Wpis otoczenia zabytku do rejestru

Tematyka: wpis otoczenia zabytku do rejestru, ochrona zabytków, decyzja administracyjna, wartości widokowe zabytku, Naczelny Sąd Administracyjny

Warunkiem koniecznym wpisu otoczenia zabytku do rejestru zabytków jest kumulatywnie wykazanie
zarówno ochrony wartości widokowych zabytku, jak i ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników
zewnętrznych – wynika z wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Stan faktyczny
Wojewódzki Konserwator Zabytków wpisał do rejestru zabytków nieruchomych budynek wodociągów wraz
z otoczeniem położonym na terenie kilku działek. Obiekt budowlany to nasyp ziemny, wewnątrz którego znajduje się
zbiornik wodny oraz sklepiony kanał. W celu ochrony widokowej budynku organ konserwatorski wpisał do rejestru
zabytków również otoczenie zabytku. Stwierdził, że najbardziej efektowna część obiektu, czyli elewacja jest
eksponowana poprzez działkę należącą do M.K. i J.K., której teren powinien zostać niezabudowany, choć
dotychczas była przeznaczona pod zabudowę mieszkaniową.
Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego na skutek odwołania M.K. i J.K. uchylił decyzję organu I instancji
z powodu nieprecyzyjnego określenia przedmiotu ochrony konserwatorskiej i wpisał do rejestru budynek dawnego
wodociągu miejskiego, czyli ujęcie wody wraz ze zbiornikiem do jej magazynowania oraz strefę otoczenia tego
zabytku w granicach kilku działek. W uzasadnieniu decyzji wskazano na wartość historyczną, naukową i artystyczną
tego obiektu. Minister uznał także, że wyznaczenie dla zabytku strefy otoczenia i objęcie nim działki należącej do
odwołujących się jest w pełni uzasadnione. Choć walory widokowe podkreślające kontekst kulturowy obiektu
i odwołanie do udokumentowanej tradycji miejsca są czytelne w widokach z terenów innych działek to pełna
ekspozycja najcenniejszego architektonicznie elementu obiektu widoczna jest jedynie przez teren działki należącej do
M.K. i J.K.
Zarzuty skargi
M.K. i J.K. w skardze do sądu administracyjnego twierdzili, że organy nie wykazały żadnych wartości historycznych,
architektonicznych lub naukowych budynku. Posiadanie tych wartości przez budynek wyklucza również stan
i konstrukcja betonowego zbiornika. Skarżący dowodzili, że organy konserwatorskie nie mogą ustalać wielkości
obszaru chronionego w sposób dowolny, a samo wpisanie otoczenia zabytku do rejestru powinno być stosowane
z dużą ostrożnością, ponieważ z działaniem tym wiąże się ograniczenie sfery uprawnień właścicielskich
przysługujących dysponentowi tego terenu. W ich ocenie organy ustaliły nieproporcjonalnie duży obszar określony
jako strefa otoczenia zabytku nie uzasadniając jednocześnie z jakich przyczyn obszar ten powinien być tak rozległy.
Skarżący wskazali, że zaskarżona decyzja w nieuprawniony sposób ogranicza ich prawo własności uniemożliwiają im
realizację jakichkolwiek zamierzeń inwestycyjnych, w tym planowanej budowy domu.
Orzeczenie WSA
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oddalił skargę M.K. i J.K. W uzasadnieniu wyroku podkreślono, że
przepisy regulujące wpis obiektu do rejestru zabytków nie wprowadzają szczegółowych przesłanek, którymi winien
kierować się organ dokonując oceny celowości objęcia zabytku ochroną konserwatorską. Oznacza to, że decyzja
tego organu ma charakter uznaniowy i opiera się na ocenie danego przedmiotu ochrony przez pryzmat ustawowej
definicji zabytku, zgromadzonej w sprawie dokumentacji oraz wiedzy i doświadczenia wojewódzkiego konserwatora
zabytków oraz podległych mu pracowników wojewódzkiego urzędu ochrony zabytków. Decyzja o wpisie danego
obiektu do rejestru zabytków powinna być poprzedzona wnikliwą analizą zasadności takiego wpisu, przy
uwzględnieniu konstytucyjnego zakazu naruszania istoty prawa własności oraz wynikać z niekwestionowanych
wartości obiektu jako zabytku.
W ocenie Sądu, w tej sprawie postępowanie administracyjne zostało przeprowadzone z poszanowaniem
podstawowych zasad wynikających z KPA. Organ ochrony konserwatorskiej w uzasadnieniu decyzji przedstawił nie
tylko opis obiektu, ale też dokonał jego oceny jako zabytku, przez pryzmat wartości historycznych, artystycznych
i naukowych. Znajdująca się w aktach sprawy dokumentacja jest kompletna i wystarczająca do orzeczenia o wpisie
zabytku do rejestru. Sąd stwierdził, że podnoszony przez skarżących zły stan techniczny obiektu nie przesądza
o braku wartości zabytkowej, gdyż w świetle art. 6 ust. 1 ustawy z 23.7.2003 r. o ochronie zabytków (t.j. Dz.U. z 2022
r. poz. 840; dalej: OchrZabU), każda z form ochrony zabytków, o której mowa w art. 7 OchrZabU, podlega ochronie
bez względu na stan jego zachowania.
Zdaniem Sądu również wyznaczenie dla zabytku strefy otoczenia w granicach kilku działek jest w pełni uzasadnione.
Organ nie wykazał wprawdzie spełnienia przesłanki konieczności ochrony zabytku przed szkodliwym oddziaływaniem
czynników zewnętrznych, bowiem należąca do skarżących działka leży poniżej terenu, na którym znajduje się

