budżetu. Sprawiedliwość społeczna
jako element podstawowej zasady konstytucyjnej pozostaje w nierozerwalnym związku z zasadą równego
traktowania ubezpieczonych z SysUbSpołU.
Przyjmuje się, że wyłączenie z ubezpieczeń społecznych cudzoziemców, którzy zatrudnieni są na terytorium
Polski na podstawie np. umowy o pracę czy umowy zlecenia tylko z tego powodu, że osoby te nie mają tutaj
miejsca stałego pobytu nie realizowałoby zasady równego traktowania ubezpieczonych oraz postulatu
powszechności ubezpieczeń społecznych, nie mówiąc już o relacji w tym zakresie z zasadą
demokratycznego państwa prawnego. Prowadziłoby to raczej do dyskryminacji cudzoziemców,
w szczególności w przypadku faktycznego wystąpienia ryzyk ubezpieczeniowych (zob. wyrok SN z 17.11.2021
r., II USKP 77/21,
). W orzecznictwie podkreśla się również, że skoro w ramach systemu obywatele polscy
podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej to nie ma aksjologicznych
racji, które przemawiałyby za zwolnieniem z tego obowiązku cudzoziemca prowadzącego działalność gospodarczą
na terytorium Polski i korzystającego w zakresie jej prowadzenia z takich samych praw jak obywatel polski (zob.
wyrok SN z 19.2.2004 r., II UK 249/03,
).
Podleganie ubezpieczeniom przez cudzoziemców
W konsekwencji każdy cudzoziemiec prowadzący w Polsce działalność gospodarczą, zatrudniony w Polsce
na podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia czy innej umowy o świadczenie usług, jest z tego tytułu objęty

ubezpieczeniami społecznymi. Z art. 2a ust. 1 SysUbSpołU wynika zasada równego traktowania wszystkich
ubezpieczonych, dlatego cudzoziemiec, w przypadku objęcia obowiązkiem ubezpieczenia emerytalno-rentowego,
traktowany jest jak wszyscy inni ubezpieczeni, także obywatele polscy, w zakresie m.in. warunków objęcia systemem
ubezpieczeń społecznych, obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne,
obliczania wysokości świadczeń, okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do świadczeń (zob. wyrok SN
z 19.2.2004 r., II UK 249/03,
).
Wyłączenia stosowania SysUbSpołU
Przepisom SysUbSpołU nie podlegają natomiast cudzoziemcy, którzy zatrudnieni są przez polskiego pracodawcę,
ale miejsce ich pracy określono poza granicami Polski. Cudzoziemiec zatrudniony w Polsce nie będzie podlegał
polskiemu ustawodawstwu w zakresie ubezpieczeń społecznych, jeśli obowiązek taki wyklucza umowa
międzynarodowa, której Polska jest stroną lub prawo wspólnotowe. Od 1.5.2004 r., Polska, jako państwo
członkowskie UE, została objęta koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego UE/EOG. Zatem, od tego
momentu podleganie ubezpieczeniom społecznym w Polsce według prawa polskiego przez cudzoziemców będących
obywatelami państw członkowskich UE (EOG) wyznaczają przepisy koordynacyjne prawa wspólnotowego,
w szczególności rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29.4.2004 r. w sprawie
koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz. UE L z 2004 r. Nr 166, s. 1) (zob. wyrok SA
w Warszawie z 29.11.2022 r., III AUa 1297/19,
).
Wyłączenie od zasady podlegania ubezpieczeniom zawiera również art. 5 ust. 2 SysUbSpołU, zgodnie
z którym, nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w SysUbSpołU obywatele państw obcych,
których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni
w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub
instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej. Organy rentowe
i początkowo niektóre sądy przyjmowały, że art. 5 ust. 2 SysUbSpołU poprzez użycie spójnika „i” zawiera koniunkcję
oznaczającą wymóg łącznego spełnienia dwóch przesłanek niepodlegania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego
przez obywateli państw obcych. W rezultacie twierdzono, że hipotezą tego przepisu objęci są ci, którzy spełniają
zarówno warunek braku stałego charakteru pobytu na obszarze Polski, jak i warunek zatrudnienia w wymienionych
placówkach. Aktualnie w orzecznictwie SN jednolicie przyjmuje się, że regulacja ta kreuje dwie niezależne od siebie
kategorie osób, które nie podlegają temu obowiązkowi (zob. postanowienie SN 25.6.2019 r., II UK 291/18,
;
postanowienie SN z 12.6.2019 r., II UK 229/18,
; wyrok SN z 6.9.2011 r., I UK 60/11,
).
wyrok SN z 17.11.2021 r., II USKP 77/21;wyrok SN z 22.4.2021 r., I USKP 25/21; postanowienie SN 25.6.2019 r.,
II UK 291/18

Wyłączenie z ubezpieczeń społecznych cudzoziemców zatrudnionych w Polsce na podstawie różnych umów jedynie ze względu na brak stałego miejsca pobytu narusza zasadę równego traktowania ubezpieczonych. Prowadziłoby to do dyskryminacji oraz sprzeczności z zasadami demokratycznego państwa prawnego. Zgodnie z polskim prawem, każdy cudzoziemiec zatrudniony w Polsce podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, traktowany jest tak samo jak obywatele polscy.