zabytek. Więc opady deszczu i zbierająca się woda mogą ewentualnie działać szkodliwie na działkę skarżących.
Jednakże w ocenie Sądu wystarczające jest spełnienie przesłanki konieczności ochrony wartości widokowych
zabytku, co zostało przez organ wykazane, gdyż pełna ekspozycja najcenniejszego architektonicznie elementu
obiektu widoczna jest jedynie przez teren działki skarżących. W uzasadnieniu wyroku podkreślono, że brak
możliwości zabudowy nieruchomości należącej do M.K. i J.K., w związku z wpisaniem do rejestry zabytków otoczenia
zabytku, może stanowić przedmiot roszczeń skarżących o odszkodowanie.
Stanowisko NSA
Naczelny Sąd Administracyjny uchylił wyrok Sądu I instancji i zaskarżoną decyzję w częściach w jakich dotyczą
wpisu do rejestru zabytków strefy otoczenia zabytku na działkach, zaś w pozostałej części oddalił skargę kasacyjną
M.K. i J.K. Zgodnie z art. 3 pkt 15 OchrZabU przez otoczenie rozumie się teren wokół lub przy zabytku wyznaczony
w decyzji o wpisie tego terenu do rejestru zabytków w celu ochrony wartości widokowych zabytku oraz jego ochrony
przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych. Tym samym warunkiem koniecznym wpisu
otoczenia zabytku do rejestru jest kumulatywnie wykazanie obu przesłanek, czyli ochrony wartości
widokowych zabytku oraz ochrony przed szkodliwym oddziaływaniem czynników zewnętrznych. Przy tym
wpis do rejestru zabytków otoczenia zabytku powinien być stosowany z dużą ostrożnością, w szczególności
z poszanowaniem podstawowych dyrektyw procedury administracyjnej oraz zakazu stosowania wykładni
rozszerzającej. Wbrew twierdzeniu Sądu, spełnienie wyłącznie wartości widokowych jest niewystarczające dla
wpisania otoczenia do rejestru zabytków. Jak podkreślono, organ nie może nadinterpretowywać stanu faktycznego
po to tylko, aby objąć ściślejszą ochroną otoczenie zabytku. W rezultacie NSA uznało, że wpis otoczenia został
dokonany z naruszeniem art. 3, art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 KPA, a także art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.
Wyrok NSA z 30.1.2024 r., II OSK 1077/21,

Naczelny Sąd Administracyjny uchylił wyrok Sądu I instancji i zaskarżoną decyzję w częściach w jakich dotyczą wpisu do rejestru zabytków strefy otoczenia zabytku na działkach, zaś w pozostałej części oddalił skargę kasacyjną M.K. i J.K. NSA uznało, że wpis otoczenia został dokonany z naruszeniem art. 3, art. 7, art. 77 § 1 i art. 80 KPA, a także art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Wyrok NSA z 30.1.2024 r., II OSK 1077/21